Ózin demokratiyaly ústanymdaghy memleketpiz deytin kez - kelgen elde әrtýrli kózqaras pen ústanymdaghy partiyalardyng bolatyny zandy qúbylys. Sayasy erkindikke kóshken 20 jylgha juyq uaqyt ishinde Qazaqstanda biylikke oppozisiya bolarlyq birneshe partiya men qozghalystar tirkelipti. Alayda songhy 7-8 jylda «biylikting partiyasy» atalyp jýrgen «Núr Otannyn» bedeli kýn sanap emes, saghat sanap ósip jatqanyn kórip jýrmiz. Sayasattanushylarymyz әzirge «biylikting partiyasyna» qarsy túrarlyq qauqarly partiya da qozghalys ta joq degendi aitady. Al, oppozisiya ókilderining ókpesi qara qazanday. Olar kýshterimizdi bir jerge toptastyruda, qol, dauys jinauda kóptegen kedergilerding ýnemi kese kóldenendey beretinin algha tartady. Rasynda da solay ma? Elimizde biylikke qol jetkizudi emes, alghashqy oryngha halqynyng qamyn oilaudy qoyatyn «halyqshyl» oppozisiya bar ma ózi? Oi-kókpardyng býgingi qonaqtary osy mәseleni ortagha salmaq.

JOQ

Júldyz Ábilda. Respublikalyq «Alqa» jurnalynyng bas redaktory. Qazaqstan jurnalister Odaghy syilyghynyng laureaty.

Ózin demokratiyaly ústanymdaghy memleketpiz deytin kez - kelgen elde әrtýrli kózqaras pen ústanymdaghy partiyalardyng bolatyny zandy qúbylys. Sayasy erkindikke kóshken 20 jylgha juyq uaqyt ishinde Qazaqstanda biylikke oppozisiya bolarlyq birneshe partiya men qozghalystar tirkelipti. Alayda songhy 7-8 jylda «biylikting partiyasy» atalyp jýrgen «Núr Otannyn» bedeli kýn sanap emes, saghat sanap ósip jatqanyn kórip jýrmiz. Sayasattanushylarymyz әzirge «biylikting partiyasyna» qarsy túrarlyq qauqarly partiya da qozghalys ta joq degendi aitady. Al, oppozisiya ókilderining ókpesi qara qazanday. Olar kýshterimizdi bir jerge toptastyruda, qol, dauys jinauda kóptegen kedergilerding ýnemi kese kóldenendey beretinin algha tartady. Rasynda da solay ma? Elimizde biylikke qol jetkizudi emes, alghashqy oryngha halqynyng qamyn oilaudy qoyatyn «halyqshyl» oppozisiya bar ma ózi? Oi-kókpardyng býgingi qonaqtary osy mәseleni ortagha salmaq.

JOQ

Júldyz Ábilda. Respublikalyq «Alqa» jurnalynyng bas redaktory. Qazaqstan jurnalister Odaghy syilyghynyng laureaty.

Qazaqstanda halyqshyl oppozisiya joq. "Núr Otannyng bedeli   kýn sanap emes, saghat sanap osip kele jatyr degen pikirding jany bar. Alayda, búl partiyanyng "bedelining ósip kele jatqany" onyng shyn mәninde bedeldi partiya ekenin bildirmeydi. Ras, "Núr Otannyn" reytingi  joghary. Onyng tolyp jatqan sebepteri barshylyq, olar: biylikting partiyasyna barlyq jaghdaydyng jasaluy, kajet kezinde belden basu, әkimshilik әdis-tәsilderdi paydalanu, taghysyn taghylar. Degenmen, bedeldi, ornyqty, tabandy oppozisiya bolsa, eshqanday qysym da, eshqanday tәsil de "Núr Otannyn" bedelin saqtap túra almas edi. Ókinishke qaray, Qazaqstanda oppozisiyalyq partiyalardyng dengeyi óte tómen. Jәne ol partiyalar osy uaqytqy deyin shyn mәnisinde halyqshyl partiya ekenin dәleldey alghan joq. Oryssha aitqanda, "bumajnyi" oppozisiya ghana bar. Oppozisiyanyng birese qosylyp, birese bólinui, birde "Azat", birde «Aq jol» taghy birdene boluy, bir kezderi  tórt teng tóraghasy bolyp, endi birde jalghyz tóraghagha baghyna qaluy, bylaysha aitqanda, shu-shyrqansyz óz  ishterinde sheshetin mәsele. Halyqqa onyng týkke keregi joq. Bizding halyq birese anaghan, birese mynaghan senip, әbden  sharshady. Senim artqan azamattary shetel asty, arqa sýiegen arystary ajal qúshty. Býgingi kýni oppozisiyada jýrgender, turasyn aitqanda, eshkimge paydasy da joq, ziyany da joq jandar. Ózara aitys-tartys, sayasy oiyndardyng kúrbany halyq  bolatyny ókinishti. Halyqtyng qamy kóbine-kóp qaptaghan qaghazdardyng betinde qalyp qoyyp jatady. Oppozisiyalyq partiyalarmen etene júmys jasaghan jurnalist retinde biletinim, partiyalardyng baghdarlamalary jýieli emes. Júmys isteu tәrtibi de bir jýiege týspegen. Jayshylyqta jayylyp jýredi  de, belgili bir sayasy nauqandardyng túsynda jan bitedi. Múnday ógiz ayanmen býgingi kýngi Qazaqstan oppozisiyasy 2030 jyly da bedel jinay almaydy dep oilaymyn. Alayda, "núrotandyqtar" alaqaylamay-aq qoysyn. Olardyng da bedeli  uaqytsha. Qoldan jasalghan dýniyening qauqary bolmaydy. Shyn mәninde halyqtyng yqylasyna bólenu ýshin shyn niyetpen júmys isteu kerek. Basshylardyng astarsyz aita salghan san sózderin tizbektep, jerden jeti qoyan tapqanday sensasiya izdep әurege týsuden ózge tirlik qazirgi oppozisionerlerde joq. Sayasy nauqan qarsanynda úpay jinau, "býirekten siraq shygharyp, sol arqyly bedel jinaugha tyrysu bos әureshilik ekenin oppozisiyalyq kýshter týsinse eken deysin. Al biylikting partiyasy bedeldi  qarsylasy bolmasa, uzaqqa shappasyn bilui kerek.

Bizding oppozisiya biylikti synaugha sheber-aq. Iya, ras, ýkimet basshylary auysqanymen, týitkildi mәseleler sheshilmegen kýii qalyp jatady. Premier-ministrler de, ýkimet mýsheleri de qoghamdaghy santýrli mәselelelerding týiinin sheshuge kelgende jaltaqtap, sharasyz kýy keship, sozbalaqtatyp ketetini jasyryn emes. Alayda, búl oppozisiyagha da qatysty. Oppozisiya bir bastamany bastaydy, ony ayaghyna jetkizbey, ekinshi bireuine úrynady. Aldynghysy ayaqsyz qalady da, aqyrynda úmytylyp kete barady. Ayqaymen emes, aqylmen júmys  isteu keregin, aiqayyndy da ispen dәleldeu kerek ekenin kez kelgen adam biledi, bile túra ne sebepti solay istemeytindigine tang qalasyn. Bizdegidey oppozisiya biylikke keler bolsa Ukrainadaghyday kýige týseri sózsiz. Ol jaqtaghy sayasy oiyndar әli tolastaghan joq. Sol bayaghy biylikke talasudan ózge jarytqandary shamaly. Qazaqstanda da sol epizod qaytalanuy bek mýmkin.

Múnyng bәri jalpy oppozisiyagha qatysty әngime. Tútastay alghanda, bizdegi oppozisiya halyqshyl emes. Ózi azghantay oppozisiyalyq partiyalardyng birauyzdy bolmaghany, bir-birimen qyrqysqany, bet jyrtysqany - jón emes. Alayda, olardyng arasynda shyn mәninde halyqqa jany ashityn, osy jolda ózgeris jasaghysy keletin azamattar bar ekenin joqqa shygharugha da bolmaydy. Qansha degenimen jas memleketpiz. Demokratiyanyng otany AQSh ta birden osylay tuyla salghan joq. Onda da osynday talas- tartystar óte kóp bolghan. Kele- kele sayasy diskussiyalar jýrip, mәmileler jasalyp, partiyalar arasynda әdil oiyndar oinalghan. Biz de jaymen sonday qoghamgha baratynymyzgha senimdimin.

IYÁ

Dәuren Quat, «abai.kz» aqparttyq portalynyng bas redaktory.

Men halyqshyl oppozisiya bar dep bilemin. Halyqshyl oppozisiya biylikte jýrip aq jaghaly atanyp, artynan at qúiryghyn kesisip ketkenderding arasynan emes, halyqtyng ishinen tuyp kele jatyr.  Búl jәne topyraghy, qúnary bar oppozisiya. Bizding osy uaqytqa deyin kórip kele jatqanymyz biylikting әnin ózinshe týrlendirip aitatyn oppozisiya bolatyn. Basy Qajygeldin jalghasy Jarmahan Túyaqbay deytin oppozisiya serkeleri kýni býginge deyin últ mәselesin aldygha tartyp, últ mýddesin kýres joly etip tanday aldy ma? Qazaq halqyn qynaday qyrghan kenestik-bolisheviktik qaraqshylardyng attaryn atap, týsterin týstey aldy ma? Alashorda ardagerlerining múratty isterine múragermiz dep ózderining halyqshyl pozisiyasyn  jariya ete aldy ma? «Joq» dep jelkesinen, keltesinen qimay-aq qoyalyq. Biraq «iyә, olar qany sorghalaghan halyqshyldar» dey almaytynymyz aqiqat endi. Sayasattanushy Erlan Qarin aitpaqshy, «biylikke últtyq mәslelerden góri demokratiyalyq talaptardy qoi onay» bolghandyqtan da qazirgi sayasy kýshter legi osylaysha onay soqpaqqa týsip alyp soqtyrtyp jýrgen shyghar. Biraq búdan ne payda? Ayaqtap kelgende búl degeniniz Qazaqstandaghy qoghamdyq-sayasy ómirding syrtqy fony bolyp qana otyrudyng aila-sharghysy emes pe? Bәlkim siz týpkilikti maqsatqa jetu ýshin oppozisiyamyz әleumettik problemalardan tuyndaytyn jayttardyng sheshimin  núsqap, dәl sony kýres taktikasy retinde paydalanuda dersiz. Bir qyzyghy biylikting ózi әleumettik problemalar jasap bermese, bizding oppozisiyamyz mýldem júmyssyz qalghanday eken. Biraq, naqty әleumettik-túrmystyq mәseleler jolynda opozisyadan qarapayym ýleskerler әldeqayda tegeurindi kýsh ekenderin tanytty. Al biylikpen sóz jarysqa týse qalsa, bizding oppozisiyamyzdyng bar aitary Gýljan Erghaliyevanyng bas redaktorlyq baghanasyna baryp baylanyp qala ma degen oy keledi maghan.

Ádette biz biylik partiyasy desek «Núr Otandy»  aitamyz. Biylik partiyasy «Núr Otan» ghana emes. Jarmahan Túyaqbay men Bolat Ábilevting partiyasynan basqasynyng bәri «Núr Otan». «Núr Otan» bolmasa da «Núr Otan» bolugha dayyn. Onysyn jәne ózderi jasyra da almaydy. Ótkende Ádilet partiyasynyng jetekshisi Maqsút Nәrikbaevtyng Elbasyna qosymsha qanday mindet jýktemek bolghanyn esinizge týsirinizshi. Ynghaysyzdanasyz. Bizding elde ynghaysyzdanyp, qysylatyn,  jerge kirip keteyin deseng jaryq tappay jabyrqaytyn sәtter kóp bolady. Oghan bir jaghynan etimiz ýirenip, enjar tartyp ketkenbiz. Shyndyghynda bir adamnyng moynyna bәrin jýktep qoyyp qarap otyru degen úyat, úyat qana emes qorqynyshty ghoy. Endeshe, sayasy kýshter elimizdegi zang ayasynda, zandy qúrmettep, qadirley otyryp óz mindetterin adal atqarugha tiyis. Mәselenki, on millionnan asqan, shetelderde diaspora bolyp kýneltip jatqan bes million, jalpysy on bes million qazaqtyng taghdyryn biylikke qaratyp qoymay onyng talap-tilegin, múrat-maqsatyn endi oppozisiya da erekshe eskerui qajet. Sóitken jaghdayda búnyng aqyry elge payda әkelmese, ziyanyn tiygizbeydi. Mine, kórdinizder, kózderiniz jetip otyr biylik tarapynan jariyalanghan «El birligi» doktrinasyna baylanysty últ patroittary balama retinde óz tújyrymdamalaryn úsynyp edi yng da joq, shyng da joq eki jaq kelissóz ýsteline otyryp mәmilege kele bastady.

Bәrin uaqyt ekshey jatar, әriyne. Degenmen, qazirgi mening payymdauymdaghy halyqshyl oppozisionerler - últ patriottary. Olar bireuge astamdyq jasayyq, kýsh kórseteyik degen niyetten mýlde aulaq. Biraq olar Tәuelsiz el atanghan qazaqtyn, qazaqstandyqtardyng pighyly teris kýshterding qyspaghyna úshyrap,  qaydaghy bir súmdyq iydeyalardyng qúrbany bolyp ketuine esh tóze almaydy.

Týiin

Qalay desek te, elimizdegi qalyptasyp otyrghan sayasy oiyndardyng astarynda biylik ýshin kýres qana emes, sonymen qatar elding qamyn oilarlyq azamattyq prinsipterding de bar ekeni shyndyq. Meyling ol halyqty ózine qaratu ýshin jasalatyn piar tehnologiyalar bolsyn, bireudi dattau, sheneunikterdi qaralau bolsyn, bәribir biylik te oppozisiya da «halyqshyldyq» prinsipti ústanugha tyrysady. Sheteldik sarapshylar Qazaqstanda demokratiyalyq erkindik pen sóz bostandyghy basqa Orta Aziyalyq eldermen salystyrghanda kósh ilgeri ekendigin aitady. Búl da bolsa ashyq әri erkin qogham ornatu jolyndaghy Qazaqstannyng bir jenisi dep biluimiz kerek.

ÁZIRLEGEN,

DÁUREN ÁBDIRAMANOV

Eskertu: Búl pikirtalasty  «Alash ainasy» gazeti úiymdastyrghanymen jaryq kórgen joq.