Dalalyq dәstýrge say din kerek
J.Sh: Islam dini bizding últtyq mýddemizdi, últtyq ereksheligimizdi joyyp bara jatyr degen pikirler aitylady. Osynyng aq-qarasy qanday? Sonymen birge dindegi «sopylyq ilim» turaly dau kóp. Bir qaraghanda, sopynyng sózi qazaqtyng tól tanymyna jaqyn siyaqty kórinedi. Nege?
A.Á: Qazaq dalasyna kelgen islam dinin biz ózimizding dalalyq mәdeniyetimizge, kóshpendi ómirimizge beyimdep qabyldadyq. Bizding últtyng dәstýrimiz islamgha ýilespese, onda biz ony qabyldamas edik qoy. Al búl - qazaqy bórik, kiymeshek, shapan islamda ýilesim tapty degen sóz.
Sóite túra, islamnyng qaghiydalaryn paydalanyp, qazaqtyng tarihtan syny ketpey jalghasyp kele jatqan dәstýrli ónerin joqqa shygharushylar kezdesip jýr. Olar ýshin әn aitu, dombyra tartyp, qobyzda oinau - jynnyng tirligi eken. Búl logiykalyq túrghyda kózge kórinip túrghan qatelik qoy. Sondyqtan ony zerttep, oghan jauap qatudyng qajeti bolmas dep oilaymyn.
J.Sh: Islam dini bizding últtyq mýddemizdi, últtyq ereksheligimizdi joyyp bara jatyr degen pikirler aitylady. Osynyng aq-qarasy qanday? Sonymen birge dindegi «sopylyq ilim» turaly dau kóp. Bir qaraghanda, sopynyng sózi qazaqtyng tól tanymyna jaqyn siyaqty kórinedi. Nege?
A.Á: Qazaq dalasyna kelgen islam dinin biz ózimizding dalalyq mәdeniyetimizge, kóshpendi ómirimizge beyimdep qabyldadyq. Bizding últtyng dәstýrimiz islamgha ýilespese, onda biz ony qabyldamas edik qoy. Al búl - qazaqy bórik, kiymeshek, shapan islamda ýilesim tapty degen sóz.
Sóite túra, islamnyng qaghiydalaryn paydalanyp, qazaqtyng tarihtan syny ketpey jalghasyp kele jatqan dәstýrli ónerin joqqa shygharushylar kezdesip jýr. Olar ýshin әn aitu, dombyra tartyp, qobyzda oinau - jynnyng tirligi eken. Búl logiykalyq túrghyda kózge kórinip túrghan qatelik qoy. Sondyqtan ony zerttep, oghan jauap qatudyng qajeti bolmas dep oilaymyn.
Q.Á: Qazaq óz tarihynda bizding dindegi dәl býgingi kýidi Qoja-Ahmet Yassauiyding túsynda bastan keshti. Eger men bar qazaqqa ortaq túlgha - Qoja Ahmet, Abay, Shәkәrimdi aitsam, men tarapynda «zikirshi» degen úghym tumauy kerek. IYә, Qoja-Ahmet Yassauiyding kezinde «sopylyq ilim» jaryqqa shyqty. Ony býkil týrik últshyldary ústandy. Bizge de «sopylyq ilim» týrikterden keldi. Kóshpendi qazaqqa «sopylyq ilimnin» tez sinui dalalyq mәdeniyetimizge beyim bolghandyghynan shyghar dep oilaymyn.
J.Sh: «Sopylyq ilim» turaly qoghamda jaqsy pikir qalyptaspaghany anyq. Degenmen tarihy qalyptasqan mәdeniyetimizge, әleumettik túrmysymyzgha birshama say keletin osy baghytty joqqa shygharghysy keletinderding maqsaty ne boluy mýmkin?
Q.Á: Qazir halqymyzda qazaq retinde qanday erekshelik qaldy? Mәselen, kiygen kiymimiz últtyq belgimizdi bildirmeydi. Dinimizding jayy belgili. Sonda qazaqta últtyq túrghyda saqtalghan ne bar? Tili ghana eken. Basqa eshbir ereksheligimiz qalmapty. Osy últtyq ereksheligimizdi nasihattauda islam dini birshama júmys istep jatyr. Múny joqqa shyghara almaymyz. Mәselen, qay meshitke barsanyz, ondaghy imam-moldalar qazaqy bas kiyim, shapan kiyip jýredi. Sharighatty da qazaqsha týsindiredi. Tәuelsiz el bolghaly 20 jyldan beri ýkimetting qay resmy otyrysy meshittegidey dәstýrde ótti? Joq! Demek, din osy jolda últtyq mýddemizge edәuir qyzmet etip otyr.
A.Á: Osy din jolynda jýrgen bir azamattardan: «Qazaq halqy әieldi syilaudy islam dini kelgennen keyin ýirendi», - degen sózdi qúlaghym shalyp qaldy. Múny qalay týsinemiz? Saqtardy biylegen Tomiris patshayym kim edi? Áyel zaty ghoy. Sol tarihtan bergi jýzdegen-myndaghan jyldardyng qoynauynda qanshama qyzdarymyzdyng erligi, batyrlyghy, danyshpandyghy, erkekpen birge kenes qúrghan tendigi jatyr. Epostyq jyrlardan da qazaq óz qyzdaryn qadirlegenin, olardy pir tútqanyn, tirshilikting tiregin Anagha tiregenin bilemiz. Ejelgi jazbalar men tariyhqa sýiensek, qazaq halqynyng últtyq mәdeniyeti - islam dini keluden ilgeri qalyptasyp qoyghan.
Biylikte otyrghan azamattardyng basym múny - biylik pen aqsha. Olardyng biylikte úzaq uaqyt qom jinauy ýshin, halyqtyng mәngýrt bolghany tiyimdi. Halqy mәngýrt boluy ýshin, óz ishterinen alauyz bolghany abzal. Aqiqatynda halyq óz tamyryn bilip, ótken tarihyn tanysa, onda ruhy oyanuy mýmkin. Búl biyliktegilerge jaqpaydy.
Qazir mektepterde «dintanu» pәni oqytylghaly jatyr. Biraq odan qauiptenuimiz kerek. Óitkeni «dintanu» qay dindi tanytady? Maqsaty qanday? Búghan eshkim jauap bere almaydy. Din arqyly jas úrpaq sanasyn ulau - jauyzdyq. Qay jaghynan alyp qarasanyz da, mektep qabyrghasyndaghy balalargha dindi oqytudy últ bolashaghyna qarsy istelip otyrghan qareket dep týsinu qajet.
Q.Á: «Dintanu» degennen shyghady. Men mektepti Almaty qalasynda oqydym. Bizge «Samopoznaniye» degen sabaq oqytyldy. Yaghny «ózindi-ózing tanu» pәni. Keyin zerttep qarasam, sol pәn Saentologiya dinin jaryqqa shygharghan Ronalid Habbardtyng ilimi eken. Búl arada aitayyn degenim - mektepterde «dintanu» pәni oqytylmay túryp, diny jobalar biraz jyldyng aldynda bastalyp ketken.
A.Á: Dindi sauda-sattyqqa ainaldyru ýderisi de boy kórsete bastady. «Setevoy marketing» degen pәleket islamgha da endi. Tayauda basyn oramalmen túmshalap alghan bir qyz: «Taza әri naghyz músylman tauary», - degen son, tis pastasyn aldym. Maqtauyn jetkizip aitty. Sóitsem, pastanyng jartysy - bos aua. Tazalap jarytqany da shamaly. Biz sol tauarlardy, yaghny búiymdar men hidjabtardy satyp alu arqyly belgili bir elding ekonomikasy ýshin qyzmet etip jatyrmyz.
Endeshe, óz últtyq ekonomikamyz qalay damidy? Oghan halyq ishinde súranys tudyratyn iydeologiya jetispeydi. Súranysqa oray halqymyzdyng tól kiyimderin shygharatyn óndiris oryndarynyng júmysy da jandana týser edi.
Júqamyr ShÓKE,
«D»
«Obshestvennaya pozisiya»
(proekt «DAT» № 10 (47) ot 10 marta 2010 g.
