QAZAQTYNG JAUAPKERShILIGI HÁM TÁRTIBI
«Qazaqstan halqy Assambleyasy» deytinning kezekti HHI sessiyasy Astanada taghy ótti. Memleket basshysy sóz sóiledi. «21 ghasyrdyng eng basty zany - tatulyq! Kelisim - ekonomika men sayasattyn, qauipsizdiktin, ómirding zany. Kelisim mәdeniyeti Mәngilik boluy kerek» degen sózder aitty.
«Mәngilik» deytin sóz bizding elde myzghymas sәnge ainalyp keledi. Al, naghyz imandy músylman «mәngilik» sózining tek qana Jaratqan IYemizge ghana qatysty ekendigin jýregimen berik sezinip, sanasymen bekem týsinedi!
Bizding elde 60-tan astam BAQ-tyng 15 tilde jaryq kórip, etnomәdeny ortalyqtardyng 34 gazeti men 26 sayty shyghatyndyghy aityldy. Assambleya el boyynsha 820 etnomәdeny birlestikter qyzmetin shoghyrlandyryp, 70 myng belsendiler men 3 millionnan asyp jyghylatyn adamdardy qatystyrady. 25 mәjilisshi últtyq ortalyqtardan taghayyndalghan.
Áytkenmen: «Astana әkimine danqty general Ivan Vasilievich Panfilovqa eskertkish ornatu jәne astanalyq jana kóshelerding birine onyng esimin beru mәselesin qarastyrudy tapsyramyn» degen uәj - «Úly Otan soghysy» dep atalatyn qasapta qyrshyn ketken kýlli qazaqtyng әruaqty ruhyn qozdyrghanday qolaysyz әser qaldyrdy.
Qazaqtyng qaysar úly, Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng danqty jauyngeri, halyq qaharmany Baruyrjan MOMYShÚLY atamyz:
««Qadirin bilmeppiz ghoy tiri kezde»
Dep jylar sorly qazaq men ólgende!» – dep kýnirengendey, kónilimdi kólenke basty...
Sosyn, «Býginde Ukrainadan jetip jatqan mәlimetterdi jýrek syzdatpay oqu mýmkin emes. Búl el bizding TMD boyynsha jaqyn әriptesterimizding biri. Myndaghan qazaq Ukrainada bilim aldy. Sizder mening solardyng biri ekenimdi bilesizder. Onda men metallurg ónerin ýirendim. Sondyqtan biz, qazaqstandyqtar, ukrain halqy ýshin alandaushylyq bildiremiz. Shovinizmdi nemese últshyldyqty ashyq neofashizmnen op-onay attap ketuge bolatynday óte әlsiz syzyqtyq ghana bólip túrghanyn әrkim de týsinui kerek» – degen dәrgeyli dәlel kónilge medeu bolghanymen: «Qazaqstan Belarusipen jәne Reseymen birge Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúrady. Biz HHI ghasyrda birge tehnologiyalyq sekiris jasau ýshin ekonomikalyq odaq qúramyz. Ýsh el jahandyq bәsekelestikke tótep berude bir-birine kómektesu ýshin integrasiyalanady. Qazaqstannyng Keden odaghy elderimen tauar ainalymy ol qúrylghan uaqyttan beri 88 payyzgha ósip, 24 milliard dollar qúrady. ...HHI ghasyr – integrasiya ghasyry. Últtyq mýdde túrghysynan múqiyat oilastyrylghan integrasiyagha qarsy bolu – zamanauy ýrdispen damugha qarsy bolu. Eng damyghan elderding barlyghy býgingi biyikterge integrasiya arqyly jetti. ...Biz – damyghan elderding shanyn jútugha emes, kóshin bastaugha úmtylghan elmiz. Baybalamgha salyp, balaqtan tartpay, bayyppen oilap, baysaldy әreket etsek jarasady. Integrasiya – el tәuelsizdigine eshbir qauip tóndirmeydi, kerisinshe, nyghayta týsedi. Ol naryqty keneytedi, alys-beris pen barys-kelisti arttyrady, bәsekelik qabiletimizdi shyndaydy. Ortalyq Aziya elderi, Resey, Qytay – bizding kórshilerimiz, sondyqtan, bizde qashanda eng jaqyn dostyq bolghan, bar jәne bola beredi» degen tújyrymy – túnjyratyp-túqyrtpasa da, senimimizge serpin bere almady...
«Elordamyz Astana – tolerantty etnosaralyq qatynastardyng layyqty ýlgisi boluy kerek. Múnda Tilder turaly zannyng barlyq talaptary ýlgili oryndaluy tiyis» ekendigi týsinikti ghoy, degenmen, Tilder turaly alghashqy zannamagha 25 jyl tolghan elde memlekettik tilding kýndelikti qarym-qatynasta әdeyi qoldanylmay otyrghandyghyn qalay týsinemiz?!.
...«Barlyq qazaqstandyqtar – bir tughan jerding balalary. Biz bәrimiz – birtútas Qazaqstan halqynyng әrtýrli jәne birdey balalarymyz. «Damudyng syry – birlikte, Tabystyng syry – tirlikte». Múratqa jolyn tapqan jetedi. Enbegimizding janbaghy bizding ortaq ýiimizdi beybitshilikting besigi etip, bardy baghalay biluimizge baylanysty. Qazaqty qasiyetti qarashanyraqqa balasaq, elimizdegi barsha etnostar – sol shanyraqqa shanshylghan uyqtar» – deytin tamasha sózder men úlyqty úrandardy kýni keshe ghana TMD-nyng beldi bir mýshesi bolghan tәuelsiz Ukrainanyng zorlyqpen basyp alynghan Qyrym týbegine baryp aitsaq, qalay qabyldar eken?!.
Ras, býgingi әlem meylinshe túraqsyz, barynsha berekesiz. Sondyqtan, «Sausaq ashsa – qyldyryq, júmsa – júdyryq» ekendigin tek jerding iyesi, elding kiyesi qazaq últy ghana emes, jattan jetip, syrttan kelgen barlyq úlystar úghyp, kókeylerine berik týyge tiyis.
IYә, «Enbek, jauapkershilik jәne tәrtip – tek osylay ghana býkil Qazaqstan damy alady». Tek, búl – qazaqtyng jauapkershiligi hәm ornatqan tәrtibi boluy kerek.
Qajymúqan GhABDOLLA
Abai.kz
«Qazaqstan halqy Assambleyasy» deytinning kezekti HHI sessiyasy Astanada taghy ótti. Memleket basshysy sóz sóiledi. «21 ghasyrdyng eng basty zany - tatulyq! Kelisim - ekonomika men sayasattyn, qauipsizdiktin, ómirding zany. Kelisim mәdeniyeti Mәngilik boluy kerek» degen sózder aitty.
«Mәngilik» deytin sóz bizding elde myzghymas sәnge ainalyp keledi. Al, naghyz imandy músylman «mәngilik» sózining tek qana Jaratqan IYemizge ghana qatysty ekendigin jýregimen berik sezinip, sanasymen bekem týsinedi!
Bizding elde 60-tan astam BAQ-tyng 15 tilde jaryq kórip, etnomәdeny ortalyqtardyng 34 gazeti men 26 sayty shyghatyndyghy aityldy. Assambleya el boyynsha 820 etnomәdeny birlestikter qyzmetin shoghyrlandyryp, 70 myng belsendiler men 3 millionnan asyp jyghylatyn adamdardy qatystyrady. 25 mәjilisshi últtyq ortalyqtardan taghayyndalghan.
Áytkenmen: «Astana әkimine danqty general Ivan Vasilievich Panfilovqa eskertkish ornatu jәne astanalyq jana kóshelerding birine onyng esimin beru mәselesin qarastyrudy tapsyramyn» degen uәj - «Úly Otan soghysy» dep atalatyn qasapta qyrshyn ketken kýlli qazaqtyng әruaqty ruhyn qozdyrghanday qolaysyz әser qaldyrdy.
Qazaqtyng qaysar úly, Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng danqty jauyngeri, halyq qaharmany Baruyrjan MOMYShÚLY atamyz:
««Qadirin bilmeppiz ghoy tiri kezde»
Dep jylar sorly qazaq men ólgende!» – dep kýnirengendey, kónilimdi kólenke basty...
Sosyn, «Býginde Ukrainadan jetip jatqan mәlimetterdi jýrek syzdatpay oqu mýmkin emes. Búl el bizding TMD boyynsha jaqyn әriptesterimizding biri. Myndaghan qazaq Ukrainada bilim aldy. Sizder mening solardyng biri ekenimdi bilesizder. Onda men metallurg ónerin ýirendim. Sondyqtan biz, qazaqstandyqtar, ukrain halqy ýshin alandaushylyq bildiremiz. Shovinizmdi nemese últshyldyqty ashyq neofashizmnen op-onay attap ketuge bolatynday óte әlsiz syzyqtyq ghana bólip túrghanyn әrkim de týsinui kerek» – degen dәrgeyli dәlel kónilge medeu bolghanymen: «Qazaqstan Belarusipen jәne Reseymen birge Euraziyalyq ekonomikalyq odaq qúrady. Biz HHI ghasyrda birge tehnologiyalyq sekiris jasau ýshin ekonomikalyq odaq qúramyz. Ýsh el jahandyq bәsekelestikke tótep berude bir-birine kómektesu ýshin integrasiyalanady. Qazaqstannyng Keden odaghy elderimen tauar ainalymy ol qúrylghan uaqyttan beri 88 payyzgha ósip, 24 milliard dollar qúrady. ...HHI ghasyr – integrasiya ghasyry. Últtyq mýdde túrghysynan múqiyat oilastyrylghan integrasiyagha qarsy bolu – zamanauy ýrdispen damugha qarsy bolu. Eng damyghan elderding barlyghy býgingi biyikterge integrasiya arqyly jetti. ...Biz – damyghan elderding shanyn jútugha emes, kóshin bastaugha úmtylghan elmiz. Baybalamgha salyp, balaqtan tartpay, bayyppen oilap, baysaldy әreket etsek jarasady. Integrasiya – el tәuelsizdigine eshbir qauip tóndirmeydi, kerisinshe, nyghayta týsedi. Ol naryqty keneytedi, alys-beris pen barys-kelisti arttyrady, bәsekelik qabiletimizdi shyndaydy. Ortalyq Aziya elderi, Resey, Qytay – bizding kórshilerimiz, sondyqtan, bizde qashanda eng jaqyn dostyq bolghan, bar jәne bola beredi» degen tújyrymy – túnjyratyp-túqyrtpasa da, senimimizge serpin bere almady...
«Elordamyz Astana – tolerantty etnosaralyq qatynastardyng layyqty ýlgisi boluy kerek. Múnda Tilder turaly zannyng barlyq talaptary ýlgili oryndaluy tiyis» ekendigi týsinikti ghoy, degenmen, Tilder turaly alghashqy zannamagha 25 jyl tolghan elde memlekettik tilding kýndelikti qarym-qatynasta әdeyi qoldanylmay otyrghandyghyn qalay týsinemiz?!.
...«Barlyq qazaqstandyqtar – bir tughan jerding balalary. Biz bәrimiz – birtútas Qazaqstan halqynyng әrtýrli jәne birdey balalarymyz. «Damudyng syry – birlikte, Tabystyng syry – tirlikte». Múratqa jolyn tapqan jetedi. Enbegimizding janbaghy bizding ortaq ýiimizdi beybitshilikting besigi etip, bardy baghalay biluimizge baylanysty. Qazaqty qasiyetti qarashanyraqqa balasaq, elimizdegi barsha etnostar – sol shanyraqqa shanshylghan uyqtar» – deytin tamasha sózder men úlyqty úrandardy kýni keshe ghana TMD-nyng beldi bir mýshesi bolghan tәuelsiz Ukrainanyng zorlyqpen basyp alynghan Qyrym týbegine baryp aitsaq, qalay qabyldar eken?!.
Ras, býgingi әlem meylinshe túraqsyz, barynsha berekesiz. Sondyqtan, «Sausaq ashsa – qyldyryq, júmsa – júdyryq» ekendigin tek jerding iyesi, elding kiyesi qazaq últy ghana emes, jattan jetip, syrttan kelgen barlyq úlystar úghyp, kókeylerine berik týyge tiyis.
IYә, «Enbek, jauapkershilik jәne tәrtip – tek osylay ghana býkil Qazaqstan damy alady». Tek, búl – qazaqtyng jauapkershiligi hәm ornatqan tәrtibi boluy kerek.
Qajymúqan GhABDOLLA
Abai.kz
