Elbasymyz 1992 jyldyng qazanynda BÚÚ Bas Assambleyasynyng 47-sessiyasynda ekonomikalyq integrasiyanyng qanshalyqty manyzdylyghy turaly mәsele kótergen edi. Aragha kóp uaqyt salmay, 1994 jyly el Preziydenti jogharydaghy tilge tiyek etken iydeyasyn M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetindegi kezdesuinde Euraziyalyq odaq qúru tújyrymdamasyn úsynghan bolatyn. Onda, ol, búl ýderis shenberinde sayasy iytegrasiyagha jәne egemendikti joghaltugha jol bermeu qajettigin naqty әri qadap aitqan edi.

Jogharyda aitylghan jaylardyng jalghasy retinde, 2012 jylghy 19 jeltoqsanda Mәskeude Qazaqstan, Resey, Belorusi memleketterining basshylary ýsh elding ýkimetteri men Euraziyalyq komissiyagha Keden odaghy men Birtútas ekonomikalyq kenistikting qúqyqtyq bazasyn qúraytyn halyqaralyq sharttargha kodifikasiya jýrgizudi jәne sonyng negizinde 2014 jylghy 1 mamyrgha deyin Euraziyalyq ekonomiklyq odaq turaly shart jobasyn dayyndaudy tapsyrghan bolatyn. Qazirgi kezende  atalghan jaylar boyynsha jan-jaqty júmystar jýrgizilip, aluan tiyimdi mәseleler kóterilu ýstinde. Mysaly, býginde Euraziyalyq ekonomikalyq odaq turaly shart jobasynyng instituttyq bóligin dayyndau boyynsha jasalynghan kelissózderding tórt raundy ótti jәne is jýzinde qújattyng 80 payyzy dayyn boldy. Jalpy, jobanyng salalyq bóligi eki pishindi. Keden odaghy men Birtútas ekonomikalyq kenistikting shartty-qúqyqtyq bazasyn qúraytyn halyqaralyq sharttardy kodifikasiyalau jónindegi kishi júmys tobynyng shenberinde jәne Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya kenesi mýshelerining tóraghalyq etuimen beynekonferensiya rejiminde apta sayyn túraqty ótkizilip keledi. 

Jalpy, búl kýnderi Euraziyalyq ekonomikalyq integrasiyagha niyet etushi memleketterding qatarynyng kóbengi bayqalyp otyr. Mysaly, Qyrghyzstan 2013 jylghy 30 mamyrda Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya men Qyrghyz Respublikasy arasynda ózara is-qimyl turaly memorandumgha qol qoydy. Sonymen qatar, TMD elderindegi keybir memleketterding atalghan odaqqa qosyludy niyet etuleri onyng bedelining qanshalyqty ekenin bayqatsa kerek. Múnday ekonomikalyq odaq әlemdik dengeydegi ýlgi retinde san aitylyp jýr. Mysaly, ASEAN, NAFTA, MERKOSUR jәne t.b. úiymdardy ataugha bolady. 1951 jyly kómir men bolat óndirushilerding birliginen bastalyp, 1992 jyly Maastriht shartyna sәikes qúrylghan, 28 el qúramyna kiretin Europalyq odaq býginde tek ekonomikalyq emes, әlemdegi asa bedeldi, yqpaldy integrasiyalyq úiymgha ainalyp otyrghany belgili.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq – eshqanday da sayasy odaq emes, ol kez-kelgen memleketterding ekonomikalyq mәselelerin sheshu maqsatynda qúrylatyn, eksport, import, tranzit boyynsha kәsipkerler ýshin barlyq kez kelgen kedergilerdi alyp tastaytyn ómirlik birtútas úiym. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev atalghan úiymgha qatysty qay sózderinde de bolmasyn Qazaqstannyng qashanda, qay kezende de, ekonomikalyq mýddeni kózdeytinin, memleketter tәuelsizdigine, egemendigine núqsan keltiruge jol berilmeytinin, qanday da bir sayasy mәseleler odaq qúzyryna ótpeytinin jәne Qazaqstan kópvektorly syrtqy sayasatyn saqtap qalatynyn, halyqaralyq arenadaghy qalyptasqan qatynastardy jan-jaqty damyta biletinin aluan-aluan basqosularda aityp keledi.

Euraziyalyq integrasiya, yaghni, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq Qazaqstannyng egemendigine eshqanday qauip tóndirmeytindigine Elbasymyz qanshalyqty kepildik berse, ol sonshalyqty ózge tәueldi de, egemendi memleketterding qoghamdyq-sayasy ómirine de aralaspaydy. Búl turaly memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev 2013 jylghy 25 sәuirde Astanada ótken Euraziyalyq media forumda: «Eger, qanday da bir birlestikter elimizding tәuelsizdigin, bizding konstitusiyamyzdy shekteytin bolsa, biz odan dereu shyghyp ketemiz» dep mәlimdegeni belgili. Sondyqtan da, keybireulerding Euraziya odaghyn әldeqanday bir sayasy iydeyalarmen aralastyryp, odan sayasy astar izdeuleri ýlken qatelik. Qayta, Elbasymyz anabir jyly Mәskeude ótken Euraziya Odaghyna baylanysty dóngelek ýstelde Mәskeulik Euraziya iydeyasyn nasihattaushy filosoftar men sayasatkerlerge, onyng baghyt-baghdaryn barynsha týsindirip, Odaqtyng ekonomikalyq jaghyna basa nazar audarghan bolatyn. Shynynda da, Euraziyalyq integrasiya memleketterdi ekonomikalyq baylanystar men bәsekelestikke úiymdastyratyn birden-bir tiyimdi újym. Yaghni, ol Ekonomikalyq yntymaqtastyqtyng – jana adymy.

Ardaq Esbergen

ABAI.KZ