ەلباسىمىز 1992 جىلدىڭ قازانىندا بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 47-سەسسياسىندا ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ قانشالىقتى ماڭىزدىلىعى تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن ەدى. اراعا كوپ ۋاقىت سالماي، 1994 جىلى ەل پرەزيدەنتى جوعارىداعى تىلگە تيەك ەتكەن يدەياسىن م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى كەزدەسۋىندە ەۋرازيالىق وداق قۇرۋ تۇجىرىمداماسىن ۇسىنعان بولاتىن. وندا، ول، بۇل ۇدەرىس شەڭبەرىندە ساياسي يتەگراتسياعا جانە ەگەمەندىكتى جوعالتۋعا جول بەرمەۋ قاجەتتىگىن ناقتى ءارى قاداپ ايتقان ەدى.

جوعارىدا ايتىلعان جايلاردىڭ جالعاسى رەتىندە، 2012 جىلعى 19 جەلتوقساندا ماسكەۋدە قازاقستان، رەسەي، بەلورۋس مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى ءۇش ەلدىڭ ۇكىمەتتەرى مەن ەۋرازيالىق كوميسسياعا كەدەن وداعى مەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ قۇقىقتىق بازاسىن قۇرايتىن حالىقارالىق شارتتارعا كوديفيكاتسيا جۇرگىزۋدى جانە سونىڭ نەگىزىندە 2014 جىلعى 1 مامىرعا دەيىن ەۋرازيالىق ەكونوميكلىق وداق تۋرالى شارت جوباسىن دايىنداۋدى تاپسىرعان بولاتىن. قازىرگى كەزەڭدە  اتالعان جايلار بويىنشا جان-جاقتى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، الۋان ءتيىمدى ماسەلەلەر كوتەرىلۋ ۇستىندە. مىسالى، بۇگىندە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى شارت جوباسىنىڭ ينستيتۋتتىق بولىگىن دايىنداۋ بويىنشا جاسالىنعان كەلىسسوزدەردىڭ ءتورت راۋندى ءوتتى جانە ءىس جۇزىندە قۇجاتتىڭ 80 پايىزى دايىن بولدى. جالپى، جوبانىڭ سالالىق بولىگى ەكى ءپىشىندى. كەدەن وداعى مەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ شارتتى-قۇقىقتىق بازاسىن قۇرايتىن حالىقارالىق شارتتاردى كوديفيكاتسيالاۋ جونىندەگى كىشى جۇمىس توبىنىڭ شەڭبەرىندە جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا كەڭەسى مۇشەلەرىنىڭ توراعالىق ەتۋىمەن بەينەكونفەرەنتسيا رەجىمىندە اپتا سايىن تۇراقتى وتكىزىلىپ كەلەدى. 

جالپى، بۇل كۇندەرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا نيەت ەتۋشى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنىڭ كوبەيۋى بايقالىپ وتىر. مىسالى، قىرعىزستان 2013 جىلعى 30 مامىردا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى اراسىندا ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. سونىمەن قاتار، تمد ەلدەرىندەگى كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ اتالعان وداققا قوسىلۋدى نيەت ەتۋلەرى ونىڭ بەدەلىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن بايقاتسا كەرەك. مۇنداي ەكونوميكالىق وداق الەمدىك دەڭگەيدەگى ۇلگى رەتىندە سان ايتىلىپ ءجۇر. مىسالى، اسەان، نافتا، مەركوسۋر جانە ت.ب. ۇيىمداردى اتاۋعا بولادى. 1951 جىلى كومىر مەن بولات وڭدىرۋشىلەردىڭ بىرلىگىنەن باستالىپ، 1992 جىلى مااستريحت شارتىنا سايكەس قۇرىلعان، 28 ەل قۇرامىنا كىرەتىن ەۋروپالىق وداق بۇگىندە تەك ەكونوميكالىق ەمەس، الەمدەگى اسا بەدەلدى، ىقپالدى ينتەگراتسيالىق ۇيىمعا اينالىپ وتىرعانى بەلگىلى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق – ەشقانداي دا ساياسي وداق ەمەس، ول كەز-كەلگەن مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ ماقساتىندا قۇرىلاتىن، ەكسپورت، يمپورت، ترانزيت بويىنشا كاسىپكەرلەر ءۇشىن بارلىق كەز كەلگەن كەدەرگىلەردى الىپ تاستايتىن ومىرلىك ءبىرتۇتاس ۇيىم. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ اتالعان ۇيىمعا قاتىستى قاي سوزدەرىندە دە بولماسىن قازاقستاننىڭ قاشاندا، قاي كەزەڭدە دە، ەكونوميكالىق مۇددەنى كوزدەيتىنىن، مەملەكەتتەر تاۋەلسىزدىگىنە، ەگەمەندىگىنە نۇقسان كەلتىرۋگە جول بەرىلمەيتىنىن، قانداي دا ءبىر ساياسي ماسەلەلەر وداق قۇزىرىنا وتپەيتىنىن جانە قازاقستان كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىن ساقتاپ قالاتىنىن، حالىقارالىق ارەناداعى قالىپتاسقان قاتىناستاردى جان-جاقتى دامىتا بىلەتىنىن الۋان-الۋان باسقوسۋلاردا ايتىپ كەلەدى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا، ياعني، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىنە ەشقانداي قاۋىپ توندىرمەيتىندىگىنە ەلباسىمىز قانشالىقتى كەپىلدىك بەرسە، ول سونشالىقتى وزگە تاۋەلدى دە، ەگەمەندى مەملەكەتتەردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە دە ارالاسپايدى. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2013 جىلعى 25 ساۋىردە استانادا وتكەن ەۋرازيالىق مەديا فورۋمدا: «ەگەر، قانداي دا ءبىر بىرلەستىكتەر ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىزدى شەكتەيتىن بولسا، ءبىز ودان دەرەۋ شىعىپ كەتەمىز» دەپ مالىمدەگەنى بەلگىلى. سوندىقتان دا، كەيبىرەۋلەردىڭ ەۋرازيا وداعىن الدەقانداي ءبىر ساياسي يدەيالارمەن ارالاستىرىپ، ودان ساياسي استار ىزدەۋلەرى ۇلكەن قاتەلىك. قايتا، ەلباسىمىز ءانابىر جىلى ماسكەۋدە وتكەن ەۋرازيا وداعىنا بايلانىستى دوڭگەلەك ۇستەلدە ماسكەۋلىك ەۋرازيا يدەياسىن ناسيحاتتاۋشى فيلوسوفتار مەن ساياساتكەرلەرگە، ونىڭ باعىت-باعدارىن بارىنشا ءتۇسىندىرىپ، وداقتىڭ ەكونوميكالىق جاعىنا باسا نازار اۋدارعان بولاتىن. شىنىندا دا، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا مەملەكەتتەردى ەكونوميكالىق بايلانىستار مەن باسەكەلەستىككە ۇيىمداستىراتىن بىردەن-ءبىر ءتيىمدى ۇجىم. ياعني، ول ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ – جاڭا ادىمى.

ارداق ەسبەرگەن

ABAI.KZ