Osy kýni qaghaz toltyrudan bizde qay mekeme bolsyn aldyna jan salmaydy. El Preziydentining ózi múghalimder men dәrigerlerdi qaghazbastylyqtan bosatyndar degendi ashyq aitty. Ol sóz gazetterde de jazyldy, biraq, qúlaq asyp jatqan eshkim joq siyaqty. Olay deytinim – mening joghary oqu ornynda qyzmet etkenime kóp jyl boldy. Ásirese, songhy jyldarda biz toltyratyn qosymsha qaghazdar eselep kóbeyip barady. Ózim júmys isteytin Abay atyndaghy Qazaq últtyq pedagogikalyq uniyversiytetindegi jaghday da naq osynday. Oqu jýiesi búzylmay túrghan sonau jyldary birinshi jarty jyldyqta, demek, semestr bitkende, bir bet, jazda taghy bir bet esep jazatyn edik. Sonymen qoyatynbyz.

Al, ótken 2013 jyly jyldyq esep ótkizu ýshin әr múghalim 20-30 bet qaghaz toltyryp, oghan kem degende ýsh adamgha qol qoyghyzyp, әupirimdep әzer ótkizdik. «Jazghan qúlda jazyq joq», budjetting aqshasyna qarap otyrghan múghalim lәm dep auzyn ashpaydy. Bastyqqa «búl qalay?» deseng ózine jauyghyp, izine týsedi. Sodan, múghalimder kýnkildeydi de qoyady. Osylay jalghasa bermek pe? Zachet degen bolushy edi ghoy, ony aralyq baqylau (rubejnaya kontrolinaya) dep aldyq. Aldymen orysshasyn bilip almasang neghylghan aralyq ekenin týsinbes edik. Bizge aralyq baqylau sonau 90-jyldardyng ortasynan keldi. Biraq, onyng qosymsha qaghazy jyl ótken sayyn kóbeyip, qalyndap barady. Azattyq alghanymyzgha attay jiyrma jyldan assa da, bar qaghazdy eng aldymen oryssha jazyp, sodan song qazaqshagha audaramyz.

Onda da qazaq tilining ózindik ereksheligi men normatiyvi kóp jaghdayda saqtalmaydy. Meyli ghoy, qazir etimiz ólip, bәrine kóndik. Sebebi, bәribir eshkim qúlaq aspaydy. Sol qarapayym tilmen aitqanda, studentterden zachet alu ýshin eng kemi 5 bet material dayyndaymyz, onyng syrtynda «eksperttik qorytyndylau» («ekspertnoe zaklucheniye») degen qaghazy taghy bar. Oghan ýsh adam qol qoyady. Burokratiya osy jerden bastalady. Kóbine әiel joldastardan qúralghan pedkollektiv ishinen top-topqa bólinip, persona non grata bolyp jýrgenderding qaghazgha qol qoyar sәtte taghy bir saghy synyp, birtalay jýikesin júqartady. Aytpaqshy, qol qoyylghannan keyin әrbir betke dekan mórin basady. Soghan jetkenge deyin dinkelep bitesin. Qolyn qoymaydy emes, әiteuir bir qoyady, biraq sening uaqytyn, densaulyghyng ketedi… Zachetty osynshalyq qiyndatatyn nesi bar? «Bir qyzymnan bir qyzym soraqy» demekshi, emtihannyng qaghazy men biyleti múnan da ótedi.

Eger men Fransiyada bir jyl ghylymy taghylymdamadan ótpegenimde, mýmkin, búl mәselelerge mәn bermes edim. Jaraydy, múnyng bәrin dekanat ta, uniyversiytet te óz oiynan shygharyp otyrghan joq deyik. Jogharydan, Bilim jәne ghylym ministrliginen bekip kelgen diyrektivalardyng negizinde alyp otyr, maqúl. Ministr túraqtamaytyn osy bizding oqu salasy ekeni qalyng júrtqa mәlim. Ár ministr óz «reformasyn» ala keledi. Al qaptaghan qaghaz jazudyng sebepterin, qyzmetten ketken kisining jibergen qatelikterin taldap, sabaq shygharu degen bolmay ma? Sonda, әlgi ketken ministrler qaghazdy búrqyratyp jazudy miras etip ketpegen shyghar. Orysta «zdravomyslyashiy» degen jaqsy sóz bar. (Aralas otyrghan halyqtyng birer sózi mening patriotizmime núqsan keltirmeytinine senimdimin). Uniyversiytet salasyna bas-kóz bolyp otyrghan sheneunikterding ishinen qaghazdy qalay azaytamyz, bilimning sapasyn qalay arttyramyz degen «zdravomyslyashiy» bir adam tabylmaghany ma? Qolymda biylik bar eken dep, kózdi júmyp, tómenge qauly-qarar syrghyta bergennen, ne útyp otyrmyz? Múghalimning eng birinshi mindeti – qaghaz toltyru emes, sabaq beru.

Joghary oqu ornynda qyzmet isteytin múghalimderding ghylymmen ainalysugha múrshasyn keltirmeytin sebepting biri – osy qaptaghan qaghaz ben tolyp jatqan qoghamdyq is-sharalar. Onsyz da jýktemesi bas­tan asatyn shetel tili kafedrasyna taza ghylymy júmys jasamadyng deu – ýlken qiyanat. Búl endi erekshe toqtalatyn taghy bir ózekti mәsele. Alayda, qazirgi kýni ghylymy ataghyng bolmasa, uniyversiytetke múghalim bola almaysyng degenge jettik. Al, ghylym degen erekshe jaghdaydy talap etedi(?!). Adamnyng oiy basqagha bólinbeui kerek. Jaghday jasalmaghan jerde psevdoghylym payda bolady. Pysyqtar payda boldy, shetinen ghylym doktory. Bizdegi bir kafedrany bilem – oqytushylarynyng 80 payyzy ghylym doktorlary. Solardyng bәri keremet ghalym dep otyrsyz ba? Álde qazaq ghylymynyng erekshe damyghanynyng kórinisi me? Jeke óz basym oghan senbeymin. Kórshi Resey jýz adamnyng ghylymy ataghyn memleketting arnayy qaulysymen alyp tastady, zaty say emes dep. Aghayyndar, biz eng bolmasa myna qaptaghan qaghazdy alyp tastayyq ta!

Mariya ARYNOVA,

pedagogika ghylymdarynyng kandidaty, oqytushy, audarmashy. 

Abai.kz