L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti Dintanu kafedrasynyng professory, filosofiya jәne teologiya ghylymdarynyng doktory –   Dosay KENJETAY myrza  «Islam jәne órkeniyet» jurnalynda jaryq kórgen súhbatyn (súhbattasqan jurnalist Eskendir Tasbolat) Abai.kz aqparattyq portalyndaghy jariyalanymdardy jiti qadaghalap otyratyn  qalyng oqyrmannyng nazaryna úsynghandy jón kóripti. Biz professordyng úsynysyn qúp aldyq. Súhbat barysynda ol «Din memleketten bólingen” degen sóz – biylikting dinge beytarap qarauyn bildirmese kerek» deydi.

– Dosay agha, әngimemizdi býgingi kýnning eng ózekti de ótkir problemasy bolyp otyrghan diny aghymdar mәselesinen bastasaq. Siz bir sózinizde uahhabiylik joldaghy missionerlerding ziyany keshegi sovettik últsyzdandyru sayasatynyng zardabynan da asyp týskendigin aittynyz. Osy oiynyzdy tarqatyp kórseniz?
– Uahhabiylik nemese neosәlәfiylik degenimiz – shәn mәninde óz aldyna bir aghym, tanym, iydeologiya, metodologiya. Ol Saud Arabiyasynyng memlekettik iydeologiyasy, osy túrghysynan kelgende múnday iydeologiyanyng elimizge kelip, taraluyna qúqyqtyq negizde oryn bolmau kerek. Al, eger ony iydeologiya emes, din dep eseptesek, onda búl bólek aqida. Búl jaghynan kelgende de bizding dәstýrli dinimiz fiyqhta Ábu Hanifa mәzhabyna, senimde Maturidy aqidasyna negizdelgen. Osy negiz boyynsha ghasyrlar boyy qalyptasqan bizding diny tanym-tarihymyz bar. Diny tanym degenimiz ne, ol – bizding últtyq bolmysymyzdyng ózegi. Eger qazaq mәdeniyetining ózegin ashyp qaraytyn bolsaq, ishinen Islam dini shyghady. Sol ózekke uahhabiylik sekildi qúrt týsetin bolsa, ózek shiriydi de, últtyq bolmysynnan aiyrylyp qalasyn. Mәdeny platformang ketedi, últtyq ereksheliktering joghalady.
Al keshegi sovettik dәuirde jýrgizilgen últsyzdandyru sayasaty batystyq shablondar negizinde ghylymy ateizm arqyly tek últtyq qúndylyqtarmen júmys istedi. Olar últtyq bolmys pen mәdeniyetting ózeginde ne jatqanyna tereng boylay bilmedi. Bizding qúndylyqtarymyzdyng mazmúnyn ashyp, sony transformasiyalau boyynsha әreket etti. Yaghny olar negizgi ózekte jatqan nәrseni ózgertu mәselesinde qatelesti. Sondyqtan, ateistik sayasat dinning syrtqy belgilerimen ghana kýresip, ózegine tis batyra alghan joq.
Al uahhabiylikke kelsek, ol osy men aityp otyrghan diny tanymymyzgha shabuyl jasap jatyr. Yaghny qazaqtyng osyghan deyin san ghasyrlyq diny tarihy jolyn, tanymyn joqqa shygharyp, ornyn ózderining ústanymdarymen toltyrghysy keledi. Búghan jol beru últtyng tútastay ózgerui, joyyluyna alyp keledi. Men osyny aitqym kelgen bolatyn.
– Jat aghymdardyng aldyn-alu – eng birinshiden memleketting moynyndaghy mindet ekeni dausyz. Memleket tarapynan búl baghytta jetkilikti sharalar jasalyp jatyr ma?
– Memleket, din, mәdeniyet, órkeniyet degen kategoriyalardy alyp qarayyq. Elbasymyz: «Bizding dinimiz – Islam, kitabymyz – Qúran, tegimiz – týrik», – dedi. Búl jay aityla salghan sóz emes. Ol kisi qazaqtyng órkeniyettik negizi Islamda jatqanyn aituda. Mәdeni, últtyq týbirimiz – týrkilik negizde ekenin, qaydan shyqqanymyzgha, etimologiyasyna deyin anyqtama berip jatyr. Osy túrghydan qaraytyn bolsanyz, memleketting negizinde mәdeniyet jatyr. Ol – qazaq mәdeniyeti. Al qazaq degenimiz – ol Qazaqstan Respublikasynyng memleket qúrushy halqy, memleket qúraushy emes. Al onyng mәdeniyetining ózeginde, jogharyda aitqanymday, Islam dini jatyr. Búdan týsinetinimiz, qazaqtyng dini – Islamnyng ósip-órkendeuine kóp jaghdaylar jasalynuy kerek.
Alayda, ókinishke oray, memleket tarapynan jetkilikti dәrejede sharalar qolgha alynyp jatyr dep aita almaymyz. Memleket pen mәdeniyet arasynda, biylik pen halyq arasynda, jergilikti últtyq qúndylyqtar men Konstitusiyamyzdaghy qúqyqtyq normalar arasyndaghy ýilesimdilikke kommentariy jasau tetigi joq. Múndaghy eng basty qolbaylau – kadr mәselesi. Bar kadrlardyng dengeyi búl mәselelerge dendep enetindey shamada emes. Búl uaqyttyng enshisi, әriyne. Al biz óz tarapymyzdan elding keleshegi dúrys bolsyn dep syn aitamyz.
 

– Kóp adamdar «Memleket pen din bólingen, biz zayyrly elmiz» dep, sekta problemalary ýshin biylikti emes, kóbine din mamandaryn kinәlap jatady. Zayyrly bolu degen sóz – memleketting din salasyna mýldem aralaspauy degendi bildire me?
– IYә, biz zayyrly elmiz. Biraq, zayyrlylyq – ateistik memleket degendi bildirmeydi. Ol – memlekettik biylik pen din biyligining ajyratyluy. Zayyrly elde memleketting biyligi birinshi túrady, yaghny diny biylik memlekettik biylikke baghynady degen maghynada qarau kerek. «Din memleketten bólingen» degen sózde dinge qatysty batystyq shablondar boyynsha qarau kórinis tauyp otyr. Al biz búl sózdi tikeley maghynasynda qabyldamauymyz kerek. Óitkeni, Qazaqstannyng AQSh sekildi Batys elderinen ózgesheligi – biz dәstýrli memleketpiz. Ol degen ne? Bizding topyraghymyzdy ashyp qarasan, astynan babalarymyzdyng ruhy shyghady, bizding tarihymyz, qúndylyqtarymyz, órkeniyetimiz, mәdeny platformamyzdyng bәri osy topyraqta jatyr. Al endi búl platformanyng ýstine qúrylghan memleket ózining mәdeniyeti men dininen qalay bólek bolyp qalady? Ol osy tanymdy saqtau arqyly ózining bayandylyghyn qamtamasyz etedi. Sol tanymdy zertteu arqyly ózining qúndylyqtaryn qalyptastyryp, damytady. Sol negizderge qamqorlyq jasau arqyly óz keleshegin jarqyn etedi. Farabiydin, Platonnyng anyqtamasy boyynsha, kez kelgen memleketting qúryluynyng basty maqsaty – sol qúrushylardy baqytqa jetkizu. Al eger sen olardy diny negizinen bólip tastaytyn bolsan, qalay baqytty etpeksin? Sondyqtan «din memleketten bólingen» degendi biz biylikting dinge beytarap qarauy dep qabyldamaymyz. Biz zayyrlylyqty memlekettik biylik pen diny biylikting ajyratyluy dep týsindiremiz jәne din eshqashan sayasatqa qúral bolmaydy degen mәseleni negizge alamyz. Bizding úsynyp jýrgen zayyrlylyq konsepsiyamyz qazaqtyng jýrip ótken tarihymen tyghyz baylanysty.
– Jat aghymdardyng taraluyna halyqtyng diny sauatty bolmauy ontayly tiyip otyr-ghany mәlim. Áriyne, ainaldyrghan 20 jyldyng ishinde halyqtyng bәrine dindi ýiretu mýmkin emes. Degenmen, erteng barmaq shaynap qalmas ýshin, ne isteu kerek?
– Osydan 20 jyl búryn halqymyz diny túrghydan sauatsyz edi. Al qazir men halyqty diny sauatsyz dep aita almaymyn. Býgingi adamdar, әsirese jastar jaghy óte sauatty. Qazir kez kelgen jastyng dinge degen úmtylysy, dindi tanypbiluge degen qúshtarlyghy óte joghary dengeyde. Tek bizdi qúrtyp otyrghan jaghday – ózara jamaghatqa bólinushilik.
Men nege jastardy aityp otyrmyn? Óitkeni, adamnyng jas ereksheligi men dindi qajet etu ereksheligi birdey bolady eken. Eshqanday adam 50-60 jastan asqannan keyin diny tanymgha negizdelgen psihologiyanyng shenberine kirmeydi. Kóbine diny tanymdy anyqtaytyndar – jastar. Óitkeni adamnyng tabighatyna tәn bolmystyq naqtylanu ýrdisi jastardyng boyynda jýredi. Sondyqtan da, qazirgi kóptegen saraptamalardy oqyp otyrsan, elimizdegi negativtik túrghydaghy din problemasyn jastar mәselesi dep qarastyryp jýr. Sebebi, bomba jaryp, terroristik әreketterdi jasap, Siriyagha attanyp ketip jatqandardyng bәri 15 pen 30-dyng arasyndaghy jastar bolghandyqtan, olardyng osy jas erekshelikterine qaraydy da, «jastar problemasy» dep kórsetkisi keledi. Al shyn mәninde adamnyng tabighatyna zer salu kerek. Adam ómirining kóktemi – ol jastyq shaq. Sol kóktemde ne egedi – erteng sony orady. Yaghny búny tek jastar mәselesi emes, tútas últtyng problemasy dep qaraghan jón. Óitkeni, últtyng keleshegin, últtyq tanym men bolmysty anyqtaytyn býgingi jastar.
Jastar dinge úmtylyp jatsa, oghan memleket baghyt beru kerek. Óitkeni biz memleketti dinge beytarap qarau, «qay jamaghatqa ersen, soghan er» deu ýshin qúrghan joqpyz. Dinimizdi, últtyghymyzdy, mәdeniyetimizdi saqtaymyz, ózgemen terezesi ten, keregesi keng júrt bolamyz dep qúrdyq. Sondyqtan, biz jastardyng dinge úmtylysyna, diny sauatty bolyp kele jatqanyna quana qarau kerekpiz jәne onyng әr aghymnyng soyylyn soghyp ketuining aldyn-alyp, tiyisti baghyt-baghdar berip otyrghanymyz abzal.

– Dinning mektepterde, jogharghy oqu oryndarynda oqytyluyna qatysty ne aitasyz?
– Din oqytyluy kerek. Ol mektepterde, jogharghy oqu oryndarynda oqytylmay, biz elimizding bolmystyq-últtyq naqtylanuyn, biregeylenuin, túraqtylyqtyng saqtaluyn qamtamasyz ete almaymyz. Eger zayyrly elmiz dep, mektepten, uniyversiytetten dindi alyp tastaytyn bolsaq, onda mynaday diylemma payda bolar edi: bala mektepte basqa, ýide basqa, qoghamda basqa bolyp shyghady. Qazirgi jastar diny bilimdi meshitte, qoghamdyq ortada alyp jatyr. Al dindi oqytudy ysyryp qoysaq, bir bala, yaghny bir bolmystyng tabighatynda qayshylyqtar payda bolady, búl qayshylyq biylik pen qoghamnyng arasyndaghy qayshylyqty terendete týsedi. Al memleket biylik pen qoghamnyng arasyndaghy qatynastyng ýilesimdiligine, tútastyghyna, birligine qyzmet etui kerek. Sondyqtan, qoghamnyng mýshesi ne qajet etedi? Din be, diny tanym ba? Endeshe, sony memleket qajetti mólsherde berip, diny bilimmen qamtamasyz etui tiyis. Búl elding zayyrlylyq ústanymyna eshqanday da qayshy emes. Kerisinshe zayyrly memleketting maqsaty sol: dindi erkine jiberip, ne istesen, ony iste dep, kózjúmbaylyq jasau emes, ony óz baqylauynda ústap, qogham mýshelerining sauatyn tiyisti dengeyde arttyryp otyru.
– Dindi balabaqshadan bastap oqytu kerek deytinder bar?
– Oqytudyng ózindik satylary bolady. Jogharyda aitqanymday, din – bizding mәdeniyetimizding mazmúny, ózegi. Al sol mәdeniyetti qay kezden bastap oqytam, ýiretem desen, óz erking jәne ózinning paydan. Bir anyghy – ol bizge kerek. Al kerek nәrseni belgili bir merzimmen shekteuge bolmaydy. Japondar balany qúrsaqta jatqan kezinen bastap tәrbiyeleu kerek deydi. Sondyqtan, din negizderin balabaqshada da oqytudyng әdisi tabylyp jatsa, qúba-qúp.
– Býginde biz negizinen Islam atyn jamylghan aghym-sektalargha kóp kónil audaryp ketti, al, hristiandyq jәne basqa da aghymdar kóbine kózden tasada qalyp barady. Búl turasynda ne aitar ediniz?
– Óte dúrys súraq. Ras, songhy kezderi uahhabiylik-sәlәfiylik, hizb әt-tahrir degenderdi jii auyzgha alamyz, biraq diny tanymymyzgha, últtyq bolmysymyzgha shabuyl jasap jatqan hristiandyq sektalardy kóp aitpaymyz. Memleket halyqtan túrady, halyq otbasynan qúralady. Eger bir otbasynyng ishinen әke-sheshesi músylman bola túra, balalarynyng biri hristian dinin qabyldasa, ol otbasynan yntymaq ketti, mәdeny platforma joyyldy degen sóz. Múnday jaghdaylardyng kóbengi halyqtyng jikke bólinuine, yaghny memleketting ydyrap, әlsireuine әkep soghady. Búl ýlken tragediya. Sondyqtan, hristiandyq sektalar mәselesin de kózden tasa qylmauymyz kerek.
Degenmen, bizding songhy kezderi tek Islamgha nazar audaruymyzdyng da ózindik sebebi bar. Qazir Islam әlemdik qauymdastyqta qorqynyshtyn, ýreyding belgisi retinde qabyldanatyn boldy. Eger osy mәseleni terenirek týsindirip, qorqynyshty seyiltip otyrmasa, halyq óz dininen bas tartatyn jaghdaygha jetip qaluy әbden mýmkin. Sondyqtan, bizding Islamdy kóp aituymyz – últtyng bolmystyq naqtylanuyna jasalghan betbúrys dep bagha bereyik.

– Siz Yassauiyding ruhaniy-diny múralaryn zerttep jýrgen adamsyz. Jalpy, qazaq dý-niyetanymyndaghy Yassauy múralarynyng orny qanday?
– Qazaqtyng músylmandyq týsinigi, mәdeniyeti men bolmysynyng ishin ashyp qaraytyn bolsaq, osy Yassauy ilimining býkil kategoriyalary, qalyptary men qúndylyqtary shyghady. Yassauy múralaryna bizding týrik halyqtary arasynda Islam aqiqaty men sharighatyn týsindiru tәsili dep qarau kerek. Ol týsindiru tarihy – bizding diny tanymymyz ben tәjiriybemizding negizi. Qazaq osy Yassauiyding ilimi, sopylyq arqyly músylman boldy. Eger Yassauiyding ilimi bolmasa, imam Aghzam Ábu Hanifanyng fiyqhy, Maturidiyding senim ilimi búl jerge kelmes edi. Keybireuler tarihy hronologiya boyynsha olay emes qoy degendi aitady. Diny tәjiriybening tarihy býgingi bizding tarihshyldyqtaghy hronologiyagha kónbeydi. Imam Aghzamnyng ómir sýru kezeni Yassauiyden qansha ghasyr erte bolghanmenen, onyng múrasynyng qazaq dalasyna keluining әdisin qalyptastyrghan osy Yassauy bolatyn. Birinsiz biri bolmaytyn qúndylyqtar búlar. Olargha uaqyt kategoriyasy, hronologiya jýrmeydi.
Imam Maturidiyding «Kitabu tәuilat il Kuran» degen enbegi bar. Osy enbegindegi tәuil teoriyasy arqyly ol Orta Aziyada tasauuftyng (sopylyqtyn) damuyna yqpal etti. Al Yassauy tasauufynyng damuy osy ólkede Maturidy aqidasy men Ábu Hanifa fiyqhynyng ornyghyp qaluyna birden-bir platforma jasady. Sondyqtan, Yassauy múrasy – bizding baylyghymyz, qúndylygymyz.
–  Sovet ókimeti kezinde jaryq kórgen kitaptarda sopylyqty dýniyeni tәrk etetin dәruishtik, mistikalyq aghym, qúbyjyq etip kórsetti. Sodan da adamdardyng sanasynda sopylar turaly teris týsinik qalyptasty. Al shyn sopylyq degenimiz ne?
– Yassauy aitqanday, sopylyq – adamnyng aryn týzeytin ilim. Ol Islam dinining mazmúny, mәnine ainaldy. Islam adamzatqa din retinde ne alyp keldi? Biz Islamda bes paryz bar ekenin bilemiz. Osy bes paryzdyng formasy Islamgha deyin de bar edi. Allagha senu de, zeket te, qajylyq ta boldy. Sonda Islamnyng alyp kelgen basty qúndylyghy – adamnyng sanasyn, jan-dýniyesin, aryn tauhidke búru edi. Bir Qúdaygha qalay senu kerek degendi týsindirdi. Tauhid degenimiz – «Alladan basqa tәnir joqtyghyna, Múhammed Onyng qúly әri elshisi ekenine kuәlik beremin» degen sózben bitpeydi, tauhid sonymen bastalady. Tauhid degenimiz – tek Allanyng bir ekendigin bildirip qana qoymay, myna dýniyening ana dýniyemen tútas, jalghas ekenin kórsetedi. Búl dýnie jalghan emes, eger jalghan desek, Allanyng osy dýniyege qoyghan synaghynyng bәri kýli kókke úshyp keter edi. Alla búl dýniyeni aqiqat etip jaratyp otyr. Sebebi osy dýniyedegi bizding adamdyghymyzdyng ólshemin synaq retinde bergen. Mine, osyny Yassauy aitady. «Myna dýnie men ýshin aqiqat, men osy ómirde Allanyng aqiqatyn kórgim keledi», – deydi ol.
Sopylyq – adamnyng tabighatynda bәr nәrse. Sondyqtan, biz ony joqqa shyghara almaymyz. Islamdaghy ihsan kategoriyasy degenimiz sol.
– Osydan birneshe jyl búryn elimizde ózderin Yassauy jolyndamyz deytin zikirshilder dep atalghan top boldy. Olardyng shynayy Yassauy iliminen qanday aiyrmashylyghy bar?
– Búlar da tariqattyng jolynda jýrdi, ózderin Yassauy jolyndamyz dedi. Tek olar bir qatelikke jol berdi. Yassauiyding ilimine kez kelgen uaqyttyng talabyna say kommentariy jasaluy kerek. Al bizding uaqyttyng talaby qanday edi? Bizding uaqyttyng talaby – bilim men ghylymnyng shenberinde bolu. Kim 14 ghasyrdan paydalanylyp kele jatqan Qúrandy býgingi bilim men ghylymnyng shenberinde týsindire almasa, onyng ilimi ómirsheng bolmaydy. Olar osyny jasay almady. Olardyng әreketi Yassauy ilimining halyq arasynda qúbylys retinde emes, qúbyjyq retinde kórinis tabuyna ketip bara jatty. Al prinsiptik túrghyda shynayy Yassauy jolynan aiyrmashylyghy bolghan joq.
Sebebi bizding Orta Aziyadaghy sopylyq joldardyng bir-birinen aiyrmashylyqtary – tek olardyng metodologiyasynda. Al iydeyasynda, prinsipterinde eshqanday aiyrmashylyq joq.
– Elimizde diny sala dúrys baghytta damyp kele jatyr dep aita alasyz ba? Ne jetispeude?
– Diny sala degenimiz qay sala? Eger biz múny mýftiyattyng salasy deytin bolsaq, qatelesemiz. Eger elimizdegi diny bilim beru salasy desek te qatelesken bolar edik. Sondyqtan, ony diny sala emes, diny qúbylys deu oryndy bolar. Qazaqstandaghy din qúbylysynyng zerttelui, bilim berudegi kórinisi, zanmen, qúqyqpen ýndestigi, adam men din arasyndaghy, memleket pen din arasyndaghy qatynastar, osy sekildi mәseleler dep qaraytyn bolsaq, búlardyng damu baghyty bir arnagha týsip kele jatyr. Áriyne, biraq, jetkiliksiz nәrse kóp. Eger әrbir problemagha toqtala beretin bolsaq, oghan uaqytymyz da jetpes edi. Búghan memleketting ózinde tәjiriybe de jetispey jatyr. Tәjiriybe qalyptasyp, enbek ete bersek, jaghdaydyng dúrystalatynyna zor senim bar. Óitkeni, eng bastysy, baghytymyz on.

– Qazirgi tanda din negizinen ghalamtor arqyly nasihattaluda. Al BAQ, sonyng ishinde telearnalar arqyly din nasihaty jetispeytin sekildi. Búl turaly ne aitar ediniz?
– Áriyne, dindi nasihattaudyng eng basty qúraly – búqaralyq aqparat qúraldary. Eger 1993 jyldan 2013 jylgha deyingi 20 jyldyq aralyqta jaryq kórgen diny materialdardy qarap otyrsaq, olardyng 97 payyzyn diny bilimi joq adamdardyng jazghanyn kóremiz. Olardy ne filosof, ne tarihshy, ne qarapayym jurnalist, tipti ateist jazghan. Búl dúrys pa? Ótkenge salauat, bәlkim dinning ornyghuyna ózindik bir ýlesterin qosqan da shyghar. Ol kezde qazirgidey din mamandary da kóp bolghan joq. Biraq, din nasihaty ýlken jauapkershilikti talap etetinin úmytpaghan jón. Sondyqtan, nasihat júmystarymen negizinen sol salanyng mamandary ainalysuy kerek.
Ras, telearnalarymyzda diny habarlar óte az, joqtyng qasy. Onyng ornyna tәuip-balgerlerdin, jyn-perilerding baghdarlamalaryna uaqytty armansyz qylyp berip qoyghan. «Iman ainasy» degen baghdarlamamyz bar, oghan barghan din mamany әri ketse 7-8 minut sóileydi. Qalghanyn jýrgizushi jurnalist sóileydi, odan qalsa beynerolik sóileydi, sonyng bәrin qosqanda baghdarlamanyng ózi jarty saghatqa jeteghabyl uaqytqa ghana sozylady. Al әlgi jan-periler saghattap ekrannyng aldynda otyryp alatyny, shynyn aitqanda, adamnyng tandanysyn tudyrady.
Elimizge, halqymyzgha ruhany paydasy bar habarlar nege joq? Eger biylik tarapynan el aumaghyna taraytyn әrbir telearnagha «halyqtyng diny tanymyn nasihattaysyn» dep talap qoysa, sony qadaghalasa, telearnalar sony oryndaugha mәjbýr bolar edi. Sonda 14 oblystaghy barlyq imamdar da telearna júmystaryna atsalysyp, birigip júmys ister edi. Memleketting qyzmeti osynday ýilestiru, bir-birimen baylanystyru emes pe? Ókinishke oray, múnday is-sharalar әzirge kórinbey otyr.
– Elimizde diny әdebiyet jaghy kemshin. Islam tarihyndaghy kóptegen әigili ghúlamalardyng enbekteri qazaq tiline audarylmaghan. Múny qolgha alatyn kez jetti emes pe?
– Biz diny enbekterdi jappay audaruymyz kerek. Mysaly, Maturidiyding enbekteri, Imam Aghzamnyng bes enbegi audaryldy ma? Diny bilim salasyna endi me? Joq. Ony bylay qoyghanda, ózimizding qazaqtyng tarihyna qatysty kóne qoljazba enbekter de múrty búzylmay jatyr. Eger osynyng bәrin dayyndap, ghylymy ainalymgha enizsek, búl úrpaqtar sabaqtastyghyna da, diny tanymnyn, tәjirbening artuyna da sep bolary shyndyq. Sol arqyly biz tarihtan qoparylyp, ýzilip qalghan últ emes, tarihy sabaqtastyghy joghalmaghan, tamyrynan ajyramaghan júrt ekenimizdi pash eter edik jәne de qazirgi alshang basyp jýrgen uahhabiyler de ayaghyn tartyp: «Sender endi ghana músylman bolyp jatsyndar», – dep aitudan qorqar ma edi dep oilaymyn.
– Halyqtyn, әsirese jas-tarymyzdyng boyynda imany immuniytet boluy ýshin ne kerek? Tobyqtay týiin jasasanyz.
– Dinge qatysty 4 mәsele bar: diny tanym, diny sana, búlardy qamtamasyz etetin diny senim jәne diny tәjiriybe. Osy tórteui de qazaqta bar. Ol basqa eshqanday músylman halyqtan kem de emes. Búlardy qajyrly týrde iygeru ghana qajet bolyp túr. Imany immuniytet te qazirgi jastarymyzdyng boyynda bar. Tek ony sana dengeyinde ghana ústamay, tanym dengeyine kóteru kerek. Ol ýshin bilim-ghylym qajet.
– Ángimenizge raqmet!

Abai.kz