«Qazaqstannyng eng tómengi kýnkóris mólsheri tamyz aiynda 5,9%-gha ósip, qazir onyng kórsetkishi 20 736 tengege (nemese 114,5 dollargha) teng bolyp túr. Ótken jylghy tamyz aiyndaghy kórsetkishpen salystyrghanda búl 7,2%-gha artqan» dep, juyqta Statistika komiyteti mәlimdeme jasady. Al endi osy «ósimnin» astarynda azyq-týlik jәne túrmysqa qajetti zattar men kommunaldy tólemder qanshalyqty qymbattaghany jayly agenttik lәm-mim dep auyz ashpady.

Resmy mәlimetter boyynsha, eng tómengi  kýnkóris mólsherining jalpy kórsetkishinde azyq-týlik ónimderining ýlesi 12 442 tenge bolady eken. Sol resmy mәlimetke sener bolsaq, qalghan 8 myng tengege jeter-jetpes soma kommunaldyq tólemder men túrmystyq qajetti tauarlar alugha júmsalady. Al tólemderding sharyqtap túrghan naqty jaghdayynda osy 8 myng tarifterge tólenetin bolsa, qajetti tauarlardy (kiyim-keshek, dambal-sambal, ayaq kiyim, jughysh jәne gigiyena zattary, t.b.) qalay satyp alugha bolady?

Al 12 442 tengege týsetin azyq-týlik ónimderin jiliktep jiberer bolsaq, et pen balyq ónimderining ýlesi búl kórsetkishting 20 payyzyna, jemis-jiydekter 16,4%-gha, sýt, may jәne júmyrtqa ónimderining ýlesi 14,6%-gha, nan jәne jarma ónimderi 7%-gha, al qant, shay jәne basqa da dәmdegishterding ýlesi 2%-gha teng eken.

Osyndaghy 20 payyz et jәne balyq degeniniz 3 myng tengege jeter-jetpes qana ónim bolady. Búl – 3 keli et nemese 5 keli balyq. Al osy 3 keli etti bir aidyng 30 kýnine bólip jibersen, kýnine 100 gramm ghana bolady. Osy 100 gramdy bes adamy bar otbasyna bólsen, ol beysharalar kýnine 20 gramm et jeydi eken. Sol 20 gramynyz jýrek talmasy bar adam ishetin karvalol dәrisining 25 tamshysyna para-par bolyp shyghady. Osy qorekpen adam balasy kýn kóre ala ma?

Anyghynda, 2013 jәne 2014 jyldardy salystyra otyryp, kýnkóris mólsherining nominalidy kórsetkishining jogharylaghandyghy jayly «ósti» dep aitu dúrys pa? Bazargha kýnde baryp jýrgen adam byltyrghy júmsaghan aqshasyna qaraghanda, biylghy sol somadaghy aqshasyna әldeneshe ret az tagham satyp alatynyn resmy statistika «auyz toltyryp» aitpasa da biledi. Endi osy «ósimge» ay sayynghy inflyasiyany jәne jyl basyndaghy 20 payyzdyq devalivasiyany qosynyz. Sonda salystyrmaly ailar arasyndaghy 7,2 payyz degen «ósiminiz» týkke túrghysyz kórsetkish bolyp qalady. Yaghni, búl kórsetkishti inflyasiya men devalivasiya payyzdary arqyly esepter bolsanyz, kýnkóris mólsheri kerisinshe 15-17 payyzgha kemigeni belgili bolady.

Sondyqtan azyq-týlikting byltyrghy men biylghy baghalaryn salystyra ómir sýrip jatqan adamdar ómir sýruding odan beter qiyndap ketkenin, sondyqtan da tamaqty shaqtap ishuge, әiteuir ólmesting kýnin kóruge tura keletindigin aitady.

– Men qazir yogurt jәne irimshikten jasalghan ónimderdi satyp aludy doghardym. Onyng әrbir 115 gramyna 200 tengeden tóleu men ýshin qiyn, – deydi menedjer Oliga aqparat agenttikterining birine bergen súhbatynda. – Dýkenge barghanda pechenie, chipsy, keptirilgen tәtti nandar men shyryndar túrghan sórelerdi ainalyp ótemin. Qazir taza su ishetin boldym. Tipti kirjughysh úntaqtyng da arzanyn alugha tyrysamyn. Maghan únaytyn úntaq búryn 1400 tenge túratyn, qazir ol 2000 tenge túrady. Sonda da eng qajetti degen zattardy ghana alghannyng ózinde dýkenge bir barghanda 3–4 mynnan artyq aqsha qaldyryp ketesin. Al men júmys isteytin jeke sharuashylyqtaghy kompaniya devalivasiyadan keyin әli ailyq jalaqyny ósirgen joq.

Atalmysh aralyqta әleumettik manyzy bar tauarlardyng da qúny birtalay ózgeriske úshyraghan. Mysaly, qanttyng baghasy 2013 jyly jazda kelisi 152 tenge bolsa, býginde ol 172 tenge túrady. Ol 13%-gha qymbattaghan. Birinshi súryptaghy únnyng baghasy 79 tenge bolsa, býgin ol ortasha eseppen kelisi 88 tengeden satylady (eng arzany Aqtóbede, al Astanada 134 tengeden). Kýrishting kelisi – sәikesinshe 207 jәne 242 tengeden, al kartop – 97 jәne 127 tenge túrady. 

Jogharydaghy atalyp, monitoring jýrgizilgen azyq-týlik týrlerining barlyghy derlik әleumettik manyzy bar tauarlardyng tizimine enedi. Sondyqtan da eseptey biletin azamattar ýshin kýnkóris mólsherining byltyrghy kórsetkishke qaraghanda 7,2%-gha «óskeni» (anyghynda, biyresmy aqparat boyynsha búl ósim 15 payyzdan kem emes. – Red.) qazaqstandyqtardyng ómiri qúlpyryp, tamaqtanuy jaqsardy degen sóz emes. Onyng ýstine tayauda benzin baghasynyng qymbattaghanyn esepke alatyn bolsaq, onda jaqyn arada tek azyq-týlikting baghasy ghana emes, sonymen qatar basqa da qyzmet týrlerining qúny ósetinine kýmәn joq.

Sonda 20 736 tenge mólsherindegi tómengi kýnkóris somasy qayyrshylyqtyng birden-bir kórsetkishi bolsa kerek. Salystyra aitsaq, Euroodaq elderindegi múnday ortasha kórsetkish 1200 evronyng tónireginde.

Áriyne, resmy statistika aityp otyrghan 20 736 tenge eng tómengi kórsetkishti kórsetedi. Ras, elde búdan joghary jalaqy alatyn adamnyng mólsheri az emes. Biraq, biyresmy aqparat boyynsha, Qazaqstanda 2,5 million adamnyng kóleminde júmyssyz bar dep esepteytin bolsaq, eldegi qayyrshylar men siniri shyqqan kedeylerding sanyn ózderiniz eseptep ala berinizder.

Syrym DATOV

Derekkózi: «Obshestvennaya pozisiya» (proekt «DAT» № 30-31 (255) ot 4 sentyabrya 2014 g.