«قازاقستاننىڭ ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى تامىز ايىندا 5,9%-عا ءوسىپ، قازىر ونىڭ كورسەتكىشى 20 736 تەڭگەگە (نەمەسە 114,5 دوللارعا) تەڭ بولىپ تۇر. وتكەن جىلعى تامىز ايىنداعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا بۇل 7,2%-عا ارتقان» دەپ، جۋىقتا ستاتيستيكا كوميتەتى مالىمدەمە جاسادى. ال ەندى وسى ء«وسىمنىڭ» استارىندا ازىق-تۇلىك جانە تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتار مەن كوممۋنالدى تولەمدەر قانشالىقتى قىمباتتاعانى جايلى اگەنتتىك ءلام-ميم دەپ اۋىز اشپادى.

رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، ەڭ تومەنگى  كۇنكورىس مولشەرىنىڭ جالپى كورسەتكىشىندە ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى 12 442 تەڭگە بولادى ەكەن. سول رەسمي مالىمەتكە سەنەر بولساق، قالعان 8 مىڭ تەڭگەگە جەتەر-جەتپەس سوما كوممۋنالدىق تولەمدەر مەن تۇرمىستىق قاجەتتى تاۋارلار الۋعا جۇمسالادى. ال تولەمدەردىڭ شارىقتاپ تۇرعان ناقتى جاعدايىندا وسى 8 مىڭ تاريفتەرگە تولەنەتىن بولسا، قاجەتتى تاۋارلاردى (كيىم-كەشەك، دامبال-سامبال، اياق كيىم، جۋعىش جانە گيگيەنا زاتتارى، ت.ب.) قالاي ساتىپ الۋعا بولادى؟

ال 12 442 تەڭگەگە تۇسەتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن جىلىكتەپ جىبەرەر بولساق، ەت پەن بالىق ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى بۇل كورسەتكىشتىڭ 20 پايىزىنا، جەمىس-جيدەكتەر 16,4%-عا، ءسۇت، ماي جانە جۇمىرتقا ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى 14,6%-عا، نان جانە جارما ونىمدەرى 7%-عا، ال قانت، شاي جانە باسقا دا دامدەگىشتەردىڭ ۇلەسى 2%-عا تەڭ ەكەن.

وسىنداعى 20 پايىز ەت جانە بالىق دەگەنىڭىز 3 مىڭ تەڭگەگە جەتەر-جەتپەس قانا ءونىم بولادى. بۇل – 3 كەلى ەت نەمەسە 5 كەلى بالىق. ال وسى 3 كەلى ەتتى ءبىر ايدىڭ 30 كۇنىنە ءبولىپ جىبەرسەڭ، كۇنىنە 100 گرامم عانا بولادى. وسى 100 گرامدى بەس ادامى بار وتباسىنا بولسەڭ، ول بەيشارالار كۇنىنە 20 گرامم ەت جەيدى ەكەن. سول 20 گرامىڭىز جۇرەك تالماسى بار ادام ىشەتىن كارۆالول ءدارىسىنىڭ 25 تامشىسىنا پارا-پار بولىپ شىعادى. وسى قورەكپەن ادام بالاسى كۇن كورە الا ما؟

انىعىندا، 2013 جانە 2014 جىلداردى سالىستىرا وتىرىپ، كۇنكورىس مولشەرىنىڭ نومينالدى كورسەتكىشىنىڭ جوعارىلاعاندىعى جايلى ء«وستى» دەپ ايتۋ دۇرىس پا؟ بازارعا كۇندە بارىپ جۇرگەن ادام بىلتىرعى جۇمساعان اقشاسىنا قاراعاندا، بيىلعى سول سوماداعى اقشاسىنا الدەنەشە رەت از تاعام ساتىپ الاتىنىن رەسمي ستاتيستيكا «اۋىز تولتىرىپ» ايتپاسا دا بىلەدى. ەندى وسى «وسىمگە» اي سايىنعى ينفلياتسيانى جانە جىل باسىنداعى 20 پايىزدىق دەۆالۆاتسيانى قوسىڭىز. سوندا سالىستىرمالى ايلار اراسىنداعى 7,2 پايىز دەگەن ء«وسىمىڭىز» تۇككە تۇرعىسىز كورسەتكىش بولىپ قالادى. ياعني، بۇل كورسەتكىشتى ينفلياتسيا مەن دەۆالۆاتسيا پايىزدارى ارقىلى ەسەپتەر بولساڭىز، كۇنكورىس مولشەرى كەرىسىنشە 15-17 پايىزعا كەمىگەنى بەلگىلى بولادى.

سوندىقتان ازىق-تۇلىكتىڭ بىلتىرعى مەن بيىلعى باعالارىن سالىستىرا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار ءومىر ءسۇرۋدىڭ ودان بەتەر قيىنداپ كەتكەنىن، سوندىقتان دا تاماقتى شاقتاپ ىشۋگە، ايتەۋىر ولمەستىڭ كۇنىن كورۋگە تۋرا كەلەتىندىگىن ايتادى.

– مەن قازىر يوگۋرت جانە ىرىمشىكتەن جاسالعان ونىمدەردى ساتىپ الۋدى دوعاردىم. ونىڭ ءاربىر 115 گرامىنا 200 تەڭگەدەن تولەۋ مەن ءۇشىن قيىن، – دەيدى مەنەدجەر ولگا اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ بىرىنە بەرگەن سۇحباتىندا. – دۇكەنگە بارعاندا پەچەنە، چيپسى، كەپتىرىلگەن ءتاتتى ناندار مەن شىرىندار تۇرعان سورەلەردى اينالىپ وتەمىن. قازىر تازا سۋ ىشەتىن بولدىم. ءتىپتى كىرجۋعىش ۇنتاقتىڭ دا ارزانىن الۋعا تىرىسامىن. ماعان ۇنايتىن ۇنتاق بۇرىن 1400 تەڭگە تۇراتىن، قازىر ول 2000 تەڭگە تۇرادى. سوندا دا ەڭ قاجەتتى دەگەن زاتتاردى عانا العاننىڭ وزىندە دۇكەنگە ءبىر بارعاندا 3–4 مىڭنان ارتىق اقشا قالدىرىپ كەتەسىڭ. ال مەن جۇمىس ىستەيتىن جەكە شارۋاشىلىقتاعى كومپانيا دەۆالۆاتسيادان كەيىن ءالى ايلىق جالاقىنى وسىرگەن جوق.

اتالمىش ارالىقتا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ دا قۇنى ءبىرتالاي وزگەرىسكە ۇشىراعان. مىسالى، قانتتىڭ باعاسى 2013 جىلى جازدا كەلىسى 152 تەڭگە بولسا، بۇگىندە ول 172 تەڭگە تۇرادى. ول 13%-عا قىمباتتاعان. ءبىرىنشى سۇرىپتاعى ۇننىڭ باعاسى 79 تەڭگە بولسا، بۇگىن ول ورتاشا ەسەپپەن كەلىسى 88 تەڭگەدەن ساتىلادى (ەڭ ارزانى اقتوبەدە، ال استانادا 134 تەڭگەدەن). كۇرىشتىڭ كەلىسى – سايكەسىنشە 207 جانە 242 تەڭگەدەن، ال كارتوپ – 97 جانە 127 تەڭگە تۇرادى. 

جوعارىداعى اتالىپ، مونيتورينگ جۇرگىزىلگەن ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ تىزىمىنە ەنەدى. سوندىقتان دا ەسەپتەي بىلەتىن ازاماتتار ءۇشىن كۇنكورىس مولشەرىنىڭ بىلتىرعى كورسەتكىشكە قاراعاندا 7,2%-عا «وسكەنى» (انىعىندا، بيرەسمي اقپارات بويىنشا بۇل ءوسىم 15 پايىزدان كەم ەمەس. – رەد.) قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرى قۇلپىرىپ، تاماقتانۋى جاقساردى دەگەن ءسوز ەمەس. ونىڭ ۇستىنە تاياۋدا بەنزين باعاسىنىڭ قىمباتتاعانىن ەسەپكە الاتىن بولساق، وندا جاقىن ارادا تەك ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باسقا دا قىزمەت تۇرلەرىنىڭ قۇنى وسەتىنىنە كۇمان جوق.

سوندا 20 736 تەڭگە مولشەرىندەگى تومەنگى كۇنكورىس سوماسى قايىرشىلىقتىڭ بىردەن-ءبىر كورسەتكىشى بولسا كەرەك. سالىستىرا ايتساق، ەۋرووداق ەلدەرىندەگى مۇنداي ورتاشا كورسەتكىش 1200 ەۆرونىڭ توڭىرەگىندە.

ارينە، رەسمي ستاتيستيكا ايتىپ وتىرعان 20 736 تەڭگە ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتى كورسەتەدى. راس، ەلدە بۇدان جوعارى جالاقى الاتىن ادامنىڭ مولشەرى از ەمەس. بىراق، بيرەسمي اقپارات بويىنشا، قازاقستاندا 2,5 ميلليون ادامنىڭ كولەمىندە جۇمىسسىز بار دەپ ەسەپتەيتىن بولساق، ەلدەگى قايىرشىلار مەن ءسىڭىرى شىققان كەدەيلەردىڭ سانىن وزدەرىڭىز ەسەپتەپ الا بەرىڭىزدەر.

سىرىم داتوۆ

دەرەككوزى: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (پروەكت «DAT» № 30-31 (255) وت 4 سەنتيابريا 2014 گ.