Konstitusiya – eng joghary zandyq kýshke ie Negizgi Zany, yaghny memleketting býkil zannamasynyng negizin qúraydy. Elding barlyq basqa zandary Konstitusiya qaghidalaryna barynsha sәikestendirile otyryp qabyldanady. Konstitusiyagha sәikes emes dep tanylghan zandar jәne basqa da qúqyqtyq aktiler zandy emes dep tanylady, olardyng oryndaluy toqtatylady.
       Konstitusiya jәne oghan sәikestendirile shygharylghan basqa da zandar oryndaluymen ghana kýshti. Memleket ózi shygharghan zandy oryndamasa nemese oryndata almasa, barlyghynyng zang aldyndaghy, sot aldyndaghy tendigin qamtamasyz ete almasa, memleketting jәne biylikting bedeli tómendeydi, halyq onday biylikke senimsizdik bildiredi. Zandardyng oryndalmauy, sottardyng әdiletsiz sheshim shygharuy, azamattardyng óz qúqyqtary men bostandyqtaryn qorghay almauy bizding qoghamda da kezdesip jatady.
       Tipti bizding Konstitusiyada týsinbeytin normalar da bar. Mysaly, 30-baptyn, 1-tarmaghyndaghy «Orta bilim alu mindetti» degendi qalay týsinemiz. Mindet – jauapkershilik jýkteydi. Yaghni, Konstitusiyadaghy jәne basqa da zandardaghy mindetter turaly normalar oryndalugha jatady. Mindet oryndalmasa, búzylsa nemese ony oryndaugha kedergi keltirse, jauaptylyqqa soqtyrady. Mysaly, Respublika azamattary zandy týrde belgilengen salyqtardy, alymdardy jәne ózge de mindetti tólemderdi tóleuge mindetti. Aylyq jalaqydan bastap basqa da kiris kózderinen tabys jәne basqa alymdar tóleymiz. Al salyqty tólemegen nemese salyq tóleuden jaltarghandargha zang boyynsha tiyisti shara qoldanylady.

       Bizding elimizde orta bilim almaghandar jetip artylady. Toghyz jyldyq bilimnen keyin oqushylardyng bir bóligi kolledjderge týsip, tolyq orta bilimdi osy jerden alady. Al bizde toghyz jyldyqty bitirgennen keyin qolledjderde nemese basqa orta kәsiptik nemese tehnikalyq oqu oryndaryna barmaytyndar da jetkilikti. Ony Bilim ministrligi de, basqa da biylik organdary biledi. Yaghni, olar orta bilim alu turaly Konstitusiyada belgilengen normany oryndamay otyr. Sonda orta bilim almaghandar zang búzghan bolyp eseptelip, jauaptylyqqa tartyluy kerek pe? Olardy endi ne isteymiz? Jauapqa tartamyz ba? Óitkeni, olar Konstitusiyanyng 30-babyn búzyp otyr ghoy. Búl elimizding Konstitusiyasynda ketken  qatelik pe, joq әlde shyndyghynda da әrkim orta bilim alugha mindetti me? Konstitusiyadaghy norma dúrys bolsa, orta bilim almaghandar nelikten jauapqa tartylmaydy? Meninshe búl normany «memleket óz azamattaryna orta bilim beruge mindetti» dep ózgertken dúrys shyghar. Yaghni, azamattar orta bilim alugha mindetti emes, memleketting óz azamattaryna orta bilim beruge mindettengeni dúrys bolar.

     Búrynghy kenestik Konstitusiyada  da búlay jazylmaghan. Ol kezdegi Konstitusiyada «Memleket orta bilim alugha kepildik beredi» dep bekitilgenin úmyta qoyghan joqpyz.
Sondyqtan da elimizding Konstitusiyalyq Kenesi osy normanyng oryndaluy turaly týsindirme berse dúrys bolar edi. Óitkeni Konstitusiyadaghy  30-baptyng oryndalmauynan elimizding Ata Zanynyng bedeli týskendey kórinedi. Biz solay týsindik.   

    Konstitusiyalyq Kenes Qazaqstan Respublikasy Preziydentinin, Palata tóraghalarynyn, Parlament deputattary sanynyng keminde besten bir bóliginin, Premier-Ministrding ótinishi boyynsha ghana Konstitusiya normalaryna týsindirme beredi. Basylymda jariyalanghan maqala boyynsha týsindirme berilmeydi. Sondyqtan da resmy týsindirme súratugha ókilettigi bar lauazym iyeleri osy mәselege ong qabaq tanytar degen senimimiz bar. Óitkeni, búl mәsele maqala avtorynyng ghana emes, oqyrmandardyng da ótinishi. Konstitusiyalyq Kenesting bizge týsinikteme bermeytini anyq. Sondyqtan da  osyny oqyghan jәne osy jәitti jaqsy biletin zangerlerding biri óz oiyn nemese óz biletinin aitsa da bolar edi. Fransiyanyng kórnekti ókilderining biri, tanymal zangeri jәne sayasy oishyly Sharli Luy Monteskie aitqanday «zang sózderi men terminderi barlyq adam ýshin týsinikti bir ghana úghymda boluy shart». Al biz týsinbegendikten ghana kómek súraymyz. Bizding Konstitusiyada osynday týsine almaytyn zang normalary bolsa, endi ne istemekpiz?

Bekmyrza Syrymbetúly, Qyzylorda qalasy

Abai.kz