Qazaqta «Dombyranyng syrly sazymen auyzdanbaghan bala, uyzyna jarymaghan kóterem qozyday bolady» degen sóz bar. El kókeyinde jýrgen talant jayly tebirensen, ózinning de kókirek kózing ashylyp, ótkenine eriksiz kóz jýgirtesin.

Mәdeniyet Eshekeevting esimin erteden estip jýrsem de, tikeley ózimen kezdesemin dep oilamappyn. Semeyge oqu izdep  kelgen alghashqy  jyldary birden oqugha týse almay, Semey filarmoniyasynda az uaqyt kórkem sóz jetekshisi bolyp qabyldanyp, Mәdeniyet Eshekeevting tobymen shyghyp, konsert jýrgizetinmin. El maqtan tútatyn talanpen qatar jýrip, sahnadaghy jýgin arqalau maghan onay bolghan joq. Alghash sahnagha shyghyp, Mәdeniyet aghanyng esimin dýiim júrtqa habarlaghanda auzymdaghy sózimnen janylyp, tizem dirildep sahnadan zorgha shyqqanym әli esimde. Sonda jan sýienerligi men óner aldynda eshqashan iriligin kórsetpeytin nar túlgha mening qylyghyma balasha mәz bolyp, «Sen bala qoryqpa, bәrimiz de osy joldan ótkenbiz. Bir bes konsertten keyin qalyptasyp alasyn» deytin. Ózi múrat tútqan әnshilikting ónege núsqasy aldynda kishilik pen kisilikting izet-iltipatyn shyn peyilden-aq úqtyratyn. Ýlken sahnagha qalyptasyp ýlgermegen meni aldymen shaghyn auyldar men audandargha alyp bardy. Sonda bayqaghanym – kýi, kýtim, bap tandamaydy. Lyp etpening de adamy emes. Bir әndi keminde 7-8 ay dayyndaytyn. Án oryndau barysynda da kóp kýttirip baryp, sezimge boyyn aldyryp, әnge әbden ózin jendirip baryp kóshedi. Án oryndau aldynda tosansyp baryp, segizinshi toghyzynshy әnnen keyin naghyz babyna keledi. «Súrjekey», «Jayqonyr», «Aqqúm», «Áudem jer», «Aq erke», «Jambas sipar», «Bir mysqal», Ghaliya», «Adasqaq» birinen-song biri tolassyz tógiledi-ay kelip. Tym úzaqqa shabatyn qúlager siyaqty,  Bir otyrysta 20-25 әn oryndaushy edi. «Án sal» dese, kergui joq, búldamay aita beredi. Boyy tip-tik symday tartylghan súnghaq, ýnemi búiralanghan qoi qara shashyn artqa qaray qayyryghan qalpyn búzbaytyn, aqqúbasha súnghyla jigit aghasy әnge taghdyr ghúmyryn qosqan әn sýier qúlaq pen zer saraydyng ansauly serigi edi. «Voshod» dýkenining qasyndaghy kishkentay shaghyn eki bólmeli ýiinen adam ýzilmeytin. Qashan barsan, shayyn ózi dayyndap, bar jighan tergenin aityp balasha quanatyn.  Shynynda da ónerde ómirding qan qyzdyrar quanyshy, azart lebizi bolady.  

Ánshining әkesi - Seytjan seri dauysymen әn salyp, kýmbirletip kýy tógip, tandy-tangha qosyp jyr-dastandardy jatqa aitqan daryn bolsa, anasy Aybiyke әigili әnshi Ámirening aldynda әn salghan desedi.  On ýsh jasqa endi tolghan shaghynda qúlyn dauysymen «Qúlagerdi» sharshy top aldynda shyrqap, tyndaushynyng qúmaryn mazdatqan Eshekeev Mәdeniyet 1936 jyly 12 jeltoqsanda búrynghy Semey oblysynyng Janasemey audany Qúrmanqoja auylynda tughan.

1954 jyly orta mektepti bitirgennen keyin Mәdeniyet kolhozda júmysshy bolyp enbek etti. 1955 jyly Almaty qalasynda Respublikalyq kórkemónerpazdar bayqauynda erekshe kózge týsip, әnshilik daryny ashyldy. Kóz aldynda sylang qaqqan «Súrjekeydin»býlkildegen jýrisin әkelgen:

Mingenim dәiim mening Súrjekeyim,

Býlkilder әnge salsam kómekeyim.

Kishi ini, ýlken agha bas qosqanda,

Aldynnan Súrjekeymen bir óteyin. – Esindi alar inkәrlik. Tynday berging keledi. Án qalyqtap baryp toqtaghanda tyndap otyrghan sharshy top ýdere qol soghyp, «Balandy әrtisting oquyna ber, bolayyn dep túrghan bala eken» dep bata beripti.

On ekisinde qolyna dombyra alyp, on tórtinde top aldyna shyghyp, on toghyzynda Jýsipbek Elebekovtey әnshilikting asqan sarapshysynyng quanyshtan jýregin soqtyrghan, birden quanysh qúshaghyn ózine ashtyrghan Mәdeniyet Eshekeev Jýsekenning birden kóringen, eng aiqyn tanylghan shәkirti bop, әn auylyna halyq әni «Súrjekey» ,Estaydyng «Ayqonyrymen» kelgen.
Halqymyzdyng birtuar talantarynyng biri Jәnibek Kәrmenovtyng sózimen aitsaq: «Jýsekeng - asyl tas, Mәdeniyet - sol asyldyng sәulesi sekildi. Sәulening aty- jaryq,súlulyq núry ghoy. Ol óner әn bolyp qúiylghanda jýrek shirkin qalay tolqymasyn. Mәdeniyet Eshekeev – halqymyzdyng ghasyrlar boyy qalyptasyp, qanyna singen әnshilik dәstýrding jalghasy. Búdan keyin de jalghasa jatar. Ázirshe Mәdeniyet jalghyz...»  Búl sóz kimdi bolsa tolqytpauy mýmkin emes.

Shyndyghynda da, әzirshe qazaqty tabyndyrghan Mәdeniyet jalghyz. Mәdeniyet - ózi aitqanday býgingi artynan ergen K.Ólmesekov, B.Ýderbaeva. T.Sembaev, T.Rahimov, G.Eruova, syndy shәkirtteri, baqytty izbasarlary bar. Eng quanyshtysy, eli qúrmettegen, júrty ayalaghan, óz ortasy qadir tútqan dara túlgha.

 «Jaqsynyng aty ólmeydi»,- deydi, Jýsekenning shәkirtterining ishinde kózge birden kóringen shәkirti bolyp tanyluyna halyq әni «Súrjekey», Estaydyng әni «Ayqonyr» edi. Dauys yrghaghy tabighatpen ýndes Mәdeniyetti sol 1955-56 jyldary radiodan tyndaghan júrt kópke deyin Jýsipbek Elebekovten aiyra almay jýripti. Án sózine úqypty, әr sóz mәnine ekpin týsirgish sheberldigi de ústazdan alghan úlaghat. Sol 1975 jyldan ómirining sonyna deyin Semey oblystyq Á.Qashaubaev atyndaghy filarmoniyasynda enbek etti. Dausy әsem ýndi, keng diapazondy, liriko-dramalyq tenor әnshining konserttik baghdarlamasynda qazaqtyng halyq әnderinen bastap Abaydyn, Birjannyn, Aqannyn, Jayau Músanyn, Baluan Sholaqtyn, Kenennin, sazgerler Shәmshinin, Bolattyng shygharmalary keninen tanylghan. M.Eshekeev әsirese Abaydyng muzyka múrasyn keninen nasihattaushy retinde tanymal әnshi. Ár әndi týrlishe qúlpyrtyp, jana tynys, tyng serpinmen, erkin,  baysaldy tolyqtyrady.

Sahnagha shyqqanda erekshe bir sәule shashyp, ýnemi ainymaytyn syptay qalpymen jaylap otyryp, «Jayqonyrdy» bastaydy, «Ghaliyamen» ayaqtaghanda ajary endi ghana kirgendey odan sayyn dauysy ashylyp, bazary endi ghana ashylyp qúmarlana týsedi.

Belgili ghalym Qayym Múhamethanov: «Mәdeniyetting әn salghanyn estisem, sonau 20-shy jyldar esime týsedi, Jýsipbektey әnshi bolu ýshin sonyng zamanynda tuu kerek», - depti.

 Ómir jolyndaghy saparynda Altaydan Atyraugha deyin qazaq saharasyn әldeneshe ret aralaghan qúrmetti әnshining esimi  ónerding erekshe shynyna shyqqan Qazaqstan Respublikasynyng «Altyn kitabynan» oryn aluy da tekten –tek emes. 1981 jyly «Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi», 1987 jyly Qazaqstannyng halyq әrtisi qúrmetti ataghyn aldy. Alghash tәuelsizdik alghan jyldary El men el qosylyp, aq týiening qarny jarylghanda Alataudyng baurayyna úly qúryltay shaqyrylghanda sol dýbirding ortasynda Mәdeniyet te boldy. Atajúrtyn ansap kelgen aghayyn ortasynda әn saldy. Ánshilerge arnayy tigilgen kiyiz ýige at basyn tiregen el basy uaqytynyng tyghyzdyghyna qaramastan Mәdeniyetting әnin tyndap Ásetting «Inju-Marjanyn» eki qaytara rizashylyqpen tyndaghanyn әnshining óz auzynan esip biz de quanghanbyz.

1996 jyly Semey júrty әnshining 60 jasqa tolghan mereytoyyn atap ótti. Óner sýier qauym men Semey júrtshylyghy qaumalap ótkizgen mereytoyynan keyin Mәdeniyetti sahnadan kóp kóre almadyq. Abay múrajayynda ótetin әdebiy-sazdy keshterde ýnemi qatysyyp jýretin ayauly, bala kónildi agha kópten tóbe kórsetpedi. Ómirde agha kóp bolghanymen, ónerde dara aghasy Mәdeniyetti ústaz tútyp, sonynan erip jýrgen shәkirti Tolghanbay Sembaev «Mәdeniyet aghany zeynet jasqa shyghuyna baylanysty qyzmetinen bosatty» dep qynjyla aitqanyn estigenbiz. Ataqty әnshi J.Elebekovtyng shәkirti, arqa ónirining Birjan sal bastaghan әnshilik mektebining jalghastyrushy iri túlghasynyng tabighat bergen dauysyn sol qalpynda saqtaghan daralyghyn eskermey, jergilikti basshylardyng ayaq asty osylay sheshui – әnshini kýrt qúlatty. Býkil ghúmyryn sahnada ótkizip, basynan ótken qily taghdyryn sahnamen bólisken, sahnamen bomysy bir qayran agha búl jaydy estip qatty kýizelipti. Bar ghúmyry әnmen ótken, әn ýshin ghúmyryn sarp etken әnshi kýizelisten auruhanagha týsip, qúsalyqtyng qúrsauynan qútyla almady. Kóp úzamay «Voshod» dýkenining ýstindegi eki bólmeli úyaday bólmesinde japadan -jalghyz jatyp kóz júmdy... Ókinishtisi sol, әigili әnshining dýniyeden ozghanyn birneshe kýnnen keyin bildi...  Qazaq sahnasynyng boztorghayy atanghan Mәdeniyetting kip –kishkene shaghyn dombyrasymen shyryldata shyrqaytyn «Qanatttaldy» әnindegi:

Qalyqtap qayran dýnie qanattaldy,

Ánim eng sýiip aitqan «Qanattaldy».

Búl әnim balqytushy ed tyndaghanda,

Ómirden óz erkime oryn tapppay,

Keyinge «Qanattaldy» әnim qaldy.- deytin tәkәppar tirshilikting әnshi taghdyryna dәl kelgenin qarashy... Búl әndi oryndaghanda kók әleminde boy jaza almaghan beyshara  boztorghaydyng ýnindey ýzildiretin... Teginde óner adamyna baq qona bastasa, alystan emes, ainalasyndaghy baqay esep pendelerdin  qyzghanyshynan  bas ala almaydy.

Dumandy kýnderdi artqa tastaghan qayran uaqyt! Ár mezetin altyngha balaghan qimas sәtterding bilinbey óte shyghatyny - osynday ókinishtermen de ólshenetin shyghar bәlkim.Uaqyttyng úrymtal da qaterli arnasynda  tolqyngha ilesken salyndy shóptey yghysa bermey, óz shaman, óz óreng jeter biyigine kóterilip, qazaqtyng ertenge kerek tiri sózin qasterlep, úlaghatyn úrpaqqa ónege etkenge ne jetsin?!. Birin-biri asyqtyryp, birinen-biri iyqtan basyp, shapshang jetilip kele jatqan úrpaqty jyly niyetine ilandyryp, keude qusyna izgilikting shamyn jaqsang - ónege sol.

 IYә, ómir kýnde toy emes. Ónegeli dәstýrler óz әlinshe jalghasyn tauyp jatyr... Qaytemiz endi?..

Almahan MÚHAMETQALIQYZY.

Astana qalasy.

Abay.kz