...19 jeltoqsanda hristiandardyn, onyng ishinde, katolikterding astanasy sanalatyn Vatikanda «rojdestvogha» arnalghan shyrsha qoyyldy. Al jetpis payyzy músylman dinin ústanatyn Qazaq elindegi qalalarda Jana jyldyq shyrshalar 1 jeltoqsannan bastap qoyyla bastady. Astanadaghy shyrshalar sany Rim qalasyndaghy shyrshalardan da kóp kórinedi. Iusus Hristostyng tughan kýnin atap ótude de bizder alda kelemiz....

Kenes ókimeti sanamyzgha tek qana totalitarlyq jýieni, kommunistik iydelogiyany sindirip qoyghan joq, sonymen qatar, Resey imperiyasynyng metropoliyalyq (otarshyldyq) sayasatyn jalghastyrushy boldy. Búl – san týrli aila-tәsilder arqyly jýzege asty, solardyng biri – qazaqtyng últtyq, diny qúndylyqtaryn, salt-dәstýrlerin orystyq (hristiandyq) qúndylyqtarmen almastyru bolyp tabylady. Ayt pen nauryzgha tyiym salynu, adamdardyng aty-jónine «-ov», «-ovalardy» qosu, t.b.  osy sayasattyng naqty «jemisi». Eng qorqynyshtysy, egemen el bolghanymyzgha shiyrek ghasyr bolsa da, keybireulerimizding әli de últtyq dәstýrimizge qaytyp oralghymyz kelmeytin siyaqty. Bireuler «onda túrghan ne bar» dep qashqaqtasa, endi bireulerimiz «ýirenip kettik qoy...» dep kýmiljiydi.

Osynday qoldan jasalghan, bizding saltymyzgha jatpaytyn, biraq 80 jyldyng ishinde qanymyzgha sinip, ata salty siyaqtanyp ketken dәstýrlerding biri – jana jyl. Áriyne, jana jyldy toylau ne moyyndamau  – әr adamnyng ózindik tandauy, degenmen jylyna eki ret «jyl keldi!» dep bir birimizdi qúttyqtaudyng oghash kórinetini de anyq. Ayta ketu kerek, jyl sayyn «eski jana jyldyn»  qadiri ketip bara jatqan siyaqty. Alayda, «Kenestik jana jyldy» toylaushylardyng da birneshe uәjderi bar: onyng birinshisi – «barlyq elder jana jyldy qarsy alyp, toylap jatqanda, bizder nege olardan bólinuimiz kerek» degen dәlel. 

Shynynda da, bala kezimizde bәrimiz de solay oilaytynbyz. Ayaz ata, mindetti týrde, Mәskeuden keletin (Búl dәstýr әli kýnge deyin saqtalghan. Osydan eki-ýsh jyl búryn Lermontov teatrinde bolghan jana jyldyq shyrshada da Ayaz ata men Aqshaqar sózderin: «Biz jana ghana Mәskeuden úshyp keldik» dep bastady). Eseygende Ayaz atanyng Laplandiyada túratynyn, basqa elderde ony «Santa Klaus» lep ataytynyn bildik. Al sayasiy-qoghamdyq ómirimde basqa elderge is sapargha shygha bastaghanymda Jana jyldy ...Kenes odaghynan basqa eshqanday elderding qarsy almaytynyn, toylamaytyn kórip, tang qaldym. Evropa elderi, solardyng dinderin qabyldaghan basqa da últtar men úlystar Isa payghambardyng dýniyege kelgenin ghana ýlken meyram esebinde atap ótedi de, kýntizbelik jana jylgha pәlendey kónil bólmeydi eken. Sózim dәleldi bolu ýshin mynaday bir oqighany da aita ketkim keledi. Birde jolym týsip, jeltoqsannyn  28 – júldyzynda búryn Almatyda túrghan, keyin Fransiyanyng azamattyghyn alghan qazaqtyng ýiinde qonaq boldym.  Tórde túrghan tamasha shyrshany kórip, «osynday shyrsha búl jerde qansha túrady» dep súradym. Dosym: «Senen nesin jasyrayyn, ony satyp alghan joqpyn, fransuzdar «krismosty» (Hristostyng tughan kýnin) 25 jeltoqsanda toylaydy da, 26 kýni shyrshalaryn esikting aldyna shygharyp tastaydy. Men sonyng bireuin tandap alyp ýige alyp kelemin» dep kýle jauap berdi. Sәtin salyp, sol jyly 31 jeltoqsanda Parijde boldym. 25 jeltoqsandaghy toydan keyin aptyghy basylghan qalanyng ishinde merekelik tynys-tirshilik kózime týspedi. Qarapayym kýnderding biri ghana. Tek qana Eyfeli múnarasynyng manynda turisterdi qyzyqtyru ýshin kishigirim is-shara bolyp jatyr eken.

Dәl osynday jaghdaydy Germaniyadan da, Italiyadan da kórdim. Jeltoqsannyng basynan bastap, kóshelerde jenil sharap satylyp, azamattar bir birine syilyqtar alyp, toy-dumannyng neshe týri bolady da, olardyng barlyghy 25 jeltoqsannan son, sap basylady. Kóbisi sol uaqytta demalysqa ketedi. Ayta ketu kerek, sol syilyqtardy bir birine úsynghanda tek qana qúdaydyng tughan kýnimen qúttyqtaydy. Jana jyl qútty bolsyn degen sóz atymen joq! Qysqasy, hristiandardyng qúdaydyng tughan kýnin qúttyqtau meyramyn bizderge «Jana jyl» merekesi dep týsindirip kelgen siyaqty.

Jana jyldyng kóktemmen, tabighattyng oyanuymen keletinin barlyq halyq bayaghyda-aq moyyndaghan. 1 qantardy – kýntizbelik jana jyl retinde bekitken Rim imperiyasynda da birinshi ay – jyl basy – nauryz bolatyn. Eger senbeytin bolsanyzdar, solardan kelgen ay attaryna kónil bólsenizder, jetip jatyr. (Eger «dekabri» - onynshy ay («dekada» degen sózdi týsinetin bolarmyz) degen sóz bolsa, yanvari – on birinshi ay da, fevrali – on ekinshi ay bolady). Tarihshylardyng aituynsha Rim imperatory Yuliy Sezari Rim Senatynyng júmys bastaytyn kýni – birinshi qantardy  kýntizbelik jyl basy retinde bekitkenge úqsaydy. Qazan tónkerisinen keyin kommunistik biylik Jana jyl merekesin «burjuaziyalyq dәstýr» dep tauyp, toylaugha tyiym salghany da belgili. Tek 1937 jyly Stalinning biyligi túsynda jana jyldy toylau memlekettik dengeydegi meyramgha ainaldy. Ol da týsinikti; milliondaghan adamdardy halyq jauy retinde atyp, týrmege qamap jatqanda, halyqtyng kónilin aulap, jyl sayyn toy-dumandatu -  sayasy qajettilik bolatyn.

Qysqasy, qazir bizding elde eki Jana jyl bar. Qaysysy shyn, al qaysysy ótirik Jana jyl ekendigin ózdering airyp alynyzdar. Áriyne, toydyng kóp bolghany dúrys... Balalar da eki mәrtebe syilyq alyp, jetisip qalady. Bizder de ...150-160 jas jasaymyz.

Dos KÓShIM.

Abay.kz