Qytay dese, ishken asyn jerge qoyatyn kesheli-býgingi premier Kәrim Mәsimov Shanhay yntymaqtastyq úiymy ýkimet basshylarynyng Astanada ótken otyrysynan keyin: «Qara qytay qaptaytyn boldy...» degen synaydyng ónin ózgertip, qazaqqa «quanyshty» habar aitty. Ol synaydyng aqparattyq resmy tildegi mazmúny bylay: «Qytay óz elindegi ondaghan (!) shiykizattyq emes zauytyn Qazaqstangha kóshiredi, osy maqsatqa baylanysty kóp milliardtyq kelisim-shart jasaldy, biz búny rizashylyqpen qabyldadyq...».

Shamasy, ol «rizashylyqtyn» shapaghaty ózine nemese ózin óngergen ókimet iyesine búiyrmasa, qazaqqa qayyry tiyedi degen qisynnyng retin tabu qiyn.

Joq, Qazaqstanda jana zauyttardyng salynuy, eki qolgha bir kýrek tappay jýrgen halyqqa júmys oryndarynyng ashyluy, shynynda quanyshty jaghday. Búghan bola alabóten sóz aitu aghattyq bolady.

Biraq Mәsimov mәlim etken jәitting astarynda, rasynda da, «qara qytay qaptaydy» degen qaraly habardyng synayy bar. Birinshiden, bir sausaghyn jeng ishinde býgip jýretin qytay Qazaqstangha ol zauyttaryn tegin kóshirip bermesi beseneden belgili bekem. Ony Kәrim-әkәning ózi de aityp otyr: kóp milliardtyq kelisim jasaldy dep. Yaghni, ol zauyttardyng kóshirilui men bizding elde salynuy qazaqtyng qarjysyna qatysty jәit. Qytymyr qytay oghan kók tiynyn shygharmaydy.

Ekinshiden, ol zauyttardy әldebir qisappen qytay tegin berip, ony sutegin salyp berer bolsa, ol da beker bolmaghany: yaghni, óz eline syimay jatqan halqynyng sol zauytqa qatysy bar júmysshylaryn bizge qaray asyryp jibermek. Onyng ýstine qytay qondyratyn ondaghan zauytty zyr ainaldyrar bizdegi bir kezdergi maman-júmysshylar bazar kezip ketken. Býgingi bayyghan qazaq is tetigin biletin júmysshy týgili, malyn baqtyrar malshy taba almay jýr.

Oghan bola el-júrtty jazghyrugha bolmaydy: bizde júmysshy-mamandar dayarlaytyn oqu oryndary otalyp bitken. Býginde ekining biri tabaqtay diplomy bar zanger. Quarghan qyrgha shyghyp, bir shiyding týbin tepsen, eki ekonomist, bir menedjer, tórt treyd mamany qasha jóneledi. Júmysshyny tal týste shammen sharlap tappaysyn.

Oghan da júrt jazyqty emes: eldegi zauyt-fabrik atauly 90-jyldardyng topalang talapayynda tarap tynghan. Mәselenki, elektronika eli atalghan Japoniyanyng tapsyrysymen bir kezderi «ChPU» stanoktaryn óndiretin Almatydaghy «AZTM» zauyty býginde qanqighan qúbyr ghana shygharady. Sýnguir qayyqqa arnap, torpedo shygharatyn Kirov zauyty múnaydyng qarapayym temir-tersegin kesip-pishuden aspay qalghan. Múnday mysaldy múryndap tizsen, týbi tereng әngime bolady.

Al osynday jaghdayda qytay әkeletin ol zauyttardy kim salady, olardy kim iygeredi? Áriyne, qytaydan basqa kim bolushy edi?! «Qara qytay qaptaydy» degen doghal dolbar – osy.

Tipti ol qytay bәrin tegin berip, tegin salyp kete barady degenning ózinde oghan búrynghy bereshek 20 millard dollardyng ýstine taghy da qaryz qosyldy dey beriniz. Qysqasy, ainalyp kelgende, Mәsimov qabyl kórgen «rizashylyq» qazaqqa emes, qytaygha búiyrary kýmәni seldir sóz bop túr.

Ermúrat BAPIY 

Týpnúsqadaghy taqyryp: Qytaydan kóshiriletin

zauyttarmen birge bizge

QANShA QYTAY KELEDI?

Derekkózi: «Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 46 (270) ot 18 dekabrya 2014 g.