Býgingi kýni «tas laqtyrsan, kenesshi degenge baryp tiyedi». Qazaq elindegi ataghy jer jarghan kez-kelgen kompaniya-firma ataulynyng bәrinde de qúryghanda birden-ekiden sheteldik kenesshi bar. Al endi olar qanday kenes berip, kósegemizdi qalay kógertip jatyr – eshkim bilmeydi. Olardyng tipti qansha kólemde qarjy tabatyndyqtaryn da tiri jan bilmeydi. Bilging kelse, kommersiyalyq qúpiya deydi. Olardyng ailyghynyng kólemin bilgennen góri, bizdegi memlekettik qúpiyany bilu onayyraq, ashyghyn aitqanda. Bireuding qaltasyndaghy qarajat ataulyny sanaudan aulaqpyz, әriyne, әitse de qazaq bolghan song qaptaghan sheteldik konsulitant-kenesshi degenderding qansha tabatynyn bilgimiz keledi ghoy. Qansha degenmen de, tól tengemizdi qaltamyzdan shytyrlatyp túryp shygharyp otyrghan joqpyz ba?.. ÁLQISSA:

Bizdegi birinshi nómirli kenesshi, әlbette bәrimiz jaqsy bilemiz, túmandy Alibion elining eks-premier-ministri Tony BLER myrza. Baspasóz betterindegi mәlimetterge senetin bolsaq, bú kisi 2011-shi jәne 2013-shi jyldar aralyghynda «altynnan da qymbat aqyl kenesi» ýshin qazaq elining salyq tóleushilerinen jylyna 25,7 million AQSh dollaryn sypyryp alyp otyrypty. Jә, kenesshi – kenesshisimen deyik, múndaylarmen qosa bizding elimiz bir rettik («na razovye konsulitasiiy» deydi ghoy resmy týrde) aqyl-kenes ýshin de shetelden ekspert-maman shaqyrugha tym qúmar. Jasyratyn týgi joq, bizdegi iri-iri degen kez-kelgen memlekettik baghdarlamalarda sheteldik ekspertterding jazbasha qorytyndylary (zaklucheniye) bar. Bir qyzyghy, sheteldik ekspertterding «altynnan da qymbat»   aqyl-kenesterining birinde qarapayym kópshilik bile bermey       di. «ONY NEDOSTUPNY». Al endi olardyng eshqanday da memlekettik qúpiyagha jatpaytyn qarapayym qorytyndylarymen qarapayym halyq tanysa almaytyn bolghandyqtan, olardyng óz qyzmetteri ýshin qanshama KÓKQAGhAZDY (dollardy degenimiz ghoy) qaltalaryna basatynyn bilu mýlde qiyametting qiyameti. Múnday aqparat «voobshe sekret!». Transúlttyq kompaniyada qyzmet isteytin jaqsy bir tanysym maghan túp-tura osylay dedi.

HOSh deyik, ary kettik. Jergilikti konsaltingtik bir firmanyng diyrektory jaqynda «janalyq» ashty (men ýshin). Onyng aitqanyna senetin bolsam, elimiz egemen bolghaly qazaqstandyq konsaltingtik firmalar arasynda bir de bir ret tender ótkizilmepti. Onyng aituynsha, elimiz tәuelsiz atanghan shiyrek ghasyrgha juyq uaqyt ishinde ózimizding de myqty-myqty degen kenesshi-mamandarymyz ósip shyghypty. Alayda nege ekeni belgisiz, bizding Ýkimetimiz sheteldik «spesterge» kóbirek kónil audarghandy jaqsy kóredi eken. Al endi «múnday mahinasiyanyng astarynda taghy qanday mahinasiya jatyr?» degenge keletin bolsaq, múnyng jauaby bireu-aq: konsaltingtik qyzmetke jariyalanghan resmy tender budjet qarjysynyng talan-tarajgha týsuine jol bermeydi. Mine, mәsele osynda jatyr! Osy jerde nazar audaratyn taghy bir MAHINASIYa bar. Kópshilik bile bermeytin, alayda mening qolyma týsken bir mәlimetke sensenizder, elimizdegi 124 transúlttyq kompaniyanyng 55-i ózderining bizding elimizde atqarghan júmystary jónindegi mәlimetterdi mýlde jariyalamaydy eken. SEKRET, qysqasyn aitqanda. Búl «sekrettin»  de sebebin eshkim bilmeydi. Bireu biler, bireu bilmes – bizding elimizge sheteldik kenesshiler negizinen transúlttyq kompaniyalar arqyly keledi. Mәselen, kenesshini shaqyrghan kompaniya ónim óndirumen ainalysatyn bolsa, onda әlbette, oghan bizding óz maman-kenesshilerimiz azdyq qylady. Múnday jaghdayda Ýkimet investorlar esebinen sheteldik kenesshilerdi elimizge shaqyrady. Dúrys-aq deyik! Al endi elimizge kelgen kenesshining qyzmeti ýshin oghan aqshany kim tóleydi? Eger oghan aqshany qyzmetin paydalanghan kompaniya tóleytin bolsa, onda búl PARA        bolyp esepteledi. Al eger aqshany ÝKIMET tóleytin bolsa, onda onyng ShYGhYS (RASHOD) degen mәlimetinde sheteldik kenesshilerge tólengen soma nege resmy týrde atap kórsetilmeydi? Týsiniksiz.

Al mening týsingenim mynau ghana: otandyq konsaltingtik firmalar arasynda tender ótkizbey, kerisinshe milliondaghan «kókqaghazdar» tólep, sheteldik kenesshilerdi shaqyru, onyng qyzmetine tólengen budjet aqshasyn ashyq jariyalamay... jasyru – budjet aqshasyn opyryp jeuge «negizdelgen» memlekettik mekemelerdegi... MEMLEKETTIK MAFIYaNYNG tirligi ghana. Yaghni, aqsha jeuding taghy bir tәsili ghana. Basqa eshtene de emes!

Marat MADALIMOV

Abai.kz