بۇگىنگى كۇنى «تاس لاقتىرساڭ، كەڭەسشى دەگەنگە بارىپ تيەدى». قازاق ەلىندەگى اتاعى جەر جارعان كەز-كەلگەن كومپانيا-فيرما اتاۋلىنىڭ بارىندە دە قۇرىعاندا بىردەن-ەكىدەن شەتەلدىك كەڭەسشى بار. ال ەندى ولار قانداي كەڭەس بەرىپ، كوسەگەمىزدى قالاي كوگەرتىپ جاتىر – ەشكىم بىلمەيدى. ولاردىڭ ءتىپتى قانشا كولەمدە قارجى تاباتىندىقتارىن دا ءتىرى جان بىلمەيدى. بىلگىڭ كەلسە، كوممەرتسيالىق قۇپيا دەيدى. ولاردىڭ ايلىعىنىڭ كولەمىن بىلگەننەن گورى، بىزدەگى مەملەكەتتىك قۇپيانى ءبىلۋ وڭايىراق، اشىعىن ايتقاندا. بىرەۋدىڭ قالتاسىنداعى قاراجات اتاۋلىنى ساناۋدان اۋلاقپىز، ارينە، ايتسە دە قازاق بولعان سوڭ قاپتاعان شەتەلدىك كونسۋلتانت-كەڭەسشى دەگەندەردىڭ قانشا تاباتىنىن بىلگىمىز كەلەدى عوي. قانشا دەگەنمەن دە، ءتول تەڭگەمىزدى قالتامىزدان شىتىرلاتىپ تۇرىپ شىعارىپ وتىرعان جوقپىز با؟.. القيسسا:

بىزدەگى ءبىرىنشى ءنومىرلى كەڭەسشى، البەتتە ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز، تۇماندى البيون ەلىنىڭ ەكس-پرەمەر-ءمينيسترى توني بلەر مىرزا. ءباسپاسوز بەتتەرىندەگى مالىمەتتەرگە سەنەتىن بولساق، بۇ كىسى 2011-ءشى جانە 2013-ءشى جىلدار ارالىعىندا «التىننان دا قىمبات اقىل كەڭەسى» ءۇشىن قازاق ەلىنىڭ سالىق تولەۋشىلەرىنەن جىلىنا 25,7 ميلليون اقش دوللارىن سىپىرىپ الىپ وتىرىپتى. ءجا، كەڭەسشى – كەڭەسشىسىمەن دەيىك، مۇندايلارمەن قوسا ءبىزدىڭ ەلىمىز ءبىر رەتتىك («نا رازوۆىە كونسۋلتاتسي» دەيدى عوي رەسمي تۇردە) اقىل-كەڭەس ءۇشىن دە شەتەلدەن ەكسپەرت-مامان شاقىرۋعا تىم قۇمار. جاسىراتىن تۇگى جوق، بىزدەگى ءىرى-ءىرى دەگەن كەز-كەلگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالاردا شەتەلدىك ەكسپەرتتەردىڭ جازباشا قورىتىندىلارى (زاكليۋچەنيە) بار. ءبىر قىزىعى، شەتەلدىك ەكسپەرتتەردىڭ «التىننان دا قىمبات»   اقىل-كەڭەستەرىنىڭ بىرىندە قاراپايىم كوپشىلىك بىلە بەرمەي       ءدى. «وني نەدوستۋپنى». ال ەندى ولاردىڭ ەشقانداي دا مەملەكەتتىك قۇپياعا جاتپايتىن قاراپايىم قورىتىندىلارىمەن قاراپايىم حالىق تانىسا المايتىن بولعاندىقتان، ولاردىڭ ءوز قىزمەتتەرى ءۇشىن قانشاما كوكقاعازدى (دوللاردى دەگەنىمىز عوي) قالتالارىنا باساتىنىن ءبىلۋ مۇلدە قيامەتتىڭ قيامەتى. مۇنداي اقپارات «ۆووبششە سەكرەت!». ترانسۇلتتىق كومپانيادا قىزمەت ىستەيتىن جاقسى ءبىر تانىسىم ماعان تۇپ-تۋرا وسىلاي دەدى.

حوش دەيىك، ارى كەتتىك. جەرگىلىكتى كونسالتينگتىك ءبىر فيرمانىڭ ديرەكتورى جاقىندا «جاڭالىق» اشتى (مەن ءۇشىن). ونىڭ ايتقانىنا سەنەتىن بولسام، ەلىمىز ەگەمەن بولعالى قازاقستاندىق كونسالتينگتىك فيرمالار اراسىندا ءبىر دە ءبىر رەت تەندەر وتكىزىلمەپتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز تاۋەلسىز اتانعان شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ءوزىمىزدىڭ دە مىقتى-مىقتى دەگەن كەڭەسشى-ماماندارىمىز ءوسىپ شىعىپتى. الايدا نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىز شەتەلدىك «سپەتستەرگە» كوبىرەك كوڭىل اۋدارعاندى جاقسى كورەدى ەكەن. ال ەندى «مۇنداي ماحيناتسيانىڭ استارىندا تاعى قانداي ماحيناتسيا جاتىر؟» دەگەنگە كەلەتىن بولساق، مۇنىڭ جاۋابى بىرەۋ-اق: كونسالتينگتىك قىزمەتكە جاريالانعان رەسمي تەندەر بيۋدجەت قارجىسىنىڭ تالان-تاراجعا تۇسۋىنە جول بەرمەيدى. مىنە، ماسەلە وسىندا جاتىر! وسى جەردە نازار اۋداراتىن تاعى ءبىر ماحيناتسيا بار. كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن، الايدا مەنىڭ قولىما تۇسكەن ءبىر مالىمەتكە سەنسەڭىزدەر، ەلىمىزدەگى 124 ترانسۇلتتىق كومپانيانىڭ 55-ءى وزدەرىنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اتقارعان جۇمىستارى جونىندەگى مالىمەتتەردى مۇلدە جاريالامايدى ەكەن. سەكرەت، قىسقاسىن ايتقاندا. بۇل «سەكرەتتىڭ»  دە سەبەبىن ەشكىم بىلمەيدى. بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس – ءبىزدىڭ ەلىمىزگە شەتەلدىك كەڭەسشىلەر نەگىزىنەن ترانسۇلتتىق كومپانيالار ارقىلى كەلەدى. ماسەلەن، كەڭەسشىنى شاقىرعان كومپانيا ءونىم وندىرۋمەن اينالىساتىن بولسا، وندا البەتتە، وعان ءبىزدىڭ ءوز مامان-كەڭەسشىلەرىمىز ازدىق قىلادى. مۇنداي جاعدايدا ۇكىمەت ينۆەستورلار ەسەبىنەن شەتەلدىك كەڭەسشىلەردى ەلىمىزگە شاقىرادى. دۇرىس-اق دەيىك! ال ەندى ەلىمىزگە كەلگەن كەڭەسشىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن وعان اقشانى كىم تولەيدى؟ ەگەر وعان اقشانى قىزمەتىن پايدالانعان كومپانيا تولەيتىن بولسا، وندا بۇل پارا        بولىپ ەسەپتەلەدى. ال ەگەر اقشانى ۇكىمەت تولەيتىن بولسا، وندا ونىڭ شىعىس (راسحود) دەگەن مالىمەتىندە شەتەلدىك كەڭەسشىلەرگە تولەنگەن سوما نەگە رەسمي تۇردە اتاپ كورسەتىلمەيدى؟ تۇسىنىكسىز.

ال مەنىڭ تۇسىنگەنىم مىناۋ عانا: وتاندىق كونسالتينگتىك فيرمالار اراسىندا تەندەر وتكىزبەي، كەرىسىنشە ميلليونداعان «كوكقاعازدار» تولەپ، شەتەلدىك كەڭەسشىلەردى شاقىرۋ، ونىڭ قىزمەتىنە تولەنگەن بيۋدجەت اقشاسىن اشىق جاريالاماي... جاسىرۋ – بيۋدجەت اقشاسىن وپىرىپ جەۋگە «نەگىزدەلگەن» مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى... مەملەكەتتىك مافيانىڭ تىرلىگى عانا. ياعني، اقشا جەۋدىڭ تاعى ءبىر ءتاسىلى عانا. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس!

مارات ماداليموۆ

Abai.kz