REDAKSIYaDAN:

Marqúm Ámirhan Balqybekting búl maqalasy kezinde «Dala men Qala» gazetinde «Gete nemisti jek kórgen be?» degen  atpen jariyalanghan bolatyn. Biz maqala taqyrybyn marqúmnyng múraghatynda saqtalghan núsqa boyynsha, avtordyng ózi qoyghan ataumen qaz-qalpynda oqyrmangha úsyndyq. Ámirhan búl maqalasyn әdeby orta men bas redaktorlar arasynda ýlken daugha ainala jazdaghan, aqyry aqynnyng «DmQ-dan» qyzmetten ketuine sebep bolghan әigili «Últtyng Oljasy» atty maqalasyna kirispe retinde jazghan eken.

Oqighalar qaytalanady eken. Oghan osy joly kózim anyq jetti. Ras, ol oqighalardyng keyipkerleri әrtýrli adamdar boluy mýmkin, oqighalary da әrtýrli kezenderde Jer shary dep atalatyn ghajayyp planetanyng әrqily endikteri men boylyqtarynda jýz berui yqtimal, biraq odan olardyng jalpy sipattamasy, týp mazmúny asa ózgere qoymaydy. 

Mine, nәpaqamyzdy aq qaghaz ben kók siya arqyly tauyp jýrgesin, bir qaje­timizge jarap qalar degen oimen Iogann Ekker­mannyng «Getemen әngimelerin» oqyp shyqtym. Aqyn turaly kitaptardyng tóresi dese tóresindey-aq kitap ekendigine әbden ilandyrdy. Qyzyqqanym sonshalyq, alghy sózinen de, ghylymy týsindirmelerinen de kózim týspegen bir jol qaldyrmadym deuge bolady. Sonda ne úghyndym deysiz ghoy? Áygili skripkashy Nikkolo Paga­niniydin: «Tobyr qabiletti bolsang qyz­ghanyshyn kórsete bastaydy, talantty bolsang kedergi jasap, kemenger bolsang kek aludyng amalyn izdestiredi» delinetin sózining túp-tura shyn­dyqtyng ózi ekendigin úghyndym.

Bizding Júmeken aqynymyzdyng (Nәji­medenov) osy skripkashy jayly toptama­synda:

Tapqany sol boldy ma?

Tabanyna danqtyn

Barqyt tóseu ornyna

Áynek ýgip salypty, – dep keletin jol­dar bar edi ghoy. Paganiny bir konsertke shyqqanda «dostary» bildirmey bәtinkesine әinek ýgindisin salyp kiygizgendigi tura­synda. Sonday pendeuy qysastyqtardan úly Abayy­myz óner talastyrghan, oy jarys­tyrghan nemisting danqty perzenti de aman kete almapty. Geteni de tiridey kórge tyghugha tyrysqan zamandastary az bol­mapty. Tipti, dýniyeden ótkenine bir ghasyrday uaqyt bolghasyn da sonyna shyraq alyp týsushiler tabylyp otyrypty. Netken súmdyq! Basqa-basqa, Gete Shillerding ózinen talantty ekendigin kóre almay, kishi zamandasyn u berip óltiripti degen qanqu sózding bir kitaptyng basty aitary boluynyng ózi jýregindi úshyryp, jaghandy ústatady emes pe! Geniy Getening ózi sonday teperish kórip jatqanda basqalargha ne joryq?!

«Kosmopoliyt», «Tughan halqyna jany ashymaytyn sәnqoy aqyn», «Biylik pen qaltalynyng ghana soyylyn soghatyn ózimshil kekirt jazushy». Mine, Getening kózi tirisinde, jasy jetpisten asqanda óz tarapyna estigen essiz aiyptaulary osylay sozylyp kete barady. Oy kóshin HIH-shy ghasyrdyng ba­syndaghy nemis elinen HHI-shi ghasyrdyng alghashqy on jyldyghyndaghy Qazaqstangha búra qalsanyz, osy aiyptaulardyng múnda da qaytalanyp jatqandyghyna taghy da kuә bolatyndyghynyzgha tittey de kýmәnim joq. IYә, iyә, nemisting Getesin qazaqtyng Oljas aqynymen auystyrsanyz boldy. Tura sol oqigha, naq sol situasiya.

Oljas Sýleymenovting aitatyny da sol Gete shaldyng әngimesi: «Memleket qúru onay emes, ony ústap túru odan da qiyn. Bәri tabighy evolusiyalyq jolmen bolghany dúrys. Qantógisterden, asyghys is-әreket­terden kósegemiz kógerip, meymanamyz tasy qoymaydy. Bәrinen әp-sәtte aiyrylyp qaluymyz mýmkin». Tura «Faust» av­torynyng HIH-shy ghasyrda aitqan sózi. Sol ghasyrda orystyng Dostoevskiyi de san ret qaytalap, halqynyng sanasyna sinire almay ketken ústanym. Sony orys orysty qyrghan, oqyghan-toqyghany barlar shetel asqan, әlemning týkpir-týkpirine bosqan revolusiya dep atalatyn qandy qasappen ayaqtalghany belgili. Sebep bireu: Dostoevskiyding jýre­gin jaryp shyqqan shyndyghyn danqqúmar, daqpyrtqúmar jalghan patriot, ótirik halyqshyl shala sauattylar týsine almady.

Byltyrghy mamyrda Oljas aqynmen әl-Faraby atyndaghy Últtyq uniyversiytette kezdesu bolghany esimde. Sonda ghalamtorda óz tarapyna aitylyp jatqan ghaybat sózderge renishin bildire otyryp, aqyn bylay degen-di:

– Bizde Qyrghyzstandaghyday revolusiya jasau kerek deytin aiqayshylar payda bolypty. Ishterinde tipti meni synap-mineudi kәsip etip alghan bir kezdegi qyzmettes әriptesim de bar. Men aitayyn, Qyrghyz­standa ary ketkende bir aidyng ishinde ýlken qyrghyn bolady. Oqighalardyng damu bary­synan osynday býlinshilikting jaqyndap kele jatqanyn angharmau mýmkin emes!

Qyrghyzstanda aqyn aitqan ay tolmay jatyp-aq qyrghyn bastalyp ketkenin kór­gende (eki aptadan keyin qyrghyz-ózbek qaqtyghysy oryn aldy), men әldebir úly kýshting bar ekendigin, shyn aqynnyn, tura maghynasyndaghy aqynnyng tek úly tuyn­dylar ghana jazyp qoymay, bir kezdegi shayyr payghambarlarday kóripkeldik te jasay alatynyn sezindim. Búl – quany­shynan ókinishi basymdau sezim qúbylysy edi. IYә, solay. Ózekti órter ókinishi basym sezinu.

Bir quanarlyghy, júrtty revolusiyagha shaqyryp dauryqqan aqynnyng «synshysy» búl kezde kózi qaraqty zamandastarynan keshirim súrap ýlgergen-di. Tarihty, oqiy­ghalardyng damu zandylyghyn bilmeu keyde payghambar jasynan asqan «oqymysty» qariyalardyng ózin osylay әjualap, mazaq qylyp kýletini bar. Júrttyng bәri Gete, Dostoevskiy nemese Oljas Sýleymenov emes qoy.

Mine, ózim shygharmashylyghyn óte jaqsy syilaytyn әriptes inim ekeumiz qyzylkenirdek bolyp aitysyp otyrmyz. Pikirtalas ózegi – taghy da Oljas Sýley­menov.

– Oljas oryssha jazady. Demek, orystyng aqyny – әriptesimning osy oiynan bir qadam da shegingisi joq.

– Qoy, Oljas shygharmalary orys tilinde bolghanymen, әr jolynan dalanyng tabighaty, babalardyng ruhy men múndalap túrady, – deymin.

Inim de qasarysyp alghan:

– Oryssha jazady, demek qazaqqa qatysy joq, – deuden jalyghar emes.

Endi Sherlok Holmstyng tәsiline salugha tura keldi.

– Sen ózing Djoysty jaqsy kóresin, ol turaly maqala da jazdyn. Solay ghoy, iyә!

– IYә…

– Djoys qay elding jazushysy?

– Irlandiyanyn.

– Al endi sol Djoysty ne ýshin jaqsy kóresin?

– Aghylshyndargha qarsy kýreste Irlandiyanyng namysyn jyrtqany ýshin.

– Dúrys eken. Endi osy Djoysyng qay tilde jazdy, sony aitshy?

– Aghylshyn tilinde.

– Onda bizding Oljasymyz da orys tilinde jazghanymen beride qazaqtyn, aryda býkil týrkining namysyn joqtap jýrgen aqynymyz.

Óz kózqarasyna ózi qarsy shyghugha amaly joq inim mynanday uәjden keyin tosylyp qaldy. Osylaysha, «Ullistin» avtoryn algha salu arqyly Oljas aqyndy aqtap aludyng sәti týsken.

Hәkim Abay «Adamzattyng bәrin sýy bauyrym dep…» dep keletin qaghidany sanaly úrpaghyna amanat etip qaldyrypty. Osy amanatqa bir adal aqyn bolatyn bolsa, ol osy bizding Oljas aqynymyz. Batystaghy Gete Shyghystaghy Hafizdy qalay úlyq tútsa, dәl osynday qúrmetting kýnderdin-kýninde әlde aghylshyn, әlde ispannyng jas talapkerining auzynan yaky qalamynyng úshynan Oljas Sýleymenov adresine de baghyttalatynyna esh kýmәnimiz joq.

Sóz sonynda Oljas aghamyzgha Tәnirim sizge abyz Getening sabyryn bersin, biz ýshin qúndylyghy «Fausttan» bir mysqal da kem emes «Myng bir sóz» kitabynyzdyng tezirek jaryqqa shyghuyna tilektespiz degendi aitqymyz keledi.

Aman bolynyz, Agha!