Jana elimizding órkendeuinde múghalimderding enbegine elimizde  erekshe mәn berilip otyrghany ayan. "Qazaqstannyng bolashaghy jastardyng qolynda, jastardyng taghdyry múghalim qolynda" degen Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyng sózi tekten-tekke aitylmaghan edi. Ol múghalimder  qauymynyng sinirgen enbegining orasan zor ekenine  berilgen tarihy bagha, kórsetilgen senim. Ol baghanyng negizdiligining bir ýlgisi retindegi ardaqty ústaz Bolatbaev Leker Bolatbayúlynyng әuletining barlyq jiyny 150 jyl bolatyn ústazdyq ónegesin atap aitu – el múratynyng alyndaghy paryz bolmaq.

         Bolatbaev Leker Bolatbayúly 1927 jyly 19 mamyrda búrynghy Kókshetau oblysy, Aghyngen auylynda dýniyege kelgen. 1950 jyly Abay atyndaghy Qazaq pedagogikalyq institutynyng filologiya fakulitetin bitirip shyghady. Múhtar Áuezov, Qajym Júmaliyev, Sәrsen Amanjolov, Ahmet Ysqaqov, Tólegen Tәjibaev, Shamghaly Sarybaev siyaqty ghúlamalardan dәris alady. Búl danalardyng danalyghyn tanyp qabyldauynda mekteptegi ghajap, úly ústazy Mәlikov Sabyr Mәlikúlynan alghan bagha jetpes tәlimi negiz bolady.

          Sodan ózining oqyp, bilim alghan Kishkenekól orta mektebine oralyp, taban audarmay,  ýzilissiz 38 jyl qazaq tili  men әdebiyeti pәnderining múghalimi, mektep diyrektory bolyp qyzmet etedi. 1988 jyly balalary men nemerelerinin  qasyna  Almaty qalasyna  qonys audarady.  Múnda  da 1988-2008 jyldary qazaq tilin memlekettik til retinde oqytyp, Almaty qyzmet kórsetu kolledjinde jәne №14 kәsiptik-tehnikalyq uchiliyshede ýzdiksiz pedagogtik júmys atqarady.  Mәshhýr ústazdyng bilimin, jauapkershiligin, pedagogtik  adal túlghasyn baghalap, sabaq beruine mýmkinshilik tughyzghan №14 kәsiptik-tehnikalyq uchiliyshe diyrektory Zuslin Leonid Efimovichtin  meyirbandylyghynyng arqasynda memlekettik til - qazaq tiline qúrmetpen qaraugha jastardy baulyp  ayanbay at salysady.

         L.B.Bolatbaev Enbek Qyzyl Tu ordeni, "1941-1945 j.j. Úly Otan soghysyndaghy eren enbegi ýshin" medalimen jәne  kóptegen basqaday merekelik memlekettik medalidarmen marapattalady.

           Eline ayauly da ardaqty ústaz 2014 jyly qazan aiynda dýniyeden ozdy.

         Leker Bolatbayúly óz úrpaqtaryn pedagogtik enbekke baulyp, eng kiyeli, eng sauapty is – ústazdyq baqytqa jetkizdi.

         Ýlken qyzy Qarlyghash Lekerqyzy 40 jylgha juyq pedagogikalyq jolda oqyp, enbek etip, ghylym quyp, kórnekti qazaq pedagogi, pedagogika ghylymdarynyng doktory, professor, akademik dәrejesinde Abylayhan atyndaghy Qazaq halyqaralyq qatynastar jәne әlem tilderi uniyversiytetinde til bilimi kafedrasyn basqaruda. Ekinshi qyzy Qúralay Lekerqyzy Bolatbaeva – Almaty qalasyndaghy Ybyray Altynsarin atyndaghy №159 gimnaziyada orys tili men әdebiyetin kóp jyldan beri oqytyp jýrgen janashyl, izdenimpaz, sheber biliktilikti, bәrinen de shәkirtterining aldyndaghy jauapkershiligin joghary qoyatyn, ruhani-adamgershiligin taza  ústaytyn, ata-analar qúrmetine, oqushylar sýiispenshiligine, әriptester syilastyghyna bólengen ónegeli ústaz. Kenjesi Mayra Lekerqyzy Bolatbaeva Almaty qalasyndaghy №46 gimnaziyada diyrektordyng orynbasary lauazymyn atqarady, әri qazaq tilinen sabaq beredi. Mayra mektep múghalimderin qazirgi pedagogikanyng jana jetistikterine, jana talaptaryna, jana oqu-tәrbie tehnologiyalaryna baghdarlaumen birge, olardyng qoldanylu tiyimdiligine qol jetkizudegi úiymdastyrushylyq qabiletimen bedelge iye. Kelini  Bolatbaeva Janat – Qapshaghay qalasyndaghy gimnaziyada orys tili men әdebiyeti  pәnderin abyroyly oqytyp jýrgen jas maman. Al nemeresi Qabdolova Biybinúr – Qazaq-Britan tehnikalyq uniyversiytetinde múnay-gaz salasy studentterine dәris oqityn doktorant.

Leker Bolatbayúlynyng pedagog úrpaqtarynyng eng basty túlghalyq qúndylyghy – olar adamgershilikke de, jauapkershilikke de asa adal. Adaldyq  – lekerlikterding ómir salty, otbasylyq zany. Leker Bolatbayúlynyng ústazdyq әuletining pedagogikalyq enbek ótilining jalpy jiyny 150 jylday eken. Qydyr qoldaghan, baq qonghan, qasiyet daryghan әuletting bir jarym ghasyrlyq ústazdyq enbeginen  ósip-óngen myndaghan shәkirtterding boyynda ómirge degen  izgi niyetti qúshtarlyq, Otangha degen sýiispenshilik, adam balasyna  qúrmetpen qarau, qarym-qatynastyq til mәdeniyeti qalyptasyp, damyp, qoghamgha, elimizge ýlken ýles bolyp qosyluda. Búl iygi kәsip әkeden balagha, odan nemerege otbasylyq dәstýr bolyp jalghasyn tabuda. Onyn  ózekti arqauy men irgetasyn qalaghan, órleu jolyn aiqyndap kórsetken – әuletting bas tәlimgeri, bas ústazy Bolatbaev Leker Bolatbayúly. Ol әrqashan danalyqtyn, qamqorshyldyqtyn, adamgershiliktin, úrpaqqa degen mahabbattyn, quatty ruhany tazalyqtyng ýlgisi bolyp qala beredi.

         LekerBolatbayúlynyng jarqyn beynesi, meyirimge toly alyp jýregi, janashyr bauyrmashyldyghy onyng ózining kýndelik jazbalarynan da kórinedi. Búghan ústaz kýndeliginen alynghan myna ýzindiler kuә.

Tegim – Bolatbaev.

Esimim – Leker.

Tughan jylym – 1926.

Tughan jerim – kindik qanym tamghan auyl – Aghynger / Kókshetau oblysy Kaganovich kolhozy/.

Ruym – Atqy Qarauyl – Baqabas, arghy atamyz aty Múhamedjan, basy ýlken, deneli bolghandyqtan el Baqabas dep atap ketken.

         Jetimdikpen qalghan jerim – Omby oblysy, Sharbaqkól audany Sarman auyly. Tughan topyraqtan búl jerge auyp kelu taghdyry – Kenes ókimetining 1928-29 jyldardaghy halyqty kolhozdastyrudaghy solaqay sayasaty, jeke menshik maldy aluy, salyq týrlerin kóbeytui, asharshylyqtyng bastaluy.

«Aghynger» auylynyng әrbir otbasy panalaytyn jer-aymaq izdedi. Mening әke-sheshem bir týnde ýlken apamyz Biykenning úzatylghan jeri – Sarman auylyna tartyp otyrghan / kóshende ýsh-aq – әkem, sheshem, men: Manap aghamyz sәbiylik kezinde qaytys bolghan, al Qabylәshim agham Petropavl qalasyndaghy peduchiliyshede oqyp jýrgen/.

Bes jasynda panalap barghan apam Biyken /1932/, alty jasynda asyl anam Qanipa, jeti jasymda sýienish-pirim әkem Bolatbay qaytys boldy.

         Túl jetim bolyp, jyraqtaghy bóten auylda jylap men qaldym. Baspaket auylynan Kópey apamyz kelip, inim  Orynbasardy alyp ketti. Asharshylyqqa daua bar ma? Kópey apamyz Orynbasardy besikke bólep, ózi masaq teruge, kesh oralghan, kelse sәby besikte jatyp kóz júmghan. Múny da estip, jeti jasymda jýregim ezilip jýrgenimde, Petropavldan agham Qabylәshim kelip qaldy. Búl 1935 jyl edi. Asyl agham, jan agham- ai!

...«Men túrghanda, jan bauyrym, jetimdikti kórmeysin, el jaqqa /Qyzyltugha/ keteyik,» - dep, agham oquyn jalghastyrmay, men ýshin oquyn bitirmedi. Peduchiliyshede oqyp bilim alghannyng paydasy arqasynda Qyzyltugha kelip, Tórtinshi auyldyq keneste /qazirgi Talshyq/ hatshylyq qyzmet atqardy /1936 1939 jyldarda/. Bәtjan degen qyzgha 1938 jyly ýilendi. Amal ne, 1939 jyly aqpan aiynda Armiya qataryna alyndy.

Asyl tәtem-ay!  Armiya qataryna alynar habar kelgen son, Ýlgili men Talshyq auyldarynyng barlyq otbasylary kýn ótkizbey qonaqqa shaqyryp, qúrmetterin kórsetti. Sonda desenshi, әr ýide: «Artymda qalyp bara jatqan jalghyz inim Lekerge kóz qyryndardy sala jýrudi súraymyn!» –degenin qalay úmytarmyn  jan bauyrymnyng ! Jan agham, asyl tuysym! Sol ining ýy boldy, Biybinúr atty adal jargha kezdesip, toghyz bala sýidim. Jasym seksen jetige keldi... Sening әruaghyng qoldaghan shyghar, súm soghys kimdi jylatpady. Sen soghystan aman kelsen, aman bolsang jasyng 97 bolar edi /1916 jyly tughan/.

Sýiikti perzentterim – Qarlyghash, Qúralay, Raushan, Mayra, Ersin – seni mәngi úmytpaydy, esimindi úrpaqtaryna aityp, abzal beyneng úrpaqtan-úrpaqqa jalghasa beredi, asyl agham Qabilәshim! Aghamnan qalghan Amangeldi 1,5 jasta 1941 jyly qaytys boldy.

1941 jyly mausymda qarghys atqyr soghys bastalyp ketti. Ýkimetting «jeke menshik siyrlar soqagha jegilsin, jylqy bolsa auyldan-auylgha lau tasu kóligi bolsyn, barlyghy jaudy jenuge júmyldyrylsyn» degen jarlyghy shyqty. Jezdem Óserbaydyng bir biyesi boldy. Meni týnde oyatyp: «Leker, biyeni salt min de, Talshyqqa tart, ondaghylardyng bәri Qabylәshimdi biledi, laugha jekpeytin bolar, al reti kelse, 100 somgha sata sal» - dep, meni Talshyqqa attandyryp jiberdi. Búl egin oru mezgili, úmytpasam tamyz aiynyng orta kezi. Talshyq auyl kenesi Qabylәshimning inisi bolghandyqtan, biyege tiygen joq. Ol januar semirip onaldy. Satyp ta jiberip, 100 somdy eski qúlaghan ýiding bir búryshyn qazyp, tyghyp tastadym. Adamgha qiyanat qaydan keletinin bilmeysing ghoy. Jarqyn aulynan әkemning tughan inisi Óserbey kelip: «Nege sattyn!» - dep, meni ólimshe qylyp sabap, óz biyesin ózi úrlap qashyp ketti. Biyeni satyp alghan adam: «Mynau Óserbay jyndy goy, aqshamdy da bermey ketti ghoy», - degende, men: «Aqshanyz mine», - dep, tyqqan jerimnen alyp bergende, ol kisi: «Mә, bes som, audangha jet, ondaghy mektep pen internattyng diyrektory – tuysyn, basqabas jigiti Jaqsylyq Qayrolla, oqu bólimining bastyghy – nemere tuysyng Bayanjanov Azanbay,  myna bet jarang jazylghansha, bizding ýide bol!» degen adamnyng jaqsylyghyn qalay úmytarsyn! Al aidalada ólimshi etip sabap, tughan aghasynyng jalghyz qalghan balasynan maldy artyq kórgen tuys qiyanaty jýreginnen ketpeydi eken. Qúday ózi keshirsin, Óserbay marqúmdy ómir boyy jek kórip kettim.

         Talshyq pen Kishkenekól arasy 30 shaqyrym. Talshyqtan Kishkenekólge jayau kele jatqanda, Talshyq jaqtan kólik dybysy estildi. Qulykól eski júrtynan jolgha shyghyp kele jatqan kólik iyesine qolymdy kóterdim. Qaranghy týn, ay qaranghy. Trashpangha qos at jegilgen kólik iyesi toqtay qalyp: «Trashpannyng artynan otyra ghoy, balam,» - dedi. Búl – audandyq sot Kýntas eken. Audangha kelip, Aznabay aghaydyng ýiine bardym. Mezgil – tang sәri. Esik qaghyp edim, ar jaqtan «Búl kim?» degen deus estildi. Men «Lekermin goy» dep edim, ol kisi: «O, Bolatbaydan kalghan jalghyz ekensing goy, kir!»- dep, betimnen alma-kezek sýiip jatyr. Qysqasha kórgen qorlyghymdy, endi ólsem de Jarqyngha barmaytynymdy aittym. Ol әjemiz: «Aznabay, túr, Qayrollagha qaghaz jazyp ber, Bolatbaydan qalghan jalghyz balany internatqa ornalastyrsyn!» – dep, әmir etti. Osynday analyq meyirim kórsetken kim deysiz ghoy. Ol – Tәttighojin Shәmshiyding apasy, Bayanjanov Aznabaydyng sheshesi, ókinetinim – esimin úmytyp qaldym. Sol kýni internatqa ornalastym. Sóitip, búl úzaq ómirimde meyirimin, jaqsylyghyn kórgen adamdarym: sol kezdegi audandyq sot bolghan Kýntas /tegin úmyttym/, Aznabaydyng sheshesi, Jaqsylyq Qayrolla. Sol auyr kezende jaqsylyq jasap, jetimge meyirimderin tókkenderding keyingi qalghan úrpaqtarynyng mereyi ýstem bola bersin.

         Jaqsylyq Qayrolla 1941 jyldyng qyrkýiek aiynda әsker qataryna alynyp, kapitan sheninde úrys dalasynda qaytys bolady /1943 jyly/.

Qan maydanda sheyit bolghandardyng әruaqtary keyngi tәuelsiz elding úl-qyzdaryn jebep jýrsin. Jaqsynyng aty ólmeydi. Olay bolsa – Tәttighojin Shәmshiyding apasynyng ósimderi mәngi ólmeydi.

Túlaghay túnghyshym Qarlyghashymnyn, janashyr qyzym Qúralaydyn, onyng jenserigi Seriktin, ayaulym qyzym Raushannyn, aqyldy – parasatty aq qyzym Mayramnyn, Ersin jalghyzymnyn, nemerelerimning ómirleri quanyshty, baqytty ótsin, enbegine tabylghan tabyspen ótsin. Bauyrmaldy tuysqandyq qatynastary ýzilmey, birlikte bolsa eken dep tileymin.

         Ei, jaratqan, bir Alla, óz ómirime dәn rizamyn. Óitkeni jeti jastaghy jetimdi seksen jetiden asyrdyn. Artyghy qyz qalpyna kelgen jas sýidirdin. Toghyz bala sýidirdin. Amandyqtyng úlysy – ústazdyng mamandyghyn berdin, alpys jylday jastardy Otan sýigishtikke, elimizdi sýige tәrbiyeledim. O, jaratqan jalghyz Allam, osy jetimdikte kómektesken, ózing jibergen Qydyr-Qyzyrday adamdardy atap aitqym keledi. Sonyng biri – Mәlikov Sabyr, mening úly ústazym. 1941 jyly tamyz aiynda kishkene bir orta mektep janyndaghy mektep-internatqa ornalastym. Sonda oqyp jýrip, segizinshi synyptan bastap, eki jyl mektep-internatynda qoyma mengerushisi, onynshy synypta mektep esepshisi boldym. Júmysqa alarda, maghan Mәlikov Sabyrdyng aitqany: «Saghan qazir sadaqanyng keregi joq, sen týbinde oqugha barasyn, saghan aqshany kim beredi? Men jinay beremin,» – dedi. Jalaqynyng  bir ailyghynyng ózine bir bólke nan da kelmeytin. 1946 jyly 10 jyldyqty bitirdik. Oqugha keterde Sabyr aghay ýsh jylghy aqshamdy sanap, óz qolyma berdi. Biraq  ony oqu bitirip kelgen song qaytardym. Eki ailyq jalaqymdy sol kisige qosyp berdim. ...

Kópey-apa!  Ol adamdy qalay úmytam! Ákemning birneshe tuystary boldy. Sonyng ishinde jalghyz aghamnan qalghan bauyrym dep, Kópey apa barlyghyn auzyma tosushy edi. Tórt jyl ózimning ýiimdey jýrdim, Almatydan Qyzyltugha kelgende, óz balasynday kýtti. Áruaghynan ainalayyn!

Osy kisilerding barlyghyn jiberip kómektesken bir Alla Taghala! Jaratqan Alla, rizamyn, ómirde ne kórsem de sol jaqsylyghynnyng arqasynda! Endigi tileytin tilegim – balalarym aman bolsa eken. El tynysh bolyp, shóberelerim, úrpaghym birinen keyin biri jalghasa berse eken dep tileymin. Áumiyn. 

Sәbit Dýisebaev

Qazaqstan pedagogika ghalymdary

 akademiyasynyng mýshesi

Abai.kz