Ómir bolghan song búl Jalghangha júmyrbasty pendelerding kelip-ketui ýirenshikti jaghday.  Oghan adamzat balasy moyynúsynghany qashan. Desek te, úly Qadyr aqyn:  «Adam jylap tuady, jatady júrt júbatyp, Jәne jylap óledi, ózgeni de jylatyp. Jylaytyny tua sap, ─ jamandar bar qinaytyn, Jylaytyny ólerde ─ jaqsylar bar qimaytyn»  dep jyrlaghanynday   ólimge qimaytyn jandardyng asyl beyneleri qayta-qayta kónil týkpirinen boy kóterip, saghynysh otyn ýrleydi eken.  Mine,  mening esime halqymyzdyng asa talantty aqyny Esaghannyn, Esenbay Dýisenbaevtyn  beynesi elestey berdi.  Kórnekti aqyn agham dýniyeden ótkende saghynyshty lebiz bildirgen de joqpyn. Bәlkim, aqyn aghamnyng ómirden ótkenine sengim kelmegendikten bolar. Shynynda da solay. Men ýshin Esenbay aqyn әli kýnge tiri jýrgendey elesteydi. Onsyz da tirshiliginde Esenbay aqyn shuly da nuly ortadan jyraq jýretin. Tipti kezinde ózim qyzmet jasaghan Qazaqstan Jazushylar odaghynyng poeziya kenesining otyrysyna da asa qajet jaghdayda bolmasa bas súqpaytyn. Qatysa  qalsa bәz bireulershe ózeurep, kósemsy sóilep kórinuge tyryspaytyn. Ózi mәngilik jyrlap ótken «bozala tang Boztorghayynday» kelgeni de ketkeni eleusiz bolatyn.

     Esaghammen tanystyghym, ol redaktorlyq júmys isteytin «Jalyn» baspasynda jatqan «Qarlyghash» atty jas aqyndardyng toptama jyr jinaghynda bir top ólenderim jaryq kórgennen keyin bastaldy.  Búl 1995 jyl bolatyn.  Búl ólender sodan tura 10 jyl búryn 80-jyldardyng orta túsynda «jabyq reseziyalardan» «aman-esen» ótkenimen baspa qorjynynda úzaq uaqyt jatyp qaldy. Esaghang osy baspagha kelgenge deyin talay redaktorlar uәde bergenimen,  әiteuir «kózi» ashylmay-aq qoyghan bolatyn.

Tipti onyng jaryq kóruinen de kýderimdi ýzip qoyghanmyn. Alayda, Esagham baspada «sýrlenip» jatqan qoljazbamdy qaydan tapqanyn bilmeymin, kitap bop jaryq kórgende bir-aq bildim.  Maghan degen janashyrlyghyn keyin de «Jazushy» baspasynan «Kórkem әdebiyet» seriyasymen shyqqan «Kýn besinge qúlaghanda» atty jyr jinaghyma da kórsetti. Ózi súratyp alghan atalmysh  qoljazbam baspa qorjynynda  3-4 jyl qozghalyssyz jatyp qaldy. Esagham baspanyng memlekettik tapsyrys tizimine әldeneshe ret engizgenimen, әreng degende 2008 jyly  jaryq kórdi. Men ghana emes, sol jyldary jyr jinaqtary jaryq kórgen biraz qalamdastyrym da mening kýiimdi keshipti. Olardyng da qoljazbalaryn  Esagham ózi bastamashy bolyp aldyryp, «әupirimdep» jýrip әreng ótkizse kerek.

      Bir aita keterligi, Esaghannyng redaktorlyghymen jaryq kórgen qanday shygharma bolsyn estetikalyq talghamgha tolyq jauap beretin ereksheligimen este qalady. Ásirese, redaktor retinde qatang talap qoyghyshtyghy erekshe edi.  Árbir sózdin, tynys belgilerining óz orynda boluyna sergek qaraytyn. Áli esimde, baspagha ózim әldeneshe ret qarap, «tap-túnaqtay» etip tapsyrghan «Kýn besinge qúlaghanda» atty qoljazbam «shiyedey» qyp-qyzyl bolyp shyqty. Qarap otyryp, ózim úyaldym. Esaghamnyng aldynda «sauatsyzdyghymdy» ashyq moyyndap, osy qoljazbamdy estelikke súrap aldym. Mening jeke arhiyvimde saqtauly. Anda-sanda osy qoljazba arqyly sauattylyghymdy tekserip otyramyn. Kәdimgi kómekshi qúral retinde paydalanyp kelemin.   

    Esagham, Esenbay Dýisenbaev jayynda aitylar oilar az emes. Myna bir oqigha da aqyn beynesin taghy bir tamasha qyrynan kórsetse kerek. Azdap sharshanqyrap kelgen talantty aqyn inisi Júmatay Jaqypbaev Esaghana ótinish bildirse kerek.  Aqynnyng «patsha kóniline» riza bolghan Júmatay aqyn «Endi men Esenbay Dýisenbaev atyndyghy syilyqtyng lauraetymyn» dep maqtanysh etipti. Shynynda da Aqyn esimin úlyqtau maqsatynda Qazaqstan Jazushylar odaghynda talantty jas aqyndargha «Esenbay Dýisenbaev» atyndaghy syilyq taghayyndasa әbden ong bolar edi.

     Jalpy Esaghannyng aqyndyghy sonau student kezinde-aq moyyndalyp,   óz ortasynda «kishi Abay» degen atqa ie bolypty. Abay demekshi,  2004 jyly Almaty qalasy әkimdigi úly Abaydyng tughan kýnine baylanysty jabyq týrde jyr mýshәrasyn jariyalady.  Shamamen 100-ge tarta aqyndar qatysty. Sol mýshәiranyn  Bas jýldesin jenip aldym.  Sonyng ózin әdilqazylar  qúramyndaghy kórnekti aqyn aghalarym  Sәken Imanasov, Esenbay Dýisenbaev, Rafaeli Niyazbekovter mening kandidaturamdy  tartys-talaspen әreng ótkizipti. Qazaq ertegisi taqyrybynan doktorlyq qorghaghan qalalyq әkimdikting әdebiyetshi  әldebir sheneunigi biraz qarsylyq tanytypty. Mýshәirany Qadyr, Túmanbay aqyndardy qatystyryp, qayta ótkizu kerek dep, kýsh kórsetipti. Shamasy,  ol aldyn-ala birulerge «bas jýldeni alyp beremin» dep uәde berip qoysa kerek. Alayda  Esaghandar  óz pikirine tabandap túryp alghan. Tipti, onyng kózinshe 2- ret jasyryn-jabyq dauys beru ótkizgen eken.

     IYә, Esenbay aqyn jóninde, әsirese onyng poeziyasy jayly kezinde aituday-aq aityldy, jazuday-aq jazyldy. Qazaqstan Jazushylar odaghynyng Iliyas Jansýgirov atyndaghy syilyqtyng da lauraety boldy.  «Maqtap túryp maqtamen bauyzdaytyn» qazaq emespiz be?! Kezinde Esaghandy qalamdastary Memlekettik syilyqtan da «qúlatqany» este.  Alayda, onyng ólenderi  Mahambet, Abay, Qasym, Múqaghali, Syrbay, Saghi, Fariza aqyn jyrdarynday bizben birge tang atyryp, kesh batyryp, ómir sýrip keledi. Osynau sýrensiz dýniyeden jylylyq izdegende  Esaghannyng jyrlary boygha quat beredi,  jýrekke shuaq sebedi. Aqyn ólenderi bozala tanda jyrlaghan boztorghayday  janymyzdy bir rahat sezimge bóleydi. Mәselen, tómendi ólendi birge oqyp kórelik.

Jaqsylyq jerde qalmas-ty,

Jaralghan sodan zamanda.

Atymtaylarsha alghashqy,

Kómekteseyik adamgha.

Kójesiz kezden qútylyp,

Kógerdi baq ta, talan da.

Kókeyding múnyn sypyryp,

Kómekteseyik adamgha.

Jayqalar ma edi tal-shgybyq,

Kónilding kýni núr atpay?!

Jasayyq, dostar, jaqsylyq,

Jalyndyrmay da súratpay.

Kisilik jylu-meyirim,

Satuly emes desek te.

Sadagha ketkir peyilin,

Salatyndar bar esepke,

Kes-kestep aldan sol mysyq,

Kesel bop baghar qadamgha.

...Jenisimen de qol qysyp,

Jel bereyikshi adamgha.

Shuaqsyz óser joq terek,

Shulatyp japyraq, samalgha.

Ásirese kómek kóp kerek,

Aqkónil,  adal adamgha.

Jauqazyn gýldey maydaghy,

Jaqsylyq ─ nәzik aru-dy.

Aramdyq әrkez ailalay,

Qataldyq әrkez qaruly.

Qayrymdylargha jany joq,

Qayda da salmaq týsken kóp.

Kómekteseyik...

Árqashan  Ar men Ádilet,

Shyghuy ýshin ýstem bop!

IYә,  «әrqashan da Ar men Ádilet ýstem bolu ýshin» kýresip ótken aqyn jyrlary   úrpaqtan-úrpaqqa jalghasa beretini sózsiz.

Serikjan QAJI, aqyn

Abai.kz