Birazdan beri әlem elderin «qara qúrylyqtan» bastalghan júqpaly әri dauasy tabylmay túrghan ebola derti qatty elendetip túr. Qazirding ózinde barlyq elder qolda bar mýmkindikterin qarastyryp saqtyq sharalaryn qoldanu ýstinde. Júqpaly dertting oshaghy ótken 2013 jyly  qys aiynda  Batys Afrikanyng Gviyneya memleketinde tirkelgen edi. Osynau qauipti bezgek qazirgi kezde kórshiles  Liyberiya, Sierra-Leone syndy memleketterde keninen taralyp otyr. Ótken aptada Niygeriyada jaghday ushyghyp bara jatqan son, tótenshe jaghday jariyalaghan.  DDSÚ songhy mәlimetterine qaraghanda, virus 1 myng 552 adamnyng ómirin qidy, jalpy dertting 3 myng 069-dan asa  jaghdayy tirkeldi. Sonday-aq,  osy qauipti dertting taghy bir oshaghy ─ Liyberiya aumaghy bolyp tabylady. Múnda qandy bezgekten kóz júmghandar sany 2316-gha jetti, ony 4076 adam júqtyrghan. Sierra-Leone memleketinde Eboladan 930 adam qaza bolyp, 2950 adam aurudy júqtyrdy. Al Gviyneyada  virustan 788 adam qaza bolyp, ony júqtyrghandar sany 1350-ge jetken. Kongo Demokratiyalyq Respublikasynda aurudy júqtyrghan 71 adam tirkelip, 43 nauqas kóz júmghan. Niygeriyada virustan 8 adam qaza bolyp, ony 20 adam jýqtyrghan. Ebola bezgegi búdan bólek, Ispaniya men AQSh aumaghynda tirkelgen.  Songhy mәlimetterdi qorytyndylay kele, qazirgi uaqytta Ebola qandy bezgeginen qaza bolghandar sany 4076-gha jetip, 8470 adamnyng ony júqtyryp alghany belgili boldy.

     Ebola ─ filovirustar tobyna jatatyn indet. Ebolanyng payda bolghan uaqyty ─ 1976 jyl. Búl virustyng oshaghy Zairdegi Ebola manynda túratyn eldi-mekenderde bayqalghandyqtan osy ózenning atyn alghan. Ebola bezgegining belgileri negizinen Marburg virusyna asa úqsas.  «Ebola adamdargha an-qústardan taraghan»,  ─ deydi mamandar. Nauqastyng emdelip ketu mýmkindigin payyzben aitsaq, bar-joghy – 10-aq payyz.  Demek,  osy dertti júqtyrghan 100 adamnyng 10-ghana sauyghuy mýmkin. Onyng ýstine Ebola, әsirese tez júghatyndyghymen  asa qauipti.

     Al osynu adam ómirine asa qaterli derttin   qalay payda boluy jayly eshkim tap basyp aita almaydy. Ár týrli әngimeler bar, bireuleri adamzat balasynyng tabighatqa jasap jatqan jozyqsyz әreketterine jauaby dese, bireuleri arnayy ghylymy zertteu ýshin arnayy taratylghan degen de kýdik bar. Qalay desek te búl býgingi kýngi adamzat balasynyng basyna tónip túrghan nәubet ekekni shyndyq.

  Dәigerlerding aituynsha,  onyng taralu joldary da óte kóp. Aua arqyly, virus júqtyrghan janmen tikeley baylanys, onyng ústaghan zattary, qany arqyly júghuy mýmkin eken.  Ebola virusynyng oshaqtary kóbinese Ortalyq jәne Batys Afrikanyng shalghay auyldarynda payda bolady.  Virus aghzagha týsken son, 8-10-y kýnderi alghashqy belgilerin berip, auru tez damidy. Adamnyng basy auyryp, qan qúsyp, ishi qan aralas ótip, búlshyq etteri auyryp, kóz, múryn, qúlaqtan da qan ketetin kórinedi. Dene temperaturasy 39-40 gradustan týspeydi. Artynan qúrghaq jótel men keude túsynda auru payda boluy mýmkin kórinedi. Medikter atalmysh viruspen kýresip jýrgende, basqa da júqpaly aurulardyng tarau qaupi kýsheyip túr. Tipti bir derekterde,  nauqastargha kómek berip jýrgen 155 dәriger Ebola bezgegin júqtyryp, basym bóligi kóz júmghany aitylady. Demek, qanshalyqty saqtyq sharalary saqtalghanymen osy dertpen jaqyndasqan adamnyng sau qaluy mýmkin emes ekeni bayqalady. Degenmen,  búl derti osydan birneshe jyl búryn Qytaydan «shoshqa túmauyna» úqsatatyndar da bar.  Kezinde ýlken dýrbeleng tughyzghan búl dertting qauiptiligi ózge túmaulardan asa joghary emestigi anyqtalghan. Sondyqtan keybir skeptikter búl virusqa qatysty qatty ýreylenuding qajet joq dep esepteydi. Jaqyn uaqytta Ebola bezgegining virusy Úlybirtaniya men Fransiya halqyna jetui mýmkin, degen aqparat tarady. Múnday qorytyndyny aurudyng taralu baghyty men әue kompaniyalarynyng úshu baghyttaryn saralap kórgen ghalymdar jasaghan.  Atap aitqanda, Fransiyada bezgekting taralu qateri 24 qazanda 75 payyzdy qúrasa, Úlybritaniyada 50 payyzgha jetpek. Sonday-aq Ebola Beligiya, Ispaniya, Shveysariya elderining halqyna da óz zardabyn әkelui mýmkin deydi ghalymdar.

    Endi Afrikadan әlemning bir qiyrynda  jatqan bizding elimizge qanshalyqty qauipti degen saualgha kelsek, bizding de alandaytyn jaghdayymyz bar eken.

  Olay deytinimiz juyrda Dýniyejýzilik Densaulyq Saqtau úiymynyng Qazaqstandaghy ókili Melita Vuynovich otandyq BAQ-targha bergen mәlimdemesinde «Búl indetten eshkim saqtandyrylghan joq. Áriyne, әzirge baybalam salugha bolmas. Alayda kez-kelgen jaghdaygha dayyn túrghan jón. Óitkeni, indetti júqtyrghan bireuding Qazaqstangha kelui әbden mýmkin ghoy» dep atap ótkeni belgili.  Onyng ýstine   aqparat qúraldary arqyly juyrda ghana kórshiles Reseyde 2 adam osy júqpaly dertke úshyraghyny anyqtalghan. Olay bolsa, irgemizde jatqan elge jetken, aitqan jerden jyraq bolsyn «ebolanyn» bizding de esigimizdi qaqpasyna eshkim kepildik bere almaydy. «Saqtyq ta qorlyq joq» demekshi bizding de densaulyq úiymdary   osy dertke qarsy sharalaryn qolgha ala  bastaghany óte oryndy kórinedi.

     Elimizding Bas sanitariyalyq-epiydemiology  J.M. Bekshinning mәlimdeuinshe, Respublikanyng halyqaralyq әuejaylarynda Ebola derti boyynsha qolaysyz elderden keletin adamdardy kýsheytilgen sanitariyalyq-karantindik baqylau jalghastyryluda. Qolaysyz elderge baratyn adamdargha jәne bortjolserikterine sanitariyalyq-baqylau punktterining qyzmetkerleri aldyn alu sharalary turaly núsqau jýrgizu jolgha qoyylghan. Sonymen birge,
jyl basynan bastap qazirgi uaqytqa deyin memlekettik sheqara ótkizu punktterinde 978418 adamnan astam tekserilip, aurulardyng belgileri bar adamdar anyqtalmaghan. 1068 emdeu-profilaktikalyq mekemesining asa qauipti infeksiyalar, onyng ishinde Ebola gemorragiyalyq qyzbasy, koronavirus anyqtalghan jaghdayda alghashqy epiydemiyagha qarsy jәne profilaktikalyq is-sharalardy jýrgizuge dayyndyghy tekserildi. 4541 dәriger, 12685 ortanghy medisina mamandarynyng qatysuymen asa qauipti infeksiyalar boyynsha 714 seminar jәne 3093 dәriger men 9853 ortanghy medisina qyzmetkerlerining qatysuymen 943 jattyghu sabaqtary ótkizilgen.   Sonday-aq, Syrtqy ister ministrligine qauipti bezgek shyqqan memleketterge barghan otandastyrymyzdyng tizimine súrau salynyp,.  Bilim ministrligi shetelde oqityn studentterding tizimin týgendep, әsirese osy dert taraaghu mýmkindigi ýlken elderdegi jastardy  izdey bastady. Onyng ýstine mamandar indetting beti qaytqangha deyin «ebola bezgegi» jaylaghan elderge sapar shegudi qoya túrugha kenes berude.

    Týiindey aitqanda,  atam qazaqtyng «saqtyqta qorlyq joq» degendeyin dýniyeni dýr silkindirip túrghan «ebola» indetinen saqtan ghanymyz abzal. Basty talap – dәrigerlerding qashannan beri bizge qoyyp kele jatqan jeke basymyzdyng giygeniyalyq tazalyghyn saqtap, sergek jýrgenimiz  jón sekildi.

Serikjan Qajiy