Ishten shyqqan jau jaman. Qay zamatta qasynda jýrip, basynnan úratynyn bilmeysin. Sәlәfizm aghymynyng elimizdegi strategiyasy, is-jospary, maqsattary qalay oryndalyp jatqanyn qogham beynesinen aiqyn bayqaymyz. Qaugha saqaldar men kóselerding seldir saqaldary, sholtighan shalbarlar, qoghamdyq orynda misuakpen tis tazalau t.b. kórinisterge kóz ýirenip ketti. 

Ayaq astynan «kәpir» atanyp ketken ata-analar, bet sipalmay berekesi ketken batalar, kelin sәlem salaryn ne salmasyn bilmey, әje nemeresining túsauyn keserin ne kespesin bilmey әbden abdyraghan, boyauy ketken bir beyberekettik sipat aldy. «Dúshpannan emes, dosynnan qoryq. Sebebi dosyng syryndy biledi» demekshi, tegis jerde týzu jýrgen dostarymyz «sәlәf» bolyp, qataryn kóbeytpekke bizdi tartyp, túqyrtyp jýrgeni bar. Elimizde jat aghymdargha biraz búghalyq salynghannan keyin, olar endi aqparattyq shabuylgha kóshti.
Myna zamanda әrkimning ghalamtor jelisinde, әleumettik jelide tabandap otyratyny jasyryn emes. Osyny zor mýmkindik dep úqqan «sәlәftar» ýlken qauipti qadamgha baryp otyr. Olar Úlyq imam Ábu Hanifanyng atyn jamylyp, kópshilikke qoljetimdi sayt ashyp alghan. Birinshiden, Ábu Hanifanyng naghyz ilimi, múrasy osylar degen synaymen ózderining uahabittik ilimin tyqpalaydy. Ekinshiden, Ábu Hanifanyng ilimin «sәlәf» ghalymdarynyng teris pikiri arqyly «qate!» degen tújyrymgha әkeledi. Ýshinshiden, Ábu Hanifanyng belgili bir jaghdayda aitqan pәtua ne pikirin basqa bir jaghdaylarda da óreskel qoldanyp, ózinshe qate shygharyp otyrady. Tórtinshiden, Ábu Hanifany ózining shәkirtterine, basqa sunnittik ýsh mazhab imamdaryna jәne Maturidiyge qarsy qoyady.
Qazaqshany esh jerde qaryq qylmay jýrgen myna uaqytta sayttyng qazaqshasy óte sauatty әri týsinikti tәrjimalanghan. Sayttyng redaksiyasynda joghary bilimdi, tәjiriybeli mamandar júmys jasaghany anyq kórinedi. Qysqa uaqytta birshama materialdardyng tez audarylyp bitui de múnyng artynda ýlken pәrmen túrghanyn anghartady.
Hanafy mazhabyn ústanushylardyng negizgi sipaty – dinning jay-japsaryn, búiryghy men tyiymyn úzaq jyl din oquyn oqyghan imamdardan, ghalymdardan bilip otyrady. Yaghny әrbir músylmangha ghalymdar jolbasshy. Qarapayym músylmangha әrbir pәtuanyng qalay, qayda, qanday negizde, kim shygharghanyn, qay derekkózderine sýiengenin bilip otyru auyr keledi. Ghalymgha boysúnu jetkilikti. Búl jerde aitpaghym, birneshe jyldan beri namaz ótep jýrgen jannyng ózi atalmysh saytty oqyghannan keyin, eki tandaudyng arasyna týsip, dýdәmal kýy keshedi. Sayttyng aty «Ábu Hanifanyng mirasy» bolsa, ondaghy materialdar «mynau mynaday, anau ananday» dep túrsa, ony oqyghan adamnyng miy ashymay qaytsin!? Al dinge endi bet búryp kele jatqan bauyrlarymyzdyng hali ne bolmaq sonda? «Kelinning betin kim ashsa, sol ystyq» demekshi, bir senimning jetegine erip, «aqiqat osy eken» dep úqqan jannyng bertin kele odan bas tartuy óte auyr ýrdis. Sayttyng materialdary dindi bilmeytin adamdar týgil, azdap sauaty bar adamdar ýshin de óte sendirimdi.
Songhy kezderi qogham arasynda, búqaralyq aqparat qúraldarynda, tipti biylik basynda sәlәfizm aghymyn «qalypty sәlәfizm» (umerennyy salyafizm) jәne qauipti (radikaldy, tәkfir jamaghaty) sәlәfizm dep bólip kórsetip, keng talqylaugha týsip jýr. Tipti, esimi elge belgili keybir sarapshylarymyz «qalypty sәlәfizmdi» jaqtap, dissertasiyalyq júmys jazyp jýrse, tanymal sayasattanushylarymyz solardyng shashbauyn kóterip, auditoriyasy auqymdy BAQ betterinde súhbat berip jýr. Olardyng sendiruinshe, sәlәfizm (uahabshylyq) eki týrli bolady: biri qolyna qaru alghan sәlәfiyler bolsa, endi biri – beybitshilikti tu etken, biylikke qarsy shyqpaytyn qalypty sәlәfizm.
Sәlәfizmdi, rasymen de, osylay ekige bólip qaraugha bola ma? Eshqashan! Ekeuining de oqityn әdebiyetteri, kózsiz eretin ghalymdary birdey. Tek sayasy kózqarastarynda ghana azdap aiyrmashylyq bar. «Qasqyrdy qansha asyrasang da taugha qarap úlidy». Alda-jalda birining basyna qauip tónse, ekinshisi bolysady. Sayasy shiyelenis oryn alsa, ekeui birigip ketedi. Sәlәfiylikting qay tarmaghy bolsa da últtyq qúndylyqtar men әdet-ghúryptarymyzdy «Allagha serik qosu» dep, elimizde ghasyrlar boyy qalyptasqan diny mektepterdi adasqangha sanaydy. «Ata-babang adasqan, taza islam ol emes, mynau» dep, ata-baba dinin óz úrpaghynyng auzymen mansúqtata bastady. Osydan keyin el ishi ekige jaryluda. Halyqtyng arasynan bet sipap, aruaqqa Qúran baghyshtaugha qarsy shyghatyn jamaghat boy kórsetti. Osynyng kesirinen alauyzdyq tuyndap, at shaptyryp, as berilip jatqan jerde eki qazaqtyng basy bir dastarhanda týiispeytin boldy.
Búl eki tarmaq ta býginde Qazaqstangha túmsyq súghyp, óz iydeologiyalaryn eki jaqtap nasihattauda. Sondyqtan elimizding qúqyq qorghau organdary «qalypty sәlәfizmdi» «qauipti sәlәfizmge» qarsy qoldanu ýshin olardyng jolyna tosqauyl bolmay, kerisinshe bar mýmkindikterin ashyp berude. Búghan dәlel – sәlәfiylikti ashyq uaghyzdap jýrgen «qalyptylardyn» birqatar sayttary esh tosqauylsyz emin-erkin júmys isteude. Sol sayttary arqyly onlayn sabaqtaryn ashyq jýrgizip keledi. Elding dýrdarazdyghyn tudyratyn sayttardy jabu turaly neshe mәrte úsynys týsse de, әli kýnge deyin tiyisti sharalar qoldanylmay keledi. Sonday-aq, olardyng uly әdebiyetteri men audio-beyne uaghyzdaryna memleket tarapynan arnayy saraptama jýrgizilmey, resmy tyiym salynbaghan. Sonyng sebebinen uaghyzdary men әdebiyetteri әrkimning qolynda, ýiinde, ghalamtorda kezip jýr. Jastar da qazirgi tehnologiyanyng mýmkinshilikterin paydalana otyryp, sol әdebiyetterdi bir-birine taratuda. Eger búl әdebiyetter men uaghyzdargha zanmen tyiym salynghanda, búl әreketterding iyeleri zang aldynda jauapqa tartylar edi. Ókinishke qaray, olay bolmay túr.
«Qalypty sәlәfizmdi» qolgha qaru alyp biylikke qarsy shyghatyn radikaldargha qarsy qoldanu taktikalyq túrghydan dúrys desek te, olargha bar mýmkinshilikti ashyp berip, tayrandatyp qon ýlken qatelik. Sebebi osynyng saldarynan qanshama dinnen habary joq nemese dinge endi-endi bet búryp kele jatqan talay jastarymyz olardyng emin-erkin aitylyp, esh kedergisiz taratylyp jýrgen uaghyzdarynyng qúrbanyna ainaluda. Sondyqtan olardy tek biylikke qarsy әlgi toptyng mýshelerine ghana baghyttap qoldanu kerek. Yaghny olargha aqparattyq kenistikti tútastay berip qoy qauipti.
Biylik tez arada shúghyl qimyldap, sәlәfizmge qatysty aqparat aghyndary men kózderin týgeldey qúryqtauy tiyis. Bir ghana «VKontakte» әleumettik jelisinde 100-den astam sәlәfiylikti uaghyzdaytyn әleumettik paraqsha júmys isteydi. Sәlәftardyng basym kópshiligi orystildi auditoriyadan qúralsa, endi qazaq tilinde belsendi júmys jasay bastady. Ghalamtor kenistiginde sәlәfizmge qarsy sýzgi ornatyp, sot sheshimimen sәlәfizmning iysi shyghatyn barlyq sayttargha tyiym salu qajet.

Altynbek Útyshan, QMDB Jalpy jәne jastar isi bólimi jәne ghalamtormen júmys bólimining mengerushisi:
— Sәlәfizm aghy-mynyng úlyq imam-nyng atyn jamylyp, osynday isterge baryp otyrghany janymyzdy auyrtady. Múnday mәseleni el bolyp, BAQ-ta joghary dengeyde kóteruimiz kerek. Songhy uaqytta uahabiylikti uaghyzdaytyn sayttar, aqparattar ghalamtor jelisinde tym qatty kóbeyip keledi. Onday sayttardy anyqtasaq ta, olardy jauyp tastaugha bizde qúziret joq. Áleumettik jelilerdegi paraqshalar men sayttardyng tizimin, onyng ishinde, әriyne, «Ábu Hanifa mirasy» sayty bar, bәrin Din isteri jónindegi agenttikke tapsyrdyq. Endigi әreketti sol jaqtan kýtemiz.

Dosay Kenjetay, 
L.N. Gumiylev atyn-daghy EÚU-nyng Dintanu kafedrasynyng professory, ghalym:

— «Ábu Hanifa mirasy» sayty turaly, birinshiden, jariya-langhan mәtinder men saraptamalarynyng tendensiyasy, metodologiyalyq ústanymy UAHABIZM NEGIZDERI bolyp tabylady. Ekinshiden, hanafy fikh ústanymy men iydeyasyn kommentariy arqyly da, mәtin arqyly da qasaqana búrmalau bar. Ýshinshiden, Hanafy platformasyn Maturidiymen dialektikalyq qayshylyqta kórsetedi. Búl metodologiya osy toptyng syrtqy kýshterding «sosial —injenerlerdin» basqaruymen maqsatty júmys jýrgizip otyrghandyghyn kórsetedi. Tórtinshiden, sayt materialdary qazaq tili mamandarymen, solardyng redaksiyalyq tobymen atqarylyp otyr. Sayt auqymy atqarylyp jatqan kólemine jәne olardyng psihologiyalyq túrghydan ashyq ta batyl qimyldauynan ýlken qarjylyq jәne sayasy qoldau kórip otyrghandyghyn tújyrymdaugha bolady. Olardyng kez kelgen mәtinderi zayyrly el konstitusiyasynda kórsetilgen Ábu Hanifa jolyna, dәstýrine qarsy baghyttalyp otyr.

Miras Kesebaev

Qazaqstan Zaman gazeti