ىشتەن شىققان جاۋ جامان. قاي زاماتتا قاسىڭدا ءجۇرىپ، باسىڭنان ۇراتىنىن بىلمەيسىڭ. ءسالافيزم اعىمىنىڭ ەلىمىزدەگى ستراتەگياسى، ءىس-جوسپارى، ماقساتتارى قالاي ورىندالىپ جاتقانىن قوعام بەينەسىنەن ايقىن بايقايمىز. قاۋعا ساقالدار مەن كوسەلەردىڭ سەلدىر ساقالدارى، شولتيعان شالبارلار، قوعامدىق ورىندا ميسۋاكپەن ءتىس تازالاۋ ت.ب. كورىنىستەرگە كوز ۇيرەنىپ كەتتى. 

اياق استىنان «كاپىر» اتانىپ كەتكەن اتا-انالار، بەت سيپالماي بەرەكەسى كەتكەن باتالار، كەلىن سالەم سالارىن نە سالماسىن بىلمەي، اجە نەمەرەسىنىڭ تۇساۋىن كەسەرىن نە كەسپەسىن بىلمەي ابدەن ابدىراعان، بوياۋى كەتكەن ءبىر بەيبەرەكەتتىك سيپات الدى. «دۇشپاننان ەمەس، دوسىڭنان قورىق. سەبەبى دوسىڭ سىرىڭدى بىلەدى» دەمەكشى، تەگىس جەردە ءتۇزۋ جۇرگەن دوستارىمىز ء«سالاف» بولىپ، قاتارىن كوبەيتپەككە ءبىزدى تارتىپ، تۇقىرتىپ جۇرگەنى بار. ەلىمىزدە جات اعىمدارعا ءبىراز بۇعالىق سالىنعاننان كەيىن، ولار ەندى اقپاراتتىق شابۋىلعا كوشتى.
مىنا زاماندا اركىمنىڭ عالامتور جەلىسىندە، الەۋمەتتىك جەلىدە تابانداپ وتىراتىنى جاسىرىن ەمەس. وسىنى زور مۇمكىندىك دەپ ۇققان ء«سالافتار» ۇلكەن قاۋىپتى قادامعا بارىپ وتىر. ولار ۇلىق يمام ءابۋ حانيفانىڭ اتىن جامىلىپ، كوپشىلىككە قولجەتىمدى سايت اشىپ العان. بىرىنشىدەن، ءابۋ حانيفانىڭ ناعىز ءىلىمى، مۇراسى وسىلار دەگەن سىڭايمەن وزدەرىنىڭ ۋاحابيتتىك ءىلىمىن تىقپالايدى. ەكىنشىدەن، ءابۋ حانيفانىڭ ءىلىمىن ء«سالاف» عالىمدارىنىڭ تەرىس پىكىرى ارقىلى «قاتە!» دەگەن تۇجىرىمعا اكەلەدى. ۇشىنشىدەن، ءابۋ حانيفانىڭ بەلگىلى ءبىر جاعدايدا ايتقان ءپاتۋا نە پىكىرىن باسقا ءبىر جاعدايلاردا دا ورەسكەل قولدانىپ، وزىنشە قاتە شىعارىپ وتىرادى. تورتىنشىدەن، ءابۋ حانيفانى ءوزىنىڭ شاكىرتتەرىنە، باسقا سۋننيتتىك ءۇش مازحاب يمامدارىنا جانە ماتۋريديگە قارسى قويادى.
قازاقشانى ەش جەردە قارىق قىلماي جۇرگەن مىنا ۋاقىتتا سايتتىڭ قازاقشاسى وتە ساۋاتتى ءارى تۇسىنىكتى تارجىمالانعان. سايتتىڭ رەداكتسياسىندا جوعارى ءبىلىمدى، تاجىريبەلى ماماندار جۇمىس جاساعانى انىق كورىنەدى. قىسقا ۋاقىتتا ءبىرشاما ماتەريالداردىڭ تەز اۋدارىلىپ ءبىتۋى دە مۇنىڭ ارتىندا ۇلكەن پارمەن تۇرعانىن اڭعارتادى.
حانافي مازحابىن ۇستانۋشىلاردىڭ نەگىزگى سيپاتى – ءدىننىڭ جاي-جاپسارىن، بۇيرىعى مەن تىيىمىن ۇزاق جىل ءدىن وقۋىن وقىعان يمامداردان، عالىمداردان ءبىلىپ وتىرادى. ياعني ءاربىر مۇسىلمانعا عالىمدار جولباسشى. قاراپايىم مۇسىلمانعا ءاربىر ءپاتۋانىڭ قالاي، قايدا، قانداي نەگىزدە، كىم شىعارعانىن، قاي دەرەككوزدەرىنە سۇيەنگەنىن ءبىلىپ وتىرۋ اۋىر كەلەدى. عالىمعا بويسۇنۋ جەتكىلىكتى. بۇل جەردە ايتپاعىم، بىرنەشە جىلدان بەرى ناماز وتەپ جۇرگەن جاننىڭ ءوزى اتالمىش سايتتى وقىعاننان كەيىن، ەكى تاڭداۋدىڭ اراسىنا ءتۇسىپ، ءدۇدامال كۇي كەشەدى. سايتتىڭ اتى ء«ابۋ حانيفانىڭ ميراسى» بولسا، ونداعى ماتەريالدار «مىناۋ مىناداي، اناۋ انانداي» دەپ تۇرسا، ونى وقىعان ادامنىڭ ميى اشىماي قايتسىن!؟ ال دىنگە ەندى بەت بۇرىپ كەلە جاتقان باۋىرلارىمىزدىڭ ءحالى نە بولماق سوندا؟ «كەلىننىڭ بەتىن كىم اشسا، سول ىستىق» دەمەكشى، ءبىر سەنىمنىڭ جەتەگىنە ەرىپ، «اقيقات وسى ەكەن» دەپ ۇققان جاننىڭ بەرتىن كەلە ودان باس تارتۋى وتە اۋىر ءۇردىس. سايتتىڭ ماتەريالدارى ءدىندى بىلمەيتىن ادامدار تۇگىل، ازداپ ساۋاتى بار ادامدار ءۇشىن دە وتە سەندىرىمدى.
سوڭعى كەزدەرى قوعام اراسىندا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، ءتىپتى بيلىك باسىندا ءسالافيزم اعىمىن «قالىپتى ءسالافيزم» (ۋمەرەننىي ساليافيزم) جانە قاۋىپتى (راديكالدى، تاكفير جاماعاتى) ءسالافيزم دەپ ءبولىپ كورسەتىپ، كەڭ تالقىلاۋعا ءتۇسىپ ءجۇر. ءتىپتى، ەسىمى ەلگە بەلگىلى كەيبىر ساراپشىلارىمىز «قالىپتى ءسالافيزمدى» جاقتاپ، ديسسەرتاتسيالىق جۇمىس جازىپ جۇرسە، تانىمال ساياساتتانۋشىلارىمىز سولاردىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، اۋديتورياسى اۋقىمدى باق بەتتەرىندە سۇحبات بەرىپ ءجۇر. ولاردىڭ سەندىرۋىنشە، ءسالافيزم (ۋاھابشىلىق) ەكى ءتۇرلى بولادى: ءبىرى قولىنا قارۋ العان سالافيلەر بولسا، ەندى ءبىرى – بەيبىتشىلىكتى تۋ ەتكەن، بيلىككە قارسى شىقپايتىن قالىپتى ءسالافيزم.
ءسالافيزمدى، راسىمەن دە، وسىلاي ەكىگە ءبولىپ قاراۋعا بولا ما؟ ەشقاشان! ەكەۋىنىڭ دە وقيتىن ادەبيەتتەرى، كوزسىز ەرەتىن عالىمدارى بىردەي. تەك ساياسي كوزقاراستارىندا عانا ازداپ ايىرماشىلىق بار. «قاسقىردى قانشا اسىراساڭ دا تاۋعا قاراپ ۇليدى». الدا-جالدا ءبىرىنىڭ باسىنا قاۋىپ تونسە، ەكىنشىسى بولىسادى. ساياسي شيەلەنىس ورىن السا، ەكەۋى بىرىگىپ كەتەدى. سالافيلىكتىڭ قاي تارماعى بولسا دا ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ادەت-عۇرىپتارىمىزدى «اللاعا سەرىك قوسۋ» دەپ، ەلىمىزدە عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءدىني مەكتەپتەردى اداسقانعا سانايدى. «اتا-باباڭ اداسقان، تازا يسلام ول ەمەس، مىناۋ» دەپ، اتا-بابا ءدىنىن ءوز ۇرپاعىنىڭ اۋزىمەن مانسۇقتاتا باستادى. وسىدان كەيىن ەل ءىشى ەكىگە جارىلۋدا. حالىقتىڭ اراسىنان بەت سيپاپ، ارۋاققا قۇران باعىشتاۋعا قارسى شىعاتىن جاماعات بوي كورسەتتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن الاۋىزدىق تۋىنداپ، ات شاپتىرىپ، اس بەرىلىپ جاتقان جەردە ەكى قازاقتىڭ باسى ءبىر داستارحاندا تۇيىسپەيتىن بولدى.
بۇل ەكى تارماق تا بۇگىندە قازاقستانعا تۇمسىق سۇعىپ، ءوز يدەولوگيالارىن ەكى جاقتاپ ناسيحاتتاۋدا. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى «قالىپتى ءسالافيزمدى» «قاۋىپتى سالافيزمگە» قارسى قولدانۋ ءۇشىن ولاردىڭ جولىنا توسقاۋىل بولماي، كەرىسىنشە بار مۇمكىندىكتەرىن اشىپ بەرۋدە. بۇعان دالەل – سالافيلىكتى اشىق ۋاعىزداپ جۇرگەن «قالىپتىلاردىڭ» بىرقاتار سايتتارى ەش توسقاۋىلسىز ەمىن-ەركىن جۇمىس ىستەۋدە. سول سايتتارى ارقىلى ونلاين ساباقتارىن اشىق جۇرگىزىپ كەلەدى. ەلدىڭ دۇردارازدىعىن تۋدىراتىن سايتتاردى جابۋ تۋرالى نەشە مارتە ۇسىنىس تۇسسە دە، ءالى كۇنگە دەيىن ءتيىستى شارالار قولدانىلماي كەلەدى. سونداي-اق، ولاردىڭ ۋلى ادەبيەتتەرى مەن اۋديو-بەينە ۋاعىزدارىنا مەملەكەت تاراپىنان ارنايى ساراپتاما جۇرگىزىلمەي، رەسمي تىيىم سالىنباعان. سونىڭ سەبەبىنەن ۋاعىزدارى مەن ادەبيەتتەرى اركىمنىڭ قولىندا، ۇيىندە، عالامتوردا كەزىپ ءجۇر. جاستار دا قازىرگى تەحنولوگيانىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، سول ادەبيەتتەردى ءبىر-بىرىنە تاراتۋدا. ەگەر بۇل ادەبيەتتەر مەن ۋاعىزدارعا زاڭمەن تىيىم سالىنعاندا، بۇل ارەكەتتەردىڭ يەلەرى زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىلار ەدى. وكىنىشكە قاراي، ولاي بولماي تۇر.
«قالىپتى ءسالافيزمدى» قولعا قارۋ الىپ بيلىككە قارسى شىعاتىن راديكالدارعا قارسى قولدانۋ تاكتيكالىق تۇرعىدان دۇرىس دەسەك تە، ولارعا بار مۇمكىنشىلىكتى اشىپ بەرىپ، تايراڭداتىپ قويۋ ۇلكەن قاتەلىك. سەبەبى وسىنىڭ سالدارىنان قانشاما دىننەن حابارى جوق نەمەسە دىنگە ەندى-ەندى بەت بۇرىپ كەلە جاتقان تالاي جاستارىمىز ولاردىڭ ەمىن-ەركىن ايتىلىپ، ەش كەدەرگىسىز تاراتىلىپ جۇرگەن ۋاعىزدارىنىڭ قۇربانىنا اينالۋدا. سوندىقتان ولاردى تەك بيلىككە قارسى الگى توپتىڭ مۇشەلەرىنە عانا باعىتتاپ قولدانۋ كەرەك. ياعني ولارعا اقپاراتتىق كەڭىستىكتى تۇتاستاي بەرىپ قويۋ قاۋىپتى.
بيلىك تەز ارادا شۇعىل قيمىلداپ، سالافيزمگە قاتىستى اقپارات اعىندارى مەن كوزدەرىن تۇگەلدەي قۇرىقتاۋى ءتيىس. ءبىر عانا «ۆكونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلىسىندە 100-دەن استام سالافيلىكتى ۋاعىزدايتىن الەۋمەتتىك پاراقشا جۇمىس ىستەيدى. ءسالافتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءورىستىلدى اۋديتوريادان قۇرالسا، ەندى قازاق تىلىندە بەلسەندى جۇمىس جاساي باستادى. عالامتور كەڭىستىگىندە سالافيزمگە قارسى سۇزگى ورناتىپ، سوت شەشىمىمەن ءسالافيزمنىڭ ءيسى شىعاتىن بارلىق سايتتارعا تىيىم سالۋ قاجەت.

التىنبەك ۇتىسحان، قمدب جالپى جانە جاستار ءىسى ءبولىمى جانە عالامتورمەن جۇمىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:
— ءسالافيزم اعى-مىنىڭ ۇلىق يمام-نىڭ اتىن جامىلىپ، وسىنداي ىستەرگە بارىپ وتىرعانى جانىمىزدى اۋىرتادى. مۇنداي ماسەلەنى ەل بولىپ، باق-تا جوعارى دەڭگەيدە كوتەرۋىمىز كەرەك. سوڭعى ۋاقىتتا ۋاحابيلىكتى ۋاعىزدايتىن سايتتار، اقپاراتتار عالامتور جەلىسىندە تىم قاتتى كوبەيىپ كەلەدى. ونداي سايتتاردى انىقتاساق تا، ولاردى جاۋىپ تاستاۋعا بىزدە قۇزىرەت جوق. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالار مەن سايتتاردىڭ ءتىزىمىن، ونىڭ ىشىندە، ارينە، «ءابۋ حانيفا ميراسى» سايتى بار، ءبارىن ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىككە تاپسىردىق. ەندىگى ارەكەتتى سول جاقتان كۇتەمىز.

دوساي كەنجەتاي، 
ل.ن. گۋميلەۆ اتىن-داعى ەۇۋ-نىڭ ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، عالىم:

— ء«ابۋ حانيفا ميراسى» سايتى تۋرالى، بىرىنشىدەن، جاريا-لانعان ماتىندەر مەن ساراپتامالارىنىڭ تەندەنتسياسى، مەتودولوگيالىق ۇستانىمى ۋاحابيزم نەگىزدەرى بولىپ تابىلادى. ەكىنشىدەن، حانافي فيكح ۇستانىمى مەن يدەياسىن كوممەنتاري ارقىلى دا، ءماتىن ارقىلى دا قاساقانا بۇرمالاۋ بار. ۇشىنشىدەن، حانافي پلاتفورماسىن ماتۋريديمەن ديالەكتيكالىق قايشىلىقتا كورسەتەدى. بۇل مەتودولوگيا وسى توپتىڭ سىرتقى كۇشتەردىڭ «سوتسيال —ينجەنەرلەردىڭ» باسقارۋىمەن ماقساتتى جۇمىس جۇرگىزىپ وتىرعاندىعىن كورسەتەدى. تورتىنشىدەن، سايت ماتەريالدارى قازاق ءتىلى ماماندارىمەن، سولاردىڭ رەداكتسيالىق توبىمەن اتقارىلىپ وتىر. سايت اۋقىمى اتقارىلىپ جاتقان كولەمىنە جانە ولاردىڭ پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اشىق تا باتىل قيمىلداۋىنان ۇلكەن قارجىلىق جانە ساياسي قولداۋ كورىپ وتىرعاندىعىن تۇجىرىمداۋعا بولادى. ولاردىڭ كەز كەلگەن ماتىندەرى زايىرلى ەل كونستيتۋتسياسىندا كورسەتىلگەن ءابۋ حانيفا جولىنا، داستۇرىنە قارسى باعىتتالىپ وتىر.

ميراس كەسەباەۆ

قازاقستان زامان گازەتى