Otbasy – memleketting irgetasy hәm ajyramas bóligi. Memleketting túraqtylyghy men ósip órkendeui – otbasyna baylanysty. Otbasynyng qalyptasuynda dinning alar orny erekshe. Islam dininde de otbasylyq qúndylyqtargha ýlken mәn berilgen. Sharighatymyzda әr mәsele jeke ghylym retinde qarastyrylsa, sonyng ishinde otbasy taqyryby óz aldyna «Ál-usratu fy әl-islәm» (Islamdaghy otbasy) dep arnayy ghylym bolyp qalyptasqan.

Otbasylyq qatynastardyng búzyluy әleumettik problemalardyng tuyndauyna әkep soghady.  Endi sonyng ishinde qazirgi uaqyttaghy otbasylyq mәseleler men onyng Islam dinindegi sheshimine qysqasha toqtala ketsek.

Ýilenu - sýnnet, ýy bolu - mindet!

Elimizde 2001 jyly әr myng adamnan 6 adam nekege otyryp, 2 adam ajyrasqan eken. Sol jyldardaghy sanaq boyynsha respublika kóleminde jyl sayyn 35-40 myngha juyq neke búzu tirkelgen. Qazirgi uaqytta ómir sýru qajettilikterining artuy men kerekti-kereksiz aqparattar legi, tez damu qarqyny stress, depressiya, sharshau-boldyru sekildi kórinisterdi qosa әkelude. Jaghday týzelse, otbasy týzeler degen sóz kóp jaghdayda shyndyqqa janasa bermeytinine kózimiz jetti. Adamgershilik pen imandylyq sekildi izgi sezimder ghana otbasy bereketin keltirip, kórkeyte týsedi eken.

Islam dini otbasy institutyna erekshe mәn beredi. Qasiyetti Qúranda eng alghashqy otbasy qúrushylardyng Adam ata men Haua ana bolghandyghy, әuelgide ekeuining júmaqta ómir sýrgendigi aitylady. Búghan qosa, Núh pen Ibrahim payghambarlardyng otbasylarynyng tandauly otbasylar ekendigi de tilge tiyek etiledi. Ózge tirshilik iyeleri sekildi adam balasynyng da úrpaq órbitu ýshin er men әiel bolyp jaratylghany, búlardyng bir-birin psihologiyalyq jәne biologiyalyq jaghynan tolyqtyra týsetindigine nazar audarady. Qúranda búl turaly: «Senderdi bir adamnan jaratqan da, әri kónili jay tabuy ýshin oghan júbay syilaghan da Alla» («Aghraf» sýresi, 7/189), – deydi.

Islam dini otbasy úghymyna ýlken jauapkershilikpen qaray otyryp, baqytty qogham ornatudy maqsat etedi. Óitkeni qoghamnyng búzyluy da, týzelui de әueli otbasydan bastau alatyny belgili. Irgesi berik otbasylardan qoghamnyng túraqtylyghy beky týsedi.

Islam әiel men erding qosyluyn biologiyalyq qajettilik shenberinde ghana qarastyrmaydy. Otbasy adamnyng ruhany qajettilikterin de óteytin orta. Músylman janúyasynda er men әielding әleumettik dengeyi nemese erekshelikteri ekinshi oryngha ysyrylady. Óitkeni birinshi kezekte ekeuining ruhany jarastyqtary, bir-birimen til tabysuy men syilastyghy túrady. Mәselen, ardaqty Múhammed payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) Hadisha (r.a.) anamyzben qúrghan shanyraghy arqyly tatu otbasynyng ýlgisin pash etken.

Islam dininde músylman er men әielderding ózindik mindetteri belgilengen. Ol boyynsha er kisilerge otbasyn asyrau, janúya mýshelerin barlyq jaghynan qamtamasyz etu mindettelse, әiel kisilerge kýieulerine baghynu, bala tәrbiyesin qadaghalap, kýieuining mýlkin úqsatyp ústau, ar-úyattaryn qorghau, otbasy abyroyyna daq týsirmeu mindettelgen. Óitkeni erli-zayyptylardyng óz mindetterine jauapkershilikpen qarauy otbasynyng túraqtylyghynyng kepili. Otbasynyng berik boluy әiel men erkekting tendiginen góri ekeuining bir býtindi qúrauyna, әrqaysysynyng ózine tiyesili mindetterin atqaruyna baylanysty.

Payghambar janúyasy

Jana qúryla bastaghan otbasy ómirding әrbir salasynda ózine bir ýlgi qajetsinedi. Ol ýlgi – payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) otbasy. Búl ónegeli shanyraqtyng úiytqysy Alla Elshisi edi.

Islam dininde er adam óz shanyraghyna jauapty. Ol otbasy mýshelerin jaqsylyqqa tәrbiyeleuge mindetti. Qaramaghyndaghylargha imandylyqty, ibany, adamgershilikti jәne basqa da izgi qasiyetterdi ýiretushi.

Adamzattyng Ardaqtysy alghash ret 25 jasynda Hadisha Huayliydqyzymen ýilengen. Haziret Hadisha (r.a.) óte saliqaly әiel bolatyn. Alla Elshisi (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) payghambarlyq ómirining eng qiyn kezenderin Hadisha anamyzben bólisti. Qiynshylyqtargha moyymaghan búl júp baqytty otbasyn qúrdy. Payghambarymyz (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) ardaqty Hadisha anamyz qaytys bolghangha deyin, yaghny 23 jyl boyy ekinshi ret ýilenudi esh oilamaghan. Payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn)  Ibrahimnen basqa balalarynyng bәri de osy Hadisha anamyzdan (r.a.) edi. Úldary Qasym men Abdullah sәby kezderinde shetinep, al qyzdary Zeynep, Rúqiya, Ýmmý Kýlsim men Fatima boyjetip, túrmysqa shyghyp, balaly-shaghaly bolady. Payghambarymyzdyng adal jary Hadisha hijradan ýsh jyl búryn ómirden ozghan.

Otbasylyq ómirding renin kirgizetin manyzdy bir mәsele – otbasy mýshelerining bir-birine degen qúrmeti. Payghambarymyz bir hadiysinde: «Músylmandardyng ishinde eng jaqsysy – minezi jaqsy bolghany. Qayyrlysy – júbayyna qayyrly bolghany», − deydi. Ol otbasyna qamqor bolyp, ónegening ozyq ýlgisin kórsetti.

Payghambarymyz (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) әke retinde de adamgershilikting zangharynda bolatyn. Ýnemi tang namazyna meshitke ketip bara jatyp, jolay qyzy Fatimanyng (r.a.) ýiine soghyp, qyzy men kýieu balasy haziret Áliydi tang namazyna oyatyp ketetin. Ýlken qyzy Zeynep mýshirik kýieui Ábul-Aspen Mekkede qalyp qoyyp, keyinnen Mәdinagha kelgen kezinde sýiikti qyzyn kórip qatty quanady. Haziret Osmanmen (r.a.) ýilengen qyzy Rúqiya Habәshistangha hijret etkende, úzaq uaqyt qyzynyng habar-osharyn bile almay jýrgende, bir әielding kelip, olardyng din-aman ekenin bildirgende quanyshqa kenelui, qyzy Ýmmý Kýlsim qaytys bolghanda qabirining basynda jylauy – mine, osynyng bәri onyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) әkelik sýiispenshiligining jarqyn kórinisteri. Alla Elshisi (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) nemereleri Hasan men Hýseyindi (r.a.) qúshaghyna basyp sýietin. Nemere qyzy Umamә namaz oqyp jatqanda kelip, ýstine shyghyp alsa ony arqalaghan kýiinshe namazyn jalghastyratyn. Ýiinde nemerelerin oinatatyn. Bir kýni әdettegidey ózi at bolyp Hasan men Hýseyindi (r.a.) arqasyna mingizip, oinatyp jýrgende ishke kirgen haziret Omar (r.a.) myna kóriniske tan-tamasha bolyp, Payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) nemerelerine: «Sizding qanday tamasha sәigýliginiz bar!», – deydi. Payghambarymyz (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) da kidirmesten: «Búl sәigýlikting qanday tamasha shabandozdary bar!» – dep ýstindegi nemerelerin menzep, olargha degen qúrmetin kórsetedi.

Ýiinde qúlshylyq kóp jasalatyn

Alla elshisining shanyraghynda tereng qúlshylyq jasalatyn. Haziret Aysha anamyzdyng aituynsha, jeke namazynda Alla elshisi qiyamda eng úzaq degen sýrelerdi qatarynan oqityn. Rukuda da qiyamnan az túrmaytyn. Al sәjdesi rukudan az bolmaytyn. Ramazannan tys key ailardy da kóp orazamen ótkizetin. Ol qanaghatshyl bolatyn.  

Ardaqty payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) otbasy óte qanaghatshyl boldy. Shanyraqta kýndelikti túrmysqa kerekten basqa basy artyq dýnie bolmady. Haziret Aysha anamyz kiyimi әbden tozghansha kiyetin. Olar kóbine qúrma men qara sudy qanaghat etetin. Aptalap, ailap, keyde ol shanyraqta qazan kóterilmeytin. Bir joly Fatima (r.a.) ardaqty әkesine tamaq pisirip alyp keledi. Payghambarymyz (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) alghashqyda: «Búl ne?» dep súraydy. Qyzy: «Tamaq pisirgen edim, aldymen siz auyz tiysin dedim», – deydi. Sonda Alla elshisi: «Ýsh kýnnen beri auzyma alghan nәrim osy boldy», –  deydi.

Qayyrymdylyq kóp jasaytyn

Ol shanyraqta sadaqa kóp beriletin. Hadisha anamyzdyng ózining bar baylyghyn Islam jolynda júmsaghany belgili. Islamgha shaqyru ýshin jii dastarhan jayyp, eldi shaqyratyn. Bir joly Aysha anamyz bir qayyrshygha aqsha sanap bermek bolghanda, Payghambarymyzdan (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn): «Áy, Aysha, beretinindi sanamay ber, әitpese Alla da saghan beretinin sanap beredi», – degen  eskertu estigen.

Janúyasynda jaqsy sóz aitylatyn

Alla elshisining shanyraghynda ósek-ayangha jol berilmeytin. Óitkeni barlyq jaqsylyqty aitylghan ghaybattyng joyyp jiberetindigin jaqsy biletin. Bir joly Aysha anamyz әldekimdi syrtynan «Boyy qysqa» dep qalghanda, payghambarymyz (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn):  «Aysha, búnday sózindi qoy. Myna sózindi tenizge tastasa, tútas bylghap jibergendey eken», – deydi. Demek otaghasy retinde Alla elshisi janúyada ósek-ayannyng aityluyna jol bermeytin.

Qazirgi uaqytta otbasynyng irgesi berik bolmauy erli-zayyptylardyng qarapayym otbasylyq qúndylyqtardy, ózara mindetteri men jauapkershilikterin bilmeuinde. Al, payghambarymyzdyng (Allanyng oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) ómir jolyna qarap otyrsaq, ózining parasattylyghymen kýlli adamzat qoghamynyng tynyshtyq pen berekede ómir sýrui ýshin ýzdik ýlgi-ónege kórsetip ketkendigin kóremiz.

Talghat Omarov,

QMDB-nyng Qyzylorda oblysy boyynsha ókil imamy

Abai.kz