وتباسى – مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى ءھام اجىراماس بولىگى. مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن ءوسىپ وركەندەۋى – وتباسىنا بايلانىستى. وتباسىنىڭ قالىپتاسۋىندا ءدىننىڭ الار ورنى ەرەكشە. يسلام دىنىندە دە وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا ۇلكەن ءمان بەرىلگەن. شاريعاتىمىزدا ءار ماسەلە جەكە عىلىم رەتىندە قاراستىرىلسا، سونىڭ ىشىندە وتباسى تاقىرىبى ءوز الدىنا ء«ال-ۋسراتۋ في ءال-ءيسلام» (يسلامداعى وتباسى) دەپ ارنايى عىلىم بولىپ قالىپتاسقان.

وتباسىلىق قاتىناستاردىڭ بۇزىلۋى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردىڭ تۋىنداۋىنا اكەپ سوعادى.  ەندى سونىڭ ىشىندە قازىرگى ۋاقىتتاعى وتباسىلىق ماسەلەلەر مەن ونىڭ يسلام دىنىندەگى شەشىمىنە قىسقاشا توقتالا كەتسەك.

ۇيلەنۋ - سۇننەت، ءۇي بولۋ - مىندەت!

ەلىمىزدە 2001 جىلى ءار مىڭ ادامنان 6 ادام نەكەگە وتىرىپ، 2 ادام اجىراسقان ەكەن. سول جىلدارداعى ساناق بويىنشا رەسپۋبليكا كولەمىندە جىل سايىن 35-40 مىڭعا جۋىق نەكە بۇزۋ تىركەلگەن. قازىرگى ۋاقىتتا ءومىر ءسۇرۋ قاجەتتىلىكتەرىنىڭ ارتۋى مەن كەرەكتى-كەرەكسىز اقپاراتتار لەگى، تەز دامۋ قارقىنى سترەسس، دەپرەسسيا، شارشاۋ-بولدىرۋ سەكىلدى كورىنىستەردى قوسا اكەلۋدە. جاعداي تۇزەلسە، وتباسى تۇزەلەر دەگەن ءسوز كوپ جاعدايدا شىندىققا جاناسا بەرمەيتىنىنە كوزىمىز جەتتى. ادامگەرشىلىك پەن يماندىلىق سەكىلدى ىزگى سەزىمدەر عانا وتباسى بەرەكەتىن كەلتىرىپ، كوركەيتە تۇسەدى ەكەن.

يسلام ءدىنى وتباسى ينستيتۋتىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. قاسيەتتى قۇراندا ەڭ العاشقى وتباسى قۇرۋشىلاردىڭ ادام اتا مەن حاۋا انا بولعاندىعى، اۋەلگىدە ەكەۋىنىڭ جۇماقتا ءومىر سۇرگەندىگى ايتىلادى. بۇعان قوسا، نۇھ پەن يبراھيم پايعامبارلاردىڭ وتباسىلارىنىڭ تاڭداۋلى وتباسىلار ەكەندىگى دە تىلگە تيەك ەتىلەدى. وزگە تىرشىلىك يەلەرى سەكىلدى ادام بالاسىنىڭ دا ۇرپاق ءوربىتۋ ءۇشىن ەر مەن ايەل بولىپ جاراتىلعانى، بۇلاردىڭ ءبىر-ءبىرىن پسيحولوگيالىق جانە بيولوگيالىق جاعىنان تولىقتىرا تۇسەتىندىگىنە نازار اۋدارادى. قۇراندا بۇل تۋرالى: «سەندەردى ءبىر ادامنان جاراتقان دا، ءارى كوڭىلى جاي تابۋى ءۇشىن وعان جۇباي سىيلاعان دا اللا» («اعراف» سۇرەسى، 7/189), – دەيدى.

يسلام ءدىنى وتباسى ۇعىمىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي وتىرىپ، باقىتتى قوعام ورناتۋدى ماقسات ەتەدى. ويتكەنى قوعامنىڭ بۇزىلۋى دا، تۇزەلۋى دە اۋەلى وتباسىدان باستاۋ الاتىنى بەلگىلى. ىرگەسى بەرىك وتباسىلاردان قوعامنىڭ تۇراقتىلىعى بەكي تۇسەدى.

يسلام ايەل مەن ەردىڭ قوسىلۋىن بيولوگيالىق قاجەتتىلىك شەڭبەرىندە عانا قاراستىرمايدى. وتباسى ادامنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىن دە وتەيتىن ورتا. مۇسىلمان جانۇياسىندا ەر مەن ايەلدىڭ الەۋمەتتىك دەڭگەيى نەمەسە ەرەكشەلىكتەرى ەكىنشى ورىنعا ىسىرىلادى. ويتكەنى ءبىرىنشى كەزەكتە ەكەۋىنىڭ رۋحاني جاراستىقتارى، ءبىر-بىرىمەن ءتىل تابىسۋى مەن سىيلاستىعى تۇرادى. ماسەلەن، ارداقتى مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) حاديشا (ر.ا.) انامىزبەن قۇرعان شاڭىراعى ارقىلى تاتۋ وتباسىنىڭ ۇلگىسىن پاش ەتكەن.

يسلام دىنىندە مۇسىلمان ەر مەن ايەلدەردىڭ وزىندىك مىندەتتەرى بەلگىلەنگەن. ول بويىنشا ەر كىسىلەرگە وتباسىن اسىراۋ، جانۇيا مۇشەلەرىن بارلىق جاعىنان قامتاماسىز ەتۋ مىندەتتەلسە، ايەل كىسىلەرگە كۇيەۋلەرىنە باعىنۋ، بالا تاربيەسىن قاداعالاپ، كۇيەۋىنىڭ مۇلكىن ۇقساتىپ ۇستاۋ، ار-ۇياتتارىن قورعاۋ، وتباسى ابىرويىنا داق تۇسىرمەۋ مىندەتتەلگەن. ويتكەنى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءوز مىندەتتەرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى وتباسىنىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى. وتباسىنىڭ بەرىك بولۋى ايەل مەن ەركەكتىڭ تەڭدىگىنەن گورى ەكەۋىنىڭ ءبىر ءبۇتىندى قۇراۋىنا، ارقايسىسىنىڭ وزىنە تيەسىلى مىندەتتەرىن اتقارۋىنا بايلانىستى.

پايعامبار جانۇياسى

جاڭا قۇرىلا باستاعان وتباسى ءومىردىڭ ءاربىر سالاسىندا وزىنە ءبىر ۇلگى قاجەتسىنەدى. ول ۇلگى – پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) وتباسى. بۇل ونەگەلى شاڭىراقتىڭ ۇيىتقىسى اللا ەلشىسى ەدى.

يسلام دىنىندە ەر ادام ءوز شاڭىراعىنا جاۋاپتى. ول وتباسى مۇشەلەرىن جاقسىلىققا تاربيەلەۋگە مىندەتتى. قاراماعىنداعىلارعا يماندىلىقتى، يبانى، ادامگەرشىلىكتى جانە باسقا دا ىزگى قاسيەتتەردى ۇيرەتۋشى.

ادامزاتتىڭ ارداقتىسى العاش رەت 25 جاسىندا حاديشا حۋايليدقىزىمەن ۇيلەنگەن. حازىرەت حاديشا (ر.ا.) وتە ساليقالى ايەل بولاتىن. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) پايعامبارلىق ءومىرىنىڭ ەڭ قيىن كەزەڭدەرىن حاديشا انامىزبەن ءبولىستى. قيىنشىلىقتارعا مويىماعان بۇل جۇپ باقىتتى وتباسىن قۇردى. پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ارداقتى حاديشا انامىز قايتىس بولعانعا دەيىن، ياعني 23 جىل بويى ەكىنشى رەت ۇيلەنۋدى ەش ويلاماعان. پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن)  يبراھيمنەن باسقا بالالارىنىڭ ءبارى دە وسى حاديشا انامىزدان (ر.ا.) ەدى. ۇلدارى قاسىم مەن ابدۋللاھ ءسابي كەزدەرىندە شەتىنەپ، ال قىزدارى زەينەپ، رۇقيا، ءۇممۇ كۇلسىم مەن فاتيما بويجەتىپ، تۇرمىسقا شىعىپ، بالالى-شاعالى بولادى. پايعامبارىمىزدىڭ ادال جارى حاديشا ھيجرادان ءۇش جىل بۇرىن ومىردەن وزعان.

وتباسىلىق ءومىردىڭ رەڭىن كىرگىزەتىن ماڭىزدى ءبىر ماسەلە – وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتى. پايعامبارىمىز ءبىر حاديسىندە: «مۇسىلمانداردىڭ ىشىندە ەڭ جاقسىسى – مىنەزى جاقسى بولعانى. قايىرلىسى – جۇبايىنا قايىرلى بولعانى»، − دەيدى. ول وتباسىنا قامقور بولىپ، ونەگەنىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتتى.

پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) اكە رەتىندە دە ادامگەرشىلىكتىڭ زاڭعارىندا بولاتىن. ۇنەمى تاڭ نامازىنا مەشىتكە كەتىپ بارا جاتىپ، جولاي قىزى فاتيمانىڭ (ر.ا.) ۇيىنە سوعىپ، قىزى مەن كۇيەۋ بالاسى حازىرەت ءاليدى تاڭ نامازىنا وياتىپ كەتەتىن. ۇلكەن قىزى زەينەپ مۇشىرىك كۇيەۋى ءابۋل-اسپەن مەككەدە قالىپ قويىپ، كەيىننەن ماديناعا كەلگەن كەزىندە سۇيىكتى قىزىن كورىپ قاتتى قۋانادى. حازىرەت وسمانمەن (ر.ا.) ۇيلەنگەن قىزى رۇقيا حاباشىستانعا ھيجرەت ەتكەندە، ۇزاق ۋاقىت قىزىنىڭ حابار-وشارىن بىلە الماي جۇرگەندە، ءبىر ايەلدىڭ كەلىپ، ولاردىڭ ءدىن-امان ەكەنىن بىلدىرگەندە قۋانىشقا كەنەلۋى، قىزى ءۇممۇ كۇلسىم قايتىس بولعاندا قابىرىنىڭ باسىندا جىلاۋى – مىنە، وسىنىڭ ءبارى ونىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) اكەلىك سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ جارقىن كورىنىستەرى. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) نەمەرەلەرى حاسان مەن حۇسەيىندى (ر.ا.) قۇشاعىنا باسىپ سۇيەتىن. نەمەرە قىزى ءۋماما ناماز وقىپ جاتقاندا كەلىپ، ۇستىنە شىعىپ السا ونى ارقالاعان كۇيىنشە نامازىن جالعاستىراتىن. ۇيىندە نەمەرەلەرىن ويناتاتىن. ءبىر كۇنى ادەتتەگىدەي ءوزى ات بولىپ حاسان مەن حۇسەيىندى (ر.ا.) ارقاسىنا مىنگىزىپ، ويناتىپ جۇرگەندە ىشكە كىرگەن حازىرەت ومار (ر.ا.) مىنا كورىنىسكە تاڭ-تاماشا بولىپ، پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) نەمەرەلەرىنە: ء«سىزدىڭ قانداي تاماشا سايگۇلىگىڭىز بار!»، – دەيدى. پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) دا كىدىرمەستەن: «بۇل سايگۇلىكتىڭ قانداي تاماشا شاباندوزدارى بار!» – دەپ ۇستىندەگى نەمەرەلەرىن مەڭزەپ، ولارعا دەگەن قۇرمەتىن كورسەتەدى.

ۇيىندە قۇلشىلىق كوپ جاسالاتىن

اللا ەلشىسىنىڭ شاڭىراعىندا تەرەڭ قۇلشىلىق جاسالاتىن. حازىرەت ايشا انامىزدىڭ ايتۋىنشا، جەكە نامازىندا اللا ەلشىسى قيامدا ەڭ ۇزاق دەگەن سۇرەلەردى قاتارىنان وقيتىن. رۋكۋدا دا قيامنان از تۇرمايتىن. ال ساجدەسى رۋكۋدان از بولمايتىن. رامازاننان تىس كەي ايلاردى دا كوپ ورازامەن وتكىزەتىن. ول قاناعاتشىل بولاتىن.  

ارداقتى پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) وتباسى وتە قاناعاتشىل بولدى. شاڭىراقتا كۇندەلىكتى تۇرمىسقا كەرەكتەن باسقا باسى ارتىق دۇنيە بولمادى. حازىرەت ايشا انامىز كيىمى ابدەن توزعانشا كيەتىن. ولار كوبىنە قۇرما مەن قارا سۋدى قاناعات ەتەتىن. اپتالاپ، ايلاپ، كەيدە ول شاڭىراقتا قازان كوتەرىلمەيتىن. ءبىر جولى فاتيما (ر.ا.) ارداقتى اكەسىنە تاماق ءپىسىرىپ الىپ كەلەدى. پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) العاشقىدا: «بۇل نە؟» دەپ سۇرايدى. قىزى: «تاماق پىسىرگەن ەدىم، الدىمەن ءسىز اۋىز ءتيسىن دەدىم»، – دەيدى. سوندا اللا ەلشىسى: ء«ۇش كۇننەن بەرى اۋزىما العان ءنارىم وسى بولدى»، –  دەيدى.

قايىرىمدىلىق كوپ جاسايتىن

ول شاڭىراقتا ساداقا كوپ بەرىلەتىن. حاديشا انامىزدىڭ ءوزىنىڭ بار بايلىعىن يسلام جولىندا جۇمساعانى بەلگىلى. يسلامعا شاقىرۋ ءۇشىن ءجيى داستارحان جايىپ، ەلدى شاقىراتىن. ءبىر جولى ايشا انامىز ءبىر قايىرشىعا اقشا ساناپ بەرمەك بولعاندا، پايعامبارىمىزدان (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): ء«اي، ايشا، بەرەتىنىڭدى ساناماي بەر، ايتپەسە اللا دا ساعان بەرەتىنىن ساناپ بەرەدى», – دەگەن  ەسكەرتۋ ەستىگەن.

جانۇياسىندا جاقسى ءسوز ايتىلاتىن

اللا ەلشىسىنىڭ شاڭىراعىندا وسەك-اياڭعا جول بەرىلمەيتىن. ويتكەنى بارلىق جاقسىلىقتى ايتىلعان عايباتتىڭ جويىپ جىبەرەتىندىگىن جاقسى بىلەتىن. ءبىر جولى ايشا انامىز الدەكىمدى سىرتىنان «بويى قىسقا» دەپ قالعاندا، پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن):  «ايشا، بۇنداي ءسوزىڭدى قوي. مىنا ءسوزىڭدى تەڭىزگە تاستاسا، تۇتاس بىلعاپ جىبەرگەندەي ەكەن»، – دەيدى. دەمەك وتاعاسى رەتىندە اللا ەلشىسى جانۇيادا وسەك-اياڭنىڭ ايتىلۋىنا جول بەرمەيتىن.

قازىرگى ۋاقىتتا وتباسىنىڭ ىرگەسى بەرىك بولماۋى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ قاراپايىم وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى، ءوزارا مىندەتتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىكتەرىن بىلمەۋىندە. ال، پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءومىر جولىنا قاراپ وتىرساق، ءوزىنىڭ پاراساتتىلىعىمەن كۇللى ادامزات قوعامىنىڭ تىنىشتىق پەن بەرەكەدە ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ۇزدىك ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ كەتكەندىگىن كورەمىز.

تالعات وماروۆ،

قمدب-نىڭ قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا وكىل يمامى

Abai.kz