«Mamandanghan úiymdar» degen qaydan shyqqan

         Mәjilis deputaty Ayqyn Qonyrov bastaghan Parlamenttegi Qazaqstannyng halyqtyq kommunister partiyasy fraksiyasynyng mýsheleri Últtyq Bank tóraghasy Qayrat Kelimbetovke erekshe saual joldady. Onda Últtyq banktyng ekinshi dengeyli bankterding әreketin  qadaghalaudy әlsiretuining saldarynan songhylar auadan aqsha jasaudy shekten tys kólemge asyryp jibergenine nazar audarylghan.

Áriyne, auadan jasalghan aqsha sayyp kelgende boryshkerdi shyryldatyp, sonyng moynynan óndiriletini de sózsiz. Mәselen, bir boryshker bankten 50 myng dollar qaryz alyp, ony ósimpúlymen birneshe jylgha bólip tóleuge kelisimshart jasady deyik. Biraq әldebir sebeppen grafik boyynsha tólemdi toqtatqan. Demek, osy sәtten bastap onyng bankpen aradaghy kelisimsharty búzylghan bolyp sanaluy kerek qoy. Bank qalghan somany qaytartugha әrekettenedi, bolmasa sot arqyly óndirse kerek edi.

         Alayda bankter búl ispen ainalyspay, negizgi qaryzgha qosa ósimpúldy eseptep, ony arttyra beretin kórinedi. Sosyn qaryz әbden kóbeygen kezde ony... «ýmitsiz qaryzdar» dep arnayy mamandanghan úiymdargha satatyn kórinedi. Al múndaylar boryshkerlerdi shyryldatyp, qaryzdyng esebine dep ýilerin, mýlikterin tartyp alugha arnayy «mamandanghandar» eken. «Estimegen elde kóp, esek mingen sartta kóp» degen sol әne... Sottasugha, daulasugha, tartyp alugha mamandanghan múndaylardyng artynda qanday da bir kýshterding túrghanyn sezuge bolady.

        Al bank she... Banktyng esebi týgel, ol boryshkerding ýstinen «arnayy mamandanghan» satyp alushy tabylghansha boryshkerge ósimpúldy ýiip-tógip eseptey beredi. (2006 jylgha deyingi normativte búlay etuge bolmaytyn). Eshqanday aqshasy kýiip, terisi tarylyp jatqan joq. Mәselen, «Temirbank» AQ 2012 jyly «ýmitsiz qaryz» dep balanstyq esebinen shygharghan osynday 7 mlrd. 674 mln tenge qaryzyn «arnayy mamandanghan»  «TILBAGE COMPANY» degen firmagha 2 mlrd. 45 mln. tengege satyp jibergen. Esepten shygharylghan qaryz dep bolghandyqtan búl banktyng taza tabysy bolyp esepteledi. Onyng ishinde kóp degende jýzden bir bóligi ghana banktyng búrynghy shyghyny, al qalghany «óli shyghyngha» eseptelgen ósimpúl... Demek, auadan jasalghan aqsha.

         Tipti, keybir bankter osynday әreketterge әbden mamandanyp alghan da siyaqty. Mysaly, dәl osy bank 2008 jyly da ózining ýmitsiz qaryzy dep eseptelgen 12 mlrd. tengesin dәl osy «mamandanghan» firmagha 3 mlrd. 140 mlrd. tengege satqan eken.

         Aty men zatyn eshkim, eshqanday kýdik oilamasyn dep qazaqsha da, oryssha da emes, aghylshynsha ataghan, al artynda bir alyp túrghan mamandanghan batyr boryshkerlerdi shyryldatyp, dýniye-mýlkin sot arqyly tartyp alyp jatady. Bәri zandy siyaqty. Al obal-sauap degendi eshkim de eskermeydi... 

         Kommunist deputattar bolsa Últtyq bank tóraghasynan osyndaygha «mamandanghan» firmanyng 10 jylgha tayau uaqyttaghy is-әreketteri nege eshqanday zanmen rettelmegen deydi. Búl boryshkerding mýddesin qorghamau bolmay ma, bankter qaryzdy satqany, yaghny ózimen kelisimshartty ýzildi-kesildi búzghany jóninde boryshkerdi nege habardar etpeydi degen siyaqty saualdar qoyady. Eng bastysy әriyne, «mamandanghan» firmalardyng is-әreketining zanmen jýrgizilmeytindigin kórsetu ghoy. Al zanmen jýrgizilmegen dýniyening bәri zansyz emes pe?

Serik Eleubaev, sarapshy 

Abai.kz