Býgin jahandanu tónireginde eki úday pikir qalyptasyp otyr. Últtyq intelliygensiyanyng bir toby, olar kóp emes, әsirese kәsipkerler, memlekettik qyzmetshiler, keybir әdebiyet, óner qayratkerleri últtyq qúndylyqtardy mensinbeytin kosmopolittik baghyt ústansa, ekinshileri patriottyq, últtyq mýddeni joghary baghalaytyndar, olardy, shýkir, býgin basymdyq top deuge bolar. Búl ekige jarylu Batysta da, Shyghysta da, bizding Qazaqstanda da bar. Kosmopolitter-jahandanu, últtan alystau-býgin progreske jetuding jalghyz joly dep esepteydi. Óz qarsylastaryn nadan, tar shenberde oilaytyndar dep synaydy.Osy  kýrdeli de qayshylyqty mәsele tónireginde belgili qogham qayratkeri, aqyn O.Sýleymenovtyng kosmopolittik, nigilistik pozisiyasy nazar audartady.

O.Sýleymenov dini, últtyq sana adamzatty jikke bólip, bir-birine qarsy qoyady, ózara syilastyqqa, parasatqa beyimdemeydi deydi. Adam-Ata men Hau-Ana úrpaghy bir halyqqa birikken  de ghana izgilik jolyna týsedi dep týiedi.

«... na svete esti bolee pyaty tysyachy etnosov, narodov, plemen-y kajdyy etnos obladaet nasionalinym, religioznym soznaniyem-y vse ety obosoblennye miroshusheniya v toy inoy stepeny izoliruit etnosy drug ot druga, y segodnyashnee chelovechestvo-eto sobranie plemen s izoliruishimy soznaniyamiy».

Últtyq, diny qauymdastyqtar alys-beriske, baylanysqa qarsy emes,tek mәdeniyet, ekonomika, sayasat  salasynda ýstemdikke qarsy. O.Sýleymenov Euroodaq elderining amerikandyq kinolargha shek qoyatynyn jaqsy biledi. Ásirese, fransuzdar amerikandyq, basqa da shet el muzykasyna, әrtisterding aghylyp keluine,  olargha últtyq óner iyelerinen artyq enbekaqy tóleuge, shet eldik qoyylymdar men kinolargha shekteuler belgileude. Basqa mәdeniyetterge aiqara esik ashu, europalyqtar aitqanday, ony qarjylay qoldau degen sóz. Sonday-aq kino, teatr últtyng minez-qúlqyna, oilau mәdeniyetine yqpal etedi. Búl jahandanugha qarsylyq emes,  últtyq qúndylyqty qorghau.

«Kosmopolittik memleket», «kosmopolittik últ» iydeyalary «Ghalam azamaty» iydeyasyna úlasady. Oljas Omarovich bylay deydi: «Super-narod-Gomo Sapiyens, chelovek razumnyi. Eto nasiya budushego, kotorui ya priyemlu, grajdaninom kotoroy smey sebya schitati».

Sóz joq, әr adam adamzattyng ókili, óz elining azamaty, óz últynyng perzenti. Últtardyng mәni joyylyp, tәuelsizdikting keskin-kelbeti búldyray bastady deushiler  býgin «ayaghym qayda bolsa, otanym sonda» deytin boldy.

Kosmpolittik ústanym birte-birte últtyq nigilizmge úlasatyny belgili. Oljas Omarovichte  tәuelsizdikke mensinbey qaraydy:

«Nado zabyti slova «zavisimosti» y «nezavisimosti», pora perehoditi k osoznannoy vzaimozavisimostiy»,-deydi ol. Globalizm zamanynda últtyq memleket taghdyryna alandau orynsyz degen oy aitylady.

Keyde Oljas Omarovich ózara qarym-qatynasqa tek qazaqtar mýddeli degendey oy aitady: «Myndaghan jyldar ózara qarym-qatynastaghy, 7myng kilometrge sozylyp jatqan resmiy  ortaq shekaramyz bar Reseyden tolyq tәuelsiz bola alamyz ba? Nemese Qytaydan? Sonday-aq, Qyrghyz, Ózbek, Týrkmen, Ázirbayjannan? Qazir de, eshqashan da bola almaymyz?». Dúrys, adam kýni adammen, memleket kýni basqa memlekettermen. Biraq tek qazaq sol memleketterge tәueldi emes, Resey, Qytay, Qyrghyz, Ózbek, Týrkmen, Ázirbayjannyng da kýnderi bizge týsip túr. Sondyqtan da býgingi zamandy ózara tәueldilik zamany deymiz.

O.Sýleymenov: «Ázirshe bizdi ústap túrghan Tórtinshi jýz. Respublikamyzdyng kóp últtan qúralghan halqy. Qazaqstan halqynyng tútastyghyn saqtau ýshin de Tórtinshi jýzdi saqtau kerek» - deydi

Qazaqtargha  tóreshildigin aitatyn, keriskenderin kelistiretin tórtinshi jýz-qazaqtar  emes degen oy ózinen-ózi tuady.

Búl mәselede әleumettanu zertteulerine jýgineyik. Elimizdegi qazaqtar men basqa etnikalyq toptardyng baghyt - baghdarlary әrtýrli. Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi tapsyrysy boyynsha jýrgizilgen әleumettik zertteuler mynany kórsetedi. «Siz óz balalarynyzdyng bolashaghyn qazaq halqynyng ertenimen baylanystyrasyz ba?»- degen saualgha qazaqtardyng 96,9%, orystardyng 53,5%, basqa diasporalardyng 78,5% «iya»- dep jauap beripti.

Qazaqstandaghy diasporalardyng bastaryn qosatyn qazaqtar ghana ekeni búl saualdan da kórinip túr. Sondyqtanda  tәuelsizdikpen birge qazaq últynyng mәseleleri týgel sheshilgendey, Oljas Omarovich endi basqa últtardy qazaqtardan  qorghaudy, әsirese, orys tilin qoldaudy maqsat etedi: «No teperi mne prihoditsya otstaivati prava, russkogo yazyka, dokazyvaya prosveshennym nevejdam, chto etim zashishai kazahskiy narod, nashu gosudarstvennosti». Búl jerde ol taghy da qazaqty túqyrtyp, qauipting kózi dep qaraydy. Qazaqstan orys tili basym memleket. Tarih ghylymdarynyng doktory, professor Aleksandr Alekseenko jaqynda: «Russkim v Kazahstane komfortnee, chem v Rossiiy»,-deydi. A.Alekseenko aituynsha, 20 jyldan keyin qazaqtar 90% qúraydy. Ol zamanda da orys tiline súranysty memleket qanaghattandyratyny anyq.

Oljeken: «V Afganistane net nasionalinogo samosoznaniya. U nih esti plemennoe soznaniye. Ony soyz plemen do sih por. V etom smysle my bliyje k Afganistanu y Iraku, chem k Fransii. Seychas my obiedinyaemsya, kak kazahi, toliko kogda ryadom esti drugie nasionalinostiy». Bizdi qazaq etip jýrgen bayaghy tórtinshi jýz turaly әngime qaytalanady.

Biraq osydan 550jyl búryn qazaq handyghyn qúrghan halyqty biriktirgen rulyq, jýzdik psihologiya emes, el bolamyz degen biyik merey, bytyranqylyq emes, birlikti, tútastyqty múrat etken últtyq sana.

Oljas Omarovich qazaqtargha ókpeli: «naprochi otkazyvait v patriotizme mne. Toliko potomu, chto ya lublu russkiy yazyk, liyteraturu».

Últy qazaq-orys tilinde jazatyn aqyn, jazushylar bar, olardy qazaq eli syilaydy. O.Sýleymenovty kosmopolittik, nigilistik pozisiyasy ýshin syngha alady.

O.Sýleymenov siyaqty túlghanyng shygharmalaryn tek onyng kosmopolizm men nigilizmge ghana saigha bolmaydy. Biraq  milliondaghan tirajben shyghatyn ondaghan orys gazetterinde jariyalap qazaqty kemsitken maqalalaryna jauap bermeu, onymen keliskenmen birdey bolar edi. 

A.Aytaly –

Q.Júbanov atyndaghy Aqtóbe ónirlik

 memlekettik uniyversiytetining professory.

Abai.kz