Senbi, 23 Qarasha 2024
Kórshining kólenkesi 4698 0 pikir 24 Qantar, 2016 saghat 09:58

TÁJIKSTANNYNG IRGESINDEGI AHUAL MAZSYZ BOLYP BARADY

Aughanstannyng soltýstiginde soghys qimyldarynyng jiyilep ketui onymen kórshiles Ortalyq Aziya elderin alandatyp otyr.

Qúndyz uәlayatynda Taliban sodyrlaryna kólik ýstinen oq atyp túrghan polisiya ókili. Aughanstan, 3 mamyr 2015 jyl.

Aughanstannyng soltýstiginde, Ortalyq Aziya aimaghy shekarasyna jaqyn manda biyl soghys qimyldary jiyilep ketti. Búl jaghday әsirese Aughanstanmen shektesetin elderding biyligin alandatyp otyr. Aughan ýkimet kýshterine qarsy soghysyp jatqan toptar arasynda Ortalyq Aziyadan shyqqan «Ózbekstan islam qozghalysy» (ÓIYQ) ekstremistik tobynyng sodyrlary da bar.

Aughanstandaghy keskilesken shayqastardyng birazy Tәjikstanmen shektesetin Badahshan jәne Qúndyz uәlayattarynda boldy. Búl eger Aughanstandaghy soghys qimyldary Ortalyq Aziyanyng ózge elderi, mysaly Aughanstanmen 1206 kilometrge jetetin ortaq shekarasy bar Tәjikstangha qaray ausa, onda qauip kólemi arta týsedi degen boljam tudyryp otyr.

Aughanstandaghy soghystyng Tәjikstangha oiysu qaupi asa ýlken bolmasa da, yqtimaldyghy joghary. Biraq AQSh, Resey men Qytaydyng Tәjikstangha tóngen búl qauipti basa nazarda ústap otyrghanynyng arqasynda búl elding Aughanstannan tónetin qauipten zardap shegui neghaybyl.

AQSh-TYNG  QOLDAUY

AQSh 8 shildede tәjik qauipsizdik kýshterine Aughanstanmen shekarasyndaghy tauly, alys aimaqtardy baqylau ýshin  jol talghamaytyn 80 әskery kólik tapsyrdy.

Tәjikstan qauipsizdik kýshterine AQSh bergen jana kólikter. Dushanbe, 8 shilde 2015 jyl.

Jalpy, AQSh Tәjikstangha on jyldan astam uaqyttan beri shekarada qarauyl beketterin salugha qarjy bólip, jana әskery kiyim-keshek, qaru-jaraqqa jatpaytyn әskery qúraldar berip kómektesken.

Vashington Ózbekstangha da kóp kómek kórsetti. AQSh búl elge 300-den asa minagha tózimdi brondy әskery kólik bergen. AQSh búghan deyin Týrkimenstangha da әskery kómek kórsetetinin mәlimdegen.

RESEY  ÁSKERI

Tәjikstannyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge Resey de kóp kómek kórsetip keledi. Resey әskeri Tәjikstanda 1890 jyldardan beri túr. Reseyding 201-motoatqyshtar diviziyasy ekinshi dýniyejýzilik soghys ayaqtalghannan beri Tәjikstanda túraqtap qalghan. Tayauda reseylik әskeriyler búl diviziyadaghy әskeriyler sanyn 7 myng 500-den 9 myngha deyin kóbeytetinin habarlaghan.

Resey búghan qosa 201-diviziyany songhy ýlgidegi zamanauy qarumen, onyng ishinde jetilgen әskery úshaq, shabuyldaushy tikúshaq jәne úshqyshsyz basqarylatyn úshaqtarmen qayta qarulandyryp jatyr. 2012 jyly Resey Tәjikstanda paydalanyp otyrghan ýsh әskery bazasynyng jalgha alu merzimin 49 jylgha úzartqan.

Tәjik-aughan shekarasyn kýzetip túrghan reseylik әskeriyler. (Kórneki suret)

Resey әskeriyleri tәjik sarbazdarymen baylanysyn kýsheytip, Tәjikstannyng Aughanstanmen shekarasyna ýsh qabattan túratyn qorghanys jelisin ornatty. Tәjik shekarashylary men Resey federaldyq qauipsizdik qyzmetindegi (FSB) kenesshilerden sytylyp ketken kez-kelgen shekara búzushy taghy eki qabat qorghanys jelisine tap bolady nemese shekarashylargha Tәjikstannyng ishki jaghyndaghy reseylik әskery bazalardan kómekke әskery úshaqtar jetip barady.

Tәjikstannyng shekaradaghy qorghanysyn kýsheytuge Resey bastaghan Újymdyq qauipsizdik sharty úiymy (ÚQShÚ) da kómek kórsetip keledi. ÚQShÚ tәjik biyligin qajet bolsa әsker jiberuge dayyn ekenin jәne Aughanstanmen shekarasyna jaqyn mangha 72 saghatta әskery kýsh týsire alatynyn ýnemi eskertedi.

QYTAYDYNG  KÓMEGI  

Qytay songhy jyldary Ortalyq Aziya elderine, onyng ishinde Tәjikstangha investisiya saludan jetekshi oryngha shyqty. Qytay búghan qosa Tәjikstannyng qauipsizdik kýshterin on jyldan astam uaqyttan beri tikúshaqtar, әskery forma men әskery qúral-jabdyqtarmen qamtamasyz etip keledi. Byltyr Qytaydyng esirtkimen kýres agentteri tәjik әriptesterimen birge Tәjikstan territoriyasynda birlesken operasiyalar jýrgizdi.

Tauly Badahshan avtonomiyalyq aimaghyndaghy Horog qalasynda jattyghuda jýrgen tәjikstandyq sarbazdar. 3 mamyr 2013 jyl.

Resey, AQSh pen Qytay da Tәjikstannyng әskery jәne qauipsizdik kýshterimen birlesken jattyghular ótkizip, olardy dayyndyqtan ótkizip otyrady.

Qytay, AQSh jәne Resey Tәjikstannan ózge Ortalyq Aziyanyng Aughanstanmen shekaralas eki memleketi – Ózbekstan men Týrkimenstangha birdey osynshalyqty nazar audarghan emes.

Týrkimenstan kóp jaghdayda syrttyng kómeginen bas tartyp kelgen. Endi Ashghabat Aughanstannan Ortalyq Aziyanyng barlyq elderine tónetin qauipke tap bolyp otyr. 2014 jyldyng aqpan aiynan beri shekara búzushylar Aughanstanmen shekarada keminde alty týrkimen shekarashysyn óltirdi.

Pekiyn, Mәskeu jәne Vashington Tәjikstannyng Aughanstanmen shekarasynda qauipsizdikti qamtamasyz etude birdey júmys istep otyr. Tәjikstan shekarasynda uaqytsha ghana janjal tuyndamasa, odan ýlkendey qauip tónui ekitalay.

Biraq ýsh el Tәjikstannyng ishki qauipsizdigine kepildik bere almaydy. Tәjik ýkimetining songhy ailardaghy eldegi islam dinin ústanushylargha baqylaudy qataytuy jәne oppozisiyalyq toptardyng marginaldanuy – Tәjikstandaghy túraqtylyqqa shynymen qauip tóndiretin mәsele bolyp otyr.

(Brus Panniyerding maqalasyn aghylshynnan audarghan - Aybek Beysebaev).

Derek kózi: http://www.azattyq.org/

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1470
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3246
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5413