Saghadiyev degen esim-soy qazaq ghylymy men bilimining kenistigine hәm basshylyghyna etene tanys. Ras, qazirgi «mektepke ýshtildilik jýie engizemin» dep alashapqyn bolyp jýrgen Bilim jәne ghylym ministri Erlan Saghadiyevting әkesi Kenjeghaly Saghadiyúlyn da (bir súhbatynda Áben әkemning inisi bolghan deydi – red.) dýiim júrt jaqsy tanidy. Kenjeghaly Saghadiyúly bir kezderi Últtyq ghylym akademiyasyn basqarghan.  

Danqy oqymystylyghymen shyqqan Kenjeghaly Saghadiyúly zamanynda Qazaqstannyng ghylymy men joghary oqu oryndary tarihynda bir adamday-aq iz qaldyrdy. Ol kisining sol eren enbegin joqqa shygharu oiymyzda joq. Býgingi bilim ministrimizding әkesi Respublikamyzgha asa tanymal Selinograd auyl sharuashylyq instituty, Qazaq memlekettik basqaru akademiyasy, Qazaq memlekettik agrarlyq uniyversiyteti, Halyqaralyq biznes uniyversiyteti siyaqty tórt birdey joghary oqu oryndaryn jәne Últtyq ghylym akademiyasynyng tizginin qolyna ústaghan edi. Qazaqstannyng tómengi zang shygharushy buyny Parlament Mәjilisine eki mәrte deputat bolyp saylandy.

Kóptegen ghylymy enbekter jazdy. Osylaysha qazaq ghylymynyng damuyna bir adamday-aq ýles qosty. Osy enbegining arqasynda ekonomika ghylymynyng doktory, professor, QR ÚGhA akademiygi atandy. Sonday-aq, Memleket basshysynyng erekshe yqylasyna bólenip, ýlken sayasatqa da aralasty.

Týpki tegi alashtyng aituly ústazy Ahmet Baytúrsynnan atalas bolyp taraytyn Kenjeghaly Saghadiyevting dәureni jýrip túrghan tústa birshama lauazymdy qyzmetterde boldy. Biraq, atalghan azamattyng esimi el esinde atqarghan izgi qyzmetimen emes, bir ghana qateligi arqyly jattalyp qalghan edi. Ol qatelik, Qanysh Sәtbaevtay qazaqtyng birtuar ghalym úly qúrghan Últtyq ghylym akademiyasyn taratu turaly úsynysty qoldap, preziydentke alghys joldauy bolatyn.

 Mekemtas Myrzahmetov, Abaytanushy:

– Kenjeghaly Saghadiyevting Últtyq akademiyanyng basshysy bolyp túrghan kezindegi osy bir oqigha turaly men esh jasqanbastan aityp bere alar edim. Biraq, men ol kezde sol jerde bolmadym. Naqty detalidardy bilmeymin ghoy. «Kenjeghaly Últtyq akademiyany jabu turaly bastamany qos qolmen qoldap, Nazarbaevqa alghys aitypty» degendi estigenimmen, óz kózimmen kórgen joqpyn. Sondyqtan bәlen-týgen desem, shyndyqqa janaspay qaluy mýmkin ghoy.

Kenjeghaly Saghadiyev Últtyq akademiyany basqaryp túrghan kezde shiyki mәseleler kóp boldy. Ony barlyghy biledi. Akademikterding arasynda alauyzdyq ta osy kezde ushyghyp túrdy. Ol ras әngime.

Jalpy alghanda Qanysh Sәtpaev negizin qalap, alaghay da, búlaghay kezende ashqan osy ghylym ordasyn jabu degenge mýlde qarsymyn. Saghadiyev bolsyn, basqa bolsyn, búl qadamgha barghan azamattardy keshire almaymyn.

Serikbolsyn Ábdildiyn, sayasatker:

– Men búl Kenjeghaly Saghadiyev degen azamatty óte jaqsy tanimyn. Kenjeghaly Agrarlyq uniyversiytetting rektory bolyp qyzmet etip jýrgen kezde men Jogharghy biylikte boldym. Sol tústarda biz biraz sharuany birlesip te atqaryp otyrdyq. Keyin Kenjeghaly Últtyq ghylym akademiyasyna basshy bolyp taghayyndaldy. Búl tústa akademik Ómirbek Joldasbekov búl qyzmetke әzirlenip jýrgen edi. Tipti,  Núrsúltan Nazarbaev Ómirbekke uәde beripti. Múny maghan marqúm Ómirbekting ózi aityp bergen. Sol kezdegi akademikterding barlyghy Ómirbekti Akademiya Preziydenti bolatynyn bilip jýrdi. Biraq, eshkim kýtpegen jerden búl qyzmetke Kenjeghaly Saghadiyev taghayyndalyp ketti.

Men Kenjeghalidan bir jas qana ýlken bolsam da, ol maghan «Seragha» dep iltipat bildirip jýredi. Aramyzda eshqanday týsinispeushilik degen bolghan emes. Desek te, men qiyn-qystau kezde Qanysh Sәtpaev qúrghan osynau Últtyq ghylym akademiyasynyng qazirgi mýshkil hәline qarap, janym týrshigedi. Sondyqtan men shyndyqty ashyq aitamyn.

Kenjeghaly Akademiyagha basshy bolyp taghayyndalghan son, ile-shala Preziydent Nazarbaevqa «akademiyk» ataghyn berudi úsyndy. Búl úsynysqa ózge týgili Nazarbaevtyng ózi ýrkip qaraghan-tyn. Óitkeni, Nazarbaev eshqanday da akademik emes qoy. Sondyqtan, Kenjeghaliyding búl úsynysy akademikterding ishine iritki saldy. Akademikterdin  jartysy qarsy boldy. Dәl sol kezde, biylik akademikterding auzyn maylaugha kirisken edi. Akademiyadaghy azamattargha Preziydent stependiya taghayyndady. Úmytpasam, ol kezdegi ólshemmen, 500 dollardan boldy-au. Osydan keyin-aq, akademikterding kóbi júmghan auyzdaryn ashqan joq. Auyzbastyryqtaryn alyp, typ-tynysh jatty. Al Kenjeghaly keruenin sýirep jýre berdi. Ótirik emes, Saghadiyevting osy bastamasynan keyin-aq, akademikter jalpaqshesheylenip, biylikti maqtaudan әri asa alghan joq. Qazir de solay.

Osy tústa qolynda biyligi bar, aqshasy bar qanshama adam kóldeneng kelip, akademik atanyp jatty. Búnyng sony Últtyq akademiyanyng ydyrap, tarauyna әkelip soqtyrdy. Ol kezde eki iri akademiya bar edi. Biri – osy Qanysh Sәtpaev ashqan Últtyq ghylym akademiyasy bolsa, ekinshisi – Auylsharuashylyghy akademiyasy edi. Songhy 20 jylda ghylym akademiyasy ne boldy? Qazirgi ghylym jýiesi – ókinishke oray kommersiyagha ainalyp bitti. Búghan kinәli eki adam bolsa, sony biri – Kenjeghaly Saghadiyev. Búl mening ghana pikirim emes, kópshilik kózding aityp jýrgeni.

Taghy bir mәsele, sol kezdegi irituding nәtiyjesinde býgingi akademiya mýshkil hәlge jetkeni ótirik emes. Mysaly, songhy jiyrma jylda akademikterge dúrystap enbekaqy da tólenbeydi. Kenes kezinde Yosif Stalin ghalymdargha jaghday jasap, olardyng enbekaqylaryn Ministrding ailyghymen tenestirgen edi. Qazir elimizdegi ghalymdardyng ailyqtary Ministrding shopyrynyng ailyghynan da az. Tipti Bilim jәne ghylym ministrligine kóldeneng kók attylar kelip-ketip jatyr. Olar óz isterining mamany bolmaghandyqtan da, qazirgi bilim men ghylymnyng júlma-júlmasyn shygharyp bitti.

Al ótken joly Kenjeghaliyding balasy bilim ministri bolatyn kezde, Kenjeghaly Preziydentting qabyldauynda boldy. Men ony jaqsy bilemin...

Últtyq akademiyany jabu – últtyng bolashaghyna balta shabu. Ókinishke oray Kenjeghaliyding sol kezdegi qadamy óte qauipti edi.

Týiin

Áriyne, biz býkil akademiyanyng kýireuine bir azamatty kinәlaudan aulaqpyz. Desek te, әr azamattyng eli ýshin jasaghan úshan-teniz enbegin osynday bir sәttik әreketi juyp-shayyp ketetinin eskertudi ghana jón sanaymyz. Bizdiki әke jolymen satylap ósken Erlan Saghadiyev әkeler qateligin qaytalamasa degen tilek qana. Sebebi, әr iske uaqyt qana tórelik aita alady.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz