QARABAQTAGhY JAGhDAYDA TÝRKI MEMLEKETTERINING YNTYMAGhYN SYNGhA TÝSPEK

Osy senbide  Ázirbayjan men Armeniya  arasyndaghy Tauly Qarabaq dauy qayta tútatanyp, qaruly qaqtyghystar oryn aldy. Ázirbayjan Qorghanys ministrligining mәlimeterine sýiensek,  Armeniya birinshi bolyp, Halyqaralyq beybitshilik kelisimderin búzghan. 2 sәuir kýni eki tarap arasyndaghy úzaq jyldarghy janjal qayta tútanyp, әskery soghys sharalary bastalghan.

Keshegi qaqtyghystar kezinde Armeniya qaruly kýshterining 6 tankisi, 15 arteleriyalyq qondyrghysy jәne injiynerlik jabdyqtar joyylyp, 100-den astam әskeri jaraqat alghan jәne 18 sarbazy kóz júmghan.

(Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystar)

Al Ázirbayjan armiyasy Armeniya shabuyldaryna qarsy  qayta soqqy jýrgizgen. 12 әzirbayjandyq sarbaz kóz júmyp, 1 tanki isten shyqqan jәne Miy-24 tikúshaghyn Armeniya QK-i atyp týsirgen.

2 sәuirdegi Armeniya QK-ning provakasiyalyq shabuyldarynan keyin  Ázirbayjan kontr-operasiya jýrgizgen. Eki memleket arasyndaghy әskeriy  qaqtyghystar Qarabaqtaghy Agdere-Terter-Agdam jәne Hodjavend-Fizuly jerlerinde jýrip jatyr.

Qazirgi tanda Ázirbayjan Qaruly kýshteri  Talysh eldi-mekenin Armeniya әskerinen azat etken. Sonday-aq, shabuyldar Gerenboy audany men Naftalan qalasynda jәne Seysúlan eldi-mekeninde de bolghan.

Árizbayjandyq BAQ-tyng mәlemetterinde dәl qazir atalmysh eldi-mekenderde әskery soghys rejimi engizilip,  qaruly qaqtyghystardyng ekinshi kezenine dayyndyqtar jýrgizilip jatqyny aitylady.

Ontýstik-kavkazdyq eki memleket arasyndaghy janjaldar 1988 jyldan beri jalghasyp keledi. Tauly Qarabaq pen onyng qúramyna kiretin jeti audan (búl Árizbayjan territoriyasynyng 20 payyzyn qúraydy – Red.) Armeniya QK-nin   okkupasiyasynda.

Al 1994-jyldyng mamyrynda eki tarap qaruly qaqtyghystardy dogharu jәne mәseleni beybit jolmen sheshu turaly kelisimdergen kelgen. Sodan beri, EQYÚ-nyn  Minsk tobyna mýshe Resey, Fransiya jәne AQSh arasynda kelissózder jýrgizilip keledi. Ázirge búl kezissózderding eshbirining naqty nәtiyjesi joq.

Armeniya okkupasiyalaghan Tauly Qarabaq territoriyasyn Ázirbayjangha qaytaryp beru turaly BÚÚ-nyng 4 rezolusiyasyn Serj Sargosyan basqaratyn memleket әli oryndamaghan.

Reseylik «gazeta.ru» basylymynyng derekterinde Ázirbayjan Qorghanys ministrligi Qarabaq aumaghanda qaruly qaqtyghystargha jol bermeu turaly beybit kelisimderdi  Armeniya QK 130 ret búzghandyghyn aitqany jazylghan.

(surette Ázirbayjan QK-ning baspasóz qyzmetining basshysy Vagif Dyargahly)

«Armeniya QK qazir atalmysh aumaqta 60, 82 jәne 120 milliymetrlik minometter men ýlken kolibrli pulemetter qoldanyp jatyr»,-deydi Ázirbayjan Qorghanys ministrligi baspasóz qyzmetining basshysy Vagif Dyargahly. Sonday-aq, Dyargahly myrza 200-ge juyq әzirbayjandyq sarbazdyng kóz júmghanyn teriske shygharghan.

Al Armeniya Preziydenti Serj Sargosyan myrza, 18 armyan sarbazynyng Qarabaqtaghy qaqtyghystar kezinde opat bolghanyn rastaghan. Búl turaly reseylik «vesti.ru» sayty jazady.

(surette Armeniya Preziydenti Serj Sargsyan)

Sargosyan myrzanyng aituynsha, Ázirbayjan QK Qarabaq aumaghynda tanki jәne auyr arteleriyany qoldanghan.

Ázirbayjandyq «Oxu.az» saytynyng habarlauynsha, Qarabaqtaghy qaqtyghystar kezinde qaza tapqandar arasynda beybit túrghyndar da bar.

Ázirbayjan Preziydenti Iliham Áliyev Armeniya taraby Minks kelisimderin búzghanyn jәne BÚÚ territoriyalyq tútastyq turaly sheshimin oryndamay otyrghanyn aitqan.

(surette Ázirbayjan jәne Týrkiya Preziydentteri - Áliyev jәne Erdoghan)

«Ókinishke oray, Armeniya okkupasiyalaghan Qarabaq jerin qaytaryp beru ýshin birneshe talaptar qoyyp otyr. Biz barynsha beybit jolmen mәseleni sheshuge bar kýshimizdi saldyq. Biz Ázirbayjannyng territoriyalyq tútastyghyn saqtap qalu ýshin bәrine dayynbyz. BÚÚ  osydan 20 jyl búryn, Qarabaqty qaytaryp beru turaly 4 rezolusiya qabyldady. Armeniya osylardy әli kýnge deyin oryndaghan joq»,-deydi Áliyev myrza.

«Naqqin.az» saytynyng mәlimeterine sýiensek, eki tarap arasyndaghy janjaldyng qayta tútatuyna kýni keshe ghana AQSh-ta ótken antiyadrolyq sammit sebepker bolghan. Áliyev pen Sargosyan qatar qatysqan sammitte Ázirbayjan Preziydenti Armeniyanyng BÚÚ sheshimin oryndaudan bas tartyp otyrghanyn ashyq aityp, aiyptaghan. Osydan keyin Sargosyan ózining Qorghanys Ministrimen kenes ótkizgen. Al ekinshi kýni Qarabaqta qaqtyghystar oryn alghan.

Taghy bir әzirbayjandyq «trend.az» saytynyng jazuynsha, Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystardyng qayta tútanuyna  Týrkiya Preziydenti Tayyp Erdoghan men Áliyevting kezdesui sebepker boluy mýmkin.

Erdoghannyng Áliyevpen tuystyq qarym-qatynasta ekenin jәne Erdoghannyng Ázirbayjangha jyly qaraytynyn BAQ birazdan beri aityp-aq, keledi. Tipti týrki júrtynyng ortaq armiyasyn qúru turaly iydeyany úsynghan Erdoghan óz kezeginde Týrkiya men Ázirbayjan әsker biriktiretinin aitqan edi.

Týrkiyalyq «Anadolu.tr» basylymynyng habarlauynsha, Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty Týrkiya Preziydenty Áliyevke arnayy habarlasyp, kómek qolyn sozugha dayyn ekendigin jetkizgen. Búl aqparatty Ázirbayjan Preziydentining baspasóz qyzmeti de rastap otyr.

«Minval.az» agenttigining habarlauynsha, qazir Pәkistan Respublikasy arnayy telegramma joldap, Tauly  Qarabaq janjalyna baylanysty Ázirbayjangha әskery kómek kórsetuge dayyn ekendigin bildirgen.

Qarabaq janjaly kimderge paydaly?
Dәl osy taqyrypta boljam jasau qiyn bolghanymen, Qarabaq janjaly kimderge tiyimdi? Bajaylap kórsek, búl soghys birinshi kezekte Vladimir Putinge paydaly. Ótken jolghy Týrkiya men arada bolghan Su-24 úshaghyna qatysty oqighada Ázirbayjan Ankaranyng pozisiyasyn ashyq qoldaghan edi. Áriyne, Kremli qojayyny búghan tiyisinshe jauap qaytaruy kerek-tin. Sonyqtan Putin Týrkiyagha ketken esesin Áliyev arqyly aludy jón kóredi. Erdoghangha tikeley soghys asha almaghandyqtan, Armeniyany qot-qottap, Ázirbayjangha qarsy qoyy da mýmkin. Sebebi, Armeniya EAEO-gha mýshe, hristiandyq Reseyding forposty.

Ekinshiden, AQSh pen Resey arasyndaghy bәsekelestikte, Resey taghy bir mәrte jenilis tapqan edi. Siriyadaghy janjaldardy beybit jolmen sheshude AQSh diplomatiyasy jeniske jetip, Resey Asad elinen óz әskerin qaytaryp alghany belgili. Demek, Qarabaq janjalyn qayta órshitu arqyly Kremli revansh aludy kózdeydi.

Ssenariy sol bayaghy, Armeniya Qarabaqta provokasiya jasaydy, nәtiyjesinde birneshe beybit túrghyn qaza bolady. Armeniya men Ázirbayjan arasyndaghy janjal kýsheygen tústa Mәskeu  araghayyndyq jasap, әskerin kirgizu arqyly jaghdaydy retteushi rólge ie bolady.

Sol sol-aq, eken, Áliyev Vashingtonda antiyadrolyq keneste jýrgen kezde Armeniya provokasiya jasady. Alayda Putin ýlken senim bildirgen Armeniya Qaruly kýshteri alghashqy shayqasta-aq, jenilip qaldy. Armeniyanyng Qarabaqta 20 jyl boyy qúrghan әskery kýshi Ázirbayjannyng birinshi shabuylyna tótep bere almady.

Sargosyan aqyrynda ózining mәskeulik qojayynynan kómek súrady. Ázirbayjan alghashqy jenisin toylap jatqanda RF Qorghanys ministri Sergey Shoygu birinshi bolyp, odan keyin RF SIM  Sergey Lavrov bar, aqyrynda RF Preziydenti Putinning ózi telefon soghyp, taraptardy soghysty toqtatugha shaqyrdy.

Búl jerde reseylik BAQ-tyng da róli basym edi. Qarabaq janjaly qayta tútanghan senbining týninde  reseylik BAQ Qarabaqta jýrgen edi (qanday jolmen jәne qalay soghys oshaghynda reseylik BAQ jetti belgisiz). Dizinformasiyalyq sayasatty jaqsy ústanghan reseylik BAQ reseylik propogandany nasihattaugha kiristi. Dәlirek aitsaq, Qarabaqtaghy qaqtyghystargha AQSh pen Erdoghandy kinәlau bastaldy. Búl óz kezeginde Ukraina daghdarysyn eske týsiredi.

Al provokatorlyq jasap, janjaldy tútandyrghan Armeniya alghashqy jenilisten keyin Halyqaralyq qauymdastyqqa shaghymdanyp, Ázirbayjandyq agressiyany dogharudy talap etti. Alayda Sargosyan myrza soghystyng Ázirbayjan territoriyasynda jýrip jatqanyn eskermegen bolsa kerek. Al Ázirbayjannyng memlekettik territoriyasynda Armeniya armiyasy qaydan jýr? Taghy bir parodoks.

Qarabaqqa qatysty Kerry ne dedi?

Vashingtondaghy Áliyev pen AQSh memhatshysy Djon Kerriyding kezdesuinde (antiyadrolyq sammit ayasynda) Qarabaq mәselesi de sóz bolghan. Onda Tauly Qarabaqqa qatysty AQSh Ázirbayjandy qoldaytynyn jәne mәselening beybit jolmen sheshiluine kýsh salatynyn jetkizgen.

(kollaj - Vashingtonda kezdesken eki Preziydent Barak Obamanyng qasynda)

«Biz Tauly Qarabaqtaghy mәselening tez arada jәne beybit jolmen sheshiluin qalaymyz. Qarabaqtaghy jaghdaylardy  jәne Ázirbayjanyng territoriyalyq tútastyghyn saqtau ýshin birinshi kezekte kelissózder jýrgizilui kerek»,-deydi Kerriy.

Germaniya kimdi qoldaydy?

Nemis Bundestagynyng deputaty Mark Gauptman Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty mәlimdeme jasap, Ázirbayjangha qoldau kórsetetini aitty.

«Germeniya jәne EO Armeniyanyng Tauly Qarabaqty okkupasiyalauyn zansyz dep tanidy. Minsk tobynyng kelisimderine sәikes, BÚÚ, EQYÚ jәne Europa kenesining sheshimin Armeniya tez arada oryndauy tiyis»,-dedi.

OA elderi jәne Qazaqstan nege ýnsiz?

Qazirgi tanda Tauly Qarabaqtaghy janjaldargha qatysty Ázirbayjannyng pozisiyasyn qoldap, Armeniyany basugha shaqyrghan memleketter men Halyqaralyq úiymdar myralar boldy:  Týrkiya, Germaniya, Pәkistan, Gruziya Ázirbayjangha әskery kómek kórsetuge dayyn ekendikterin jetkizse,  Iran, Latviya, AQSh jәne NATO soghysty toqtatugha shaqyrghan.  Sonymen qatar, Fransiya, Ukraina, Resey Preziydentteri Qarabaqtaghy janjaldargha qatysty pikir bildirse, odaqtasymyz Belorusiya Preziydenti Aleksandr Lukashenko Ázirbayjan Preziydentimen telefon arqyly sóilesip, soghysty toqtatugha shaqyrghan.

Qarabaqtaghy janjaldardan keyin NATO, EO, Europa kenesi jәne BÚÚ basshylary da shúghyl kenes ótkizip, qaruly soghysqa jol bermeudin, territoriyalyq daudy beybit jolmen sheshuding jolyn izdestirgen.

Orta Aziyadaghy týrki memleketteri Ázirbayjangha kómektesuge qauqarsyz bolghandyqtan әzirge ýnsizdik tanytuda. Osyghan deyin Týrkimenstan Preziydenti Berdimúhamedov Ázirbayjandy qoldaydy degen aqparattyng jalghan ekendigin aityp, aqtalyp ýlgergen.

Al 2014 jyly Armeniya Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa kiretin kezde, Qazaqstan Preziydenti Armeniyanyng okupasiyalaghan territoriyasy – Qarabaq Armeniya qúramyna kirmeytinin aityp, Ázirbayjannyng territoriyalyq tútastyghyn qoldaytynyn bildirgen. Tipti, Nazarbaev ol kezde Sargosyangha ulitimatum qoyyp, eger EAEO-gha mýshe bolghysy kelse, Qarabaqty Ázirbayjangha qaytaryp berui kerek ekendigin aitqan edi.

Qazir qazaq Preziydenti Kubada resmy is-saparmen jýrgendikten Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty qanday da bir mәlimdeme jasamaghan.

Al Qyrghyzstan osyghan deyin Týrkiyadan góri Putinning integrasiyasyna yntyqtyghyn bayqatqan.

Sondyqtan, Qarabaqtaghy jaghdayda týrki júrtynyng yntymaghy syngha týsetinin taghy ras.

(Qarabaqtaghy qazirgi jaghday)

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz