Aqyn Kenshilik Myrzabekov turaly esse

Torghay topyraghynda tughan elimizge belgili aqyndar esimi qazaq poeziyasyndaghy júldyzdar shoghyry tәrizdi, sonyng biri - daryndy aqynymyz marqúm Kenshilik Myrzabekov. Qayran aqyn 42 jasynda dýnie saldy. Jarasqan Ábdirәshev, Shómishbay Sәriyev, Iranbek Orazbaev, Serik Túrgynbekov, Serikbay Ospanov sekildi ózi buyndas aqyndar men әdebiyetshiler arasynda Keng aqyn atalghan ol, azghana ghúmyrynda, onnan astam әdeby múra qaldyrghan eken. Jәne qanday asyl qazyna desenizshi. Sheber qoldan shyqqan shilterdey kórkem, onyng әr óleni, әr kitaby qazaq poeziyasynda ózindik ereksheligimen, ózgeshe órnektiligi men jana lep, iyirli tolqyn ala kelgen-di. QazMU-ding jurnalistika fakulitetinde birge oqyghan S.Kәrimov: “Jetpisinshi jyldardyng bas kezinde Keng aqyngha eliktep óleng jazghan aqyndar kóp boldy “ dep eske alady. Osy orayda Kenshilik Myrzabekovting qazaq әdebiyetinde ózindik orny bar aqyn ekenin, onyng ólenining qazaq әdebiyetinde ózindik orny bar aqyn ekenin, onyng óleng aishyqtarymen layyqty eskertkish túrghyzghanyn eske sala ketken jón. Sonau Ábiqay, Ahmet, Mirjaqyp, Esenjol, Kýderi, Seydahmet, Núrqan siyaqty úly aqyndardan bastau alghan Kenshilik aqynnyng sonday ýlken poeziyanyng biyik túghyryna kóterilgeni dausyz.

Men Keng aqynmen bala kezimnen, qazirgi SOKP XXI sezi atyndaghy sovhozdyng Týiemoynaq bólimshesinde birge óstim. Torghay ózeni boyyndaghy Tosyn qúmy Torghaydyng kóz úshyna ilinbeytin jazyghyndaghy tabighaty erekshe kórkem, jangha da, malgha da jayly túsy. Osy jerlerding tabighaty, tirshilik –tynysy Kenshilik ólenderinde jii kezdesedi.

Tughan auyl, tuma bauyr, tughan ýi.

Bir týp kóde, bir týp týbir, shuda shiy.

Bir top bala jar jaghalap uda-shu....

Keng aqynnyng «Zamandas syry» kitabyndaghy osy joldar osydan otyz bes jyl búrynghy balalyk shaghymyzdy ainytpay kóz aldymyzgha әkeledi. «Jar jaghalaghan bir top balasy», – sol kezdegi Týiemoynaqtyng jas timurshylary - Jenis Saduov, Kenshilik Myrzabekov, Kәdir Jýnisov, Erbolat Tólegenov, Qazgeldi Ábdrahmanov, Shóptibay Ghabduәliyev jәne osy joldardyng avtory edi

Joryghym keldi- jorugha ózim qoryqtym.

...Bayaghy bizding qúm shetindegi qystaugha.

Qarshaday bala qoryqpay jalghyz kelippin...

Shanyraqqa salghan Tosynnyng qyzyl jiydesi,

Mort syna jazdap, mertigip bitken shýidesi.

Oylaymyn ishtey: «Jiydening bar ma, iyesi.

Áytpese mynau qystaudyn bar ma – iyesi?...

Astanada jýrgende Keng aqynnyng jýregin tughan jerge degen saghynysh syzaty osylay tilgileytin. Aqynnyng Tosyngha degen mahabbaty onyng qay kitabynda bolmasyn jii kezdesetini sodan ba dep oilaysyn. Aqyn dosy Jýrsin Ermanov: «Kóp jyl túrghan astanasyna óleng arnamaghan Kenshilik ýnemi Torghay turaly jyrlap ótti-au» dep eske alady. Búl aqynnyng aqyngha sýisinui edi.

Kenshilikpen balalyq shaghymyzdan jalghasqan dostyq jibi eseygen shaghymyzda da ýzilgen joq. Onyng ólenine degen erekshe yqylasyn aramyzdaghy dostyghymyzdy kýsheyte týsti. Almatygha oqugha birge bardyq. Ondaghy biraz jyldarymyz birge ótti. Osy ystyq qarym-qatynas men Arqalykka auysqanda da ýzilgen joq. Kenshilik Arqalyqqa kelgen sayyn qarsy alyp. Almatygha attanarda shygharyp salyp, ýnemi qasynda jýrdim. Quanyshyna da múnyna da ortaq boldym.

Qúrbylary, elemegen kezderde,

Keng aqyndy Júmat qana júbatty, –  dep Shómishbay Sariyev әzildep jazghan óleng osy sebepten tusa kerek.

1988 jyldyng qazan aiynyng ony kýnin qúday taghala Kenshilikti songhy ret kóruge jazypty. Sol kýni Kenshilik pen Shómishbay Sariyev ýige kele qaldy. Qúshaqtasyp, quanyp tabystyq. Torghaydan aqyn Qaynekey Jarmaghanbetovting 70 jyldyq toyynan kele jatqan betteri eken. Ángime dýken qúrysyp, týnning bir uaghyna deyin otyrystyq. Men Keng aqyngha ózining keyipkeri, әri jerlesi, elge tanymal termeshi, jyrshy Hayrollanyng magnit taspasyna jazylghan termelerinen ýzindi tyndattym.

Oghan Kenshilikting kónili tasyp, Shómishbay tolghana týsti Ol:

«Keshke jaqyn dala salqyn,

Qasymda Qayrolla bar-tyn.

Hayrolla qara nar-tyn», – dep Kenshilikting jas kezinde jazghan ólenin biz student kezimizde qasterlep qaytalaytynbyz. Keng aqynnyng osy óleni sol kezding ózinde-aq óshpeytin iz qaldyrdy, tyng -tyng tynys әkeldi. Býgin osy Kenshilik jyrlaghan Hayrollanyng dauysyn estip, ghajayyp sezimge bólenip otyrmyn» degen-di.

Odan әri әngime qyza týsti. Kenshilik búl joly әdebiyet jәne onyng problemasy turaly birshama әngime kozghady. Maghan arnap bizding balalyq shaghymyzdy eske alyp, «Kórtoghay» atty ólenin oqydy. Osy әngimelerding bәri magnit taspasyna jazylyp alynghan bolatyn. Sonda: «Men saghan poemalardan ýzindi oqysam... uaqyt kerek bolady, al ballada oqysam Qaynekeyden artyq jaza almaymyn ghoy balladany...

Dәl osynday ballada

Jaza almaydy alla da» degen ghoy Qaqan. Al, lirika oqysam men ony da jazam ghoy... Birak, Syraghang men Ghafannan ozu qiyn ghoy» – dep jayshylyqta jenistik bermeytin Keng aqyn joq jerde sypayy boldy da qaldy. Men sonda da bolmay óleng oquyna qolqa saldym. Keng aqyn bizding ýide «Kórtorghay» ólenin osy joly oqydy:

...Qar jaudy mine, aitary joq-au,

Aynala appaq kóz núryn alghan.

Eki-ýsh ýiding bir kógenimiz.

Bar siyaqty edi-au bir qyzyghymyz.

Bir qyzyghymyz, bir kórerimiz

Átten-ay, әtten, erte kep kóktem,

Ajyrap ketti tóbelerimiz.

Óleng ayaqtalghannap keyin Kenshilik meni qýshaqtap. «Júmat, bizdin, birge ótken balalyq shaghymyzgha mening atymnan eskertkish» dedi. Keyin baghdarlasam Kenshilik marqúm maghan songhy qoshtasuyn aityp otyrghan tәrizdi eken... Ol ózi aitqanday, kóretin qyzyghy da, shyghatyn biyigi de alda edi.

Arada ýsh-tórt ay ótpey Kenshilik aqynmen mәngi qoshtasamyz degen kimning oiyna kelipti. Almatydan suyq habar jetkende tóbemizden taspen úrghanday esten tandyq. Aqyn Jýrsin Ermanov Almaty әuejayynda jýrip:

Attandyrdy songhy ret elge seni.

Ózing kórgen Almaty sol keshegi.

Eki-aq saghat ishinde Torghayyna,

Jetedi dep bireuler jol kesedi.

Sening jolyng kesheden kesilude.

Jatsyng ýnsiz tabyttyng besiginde.

Jibergisi kelmey me Almatynyn

Samoleti ghayyptyng keshigude, – dep ol sorghalaghan kóz jasyn bildirmey syghady.

Búl kezde Arkalyq әuejayynda suyq habar estigen aqyndar Seyit Kenjeahmetov, Qonysbay Ábilev, syilas aghalary Kenesbek Mәuletov, Asqar Bayjúmanov, auyldastary Kәdir Jýnisov, Quantay Shyntemirov, Ereke Ahatov jәne basqa da arqalyqtyq әdebiyetshi qauymnyng kóptegen ókilderi sol samoletti kýtip túrghan edi. Saghat týngi shamasynda keshigip kelgen samoletten týsken aqynnyng qaraly zayyby Zinura men túnghyshy Amangeldige kýtip túrgan kalyng júrtshylyq kayghylaryna ortaq bolyp, kónilderin bildirdi. Men akyn Kenshilikpen Torghayda qoshtastym. Qabirine jatqan jering torqa bolsyn,-dep bir uys topyraq saldym. Sol joly aghasy Baqtybay bas bolyp, janashyr elding qatysuymen Keng aqynnyng basyna zәulim zirat túrghyzdy. Onyng tórt qúlaghyna Kenshilikting óz ólenderi jazyldy.

IYә, búl aqynnyng ghana mәiitine jarasar, soghan ghana layyq dәstýr ghoy. Ylayymda jaqsy is osylay jalghasyn taba bergey, men ótken jyly Qasyma Kenshilikpen birge oqyghan Esentay Sarymsaqov pen Toqbergen Ábishevti ertip, zirat basynda aqyngha arnap qúran qayyrttym. Keng aqynnyng anasy Mәrkýl anamyz meni kórgende: «Kenshilikpen kishkentayynnan qúlynday tebisip, birge ósip edin», dep kózine jas alyp egildi. Aqynnyng zayyby Zinura elge jylda kelip, zirat basyna gýl qoyady. Ol jazdy kýni kishi úly Maghjanyn ertip keldi. Qayran ómir osylay jalghasyn tabuda.

1989 jyly kýzde Arqalyqqa aqyn Shómishbay Sariyev komandirovkamen soqty. Ekeuimiz biraz kýn birge bolyp, әngimemizding arqauy Kenshilik aqyngha qatysty boldy.

«Ómir degen óng men týstey óterde,

Erke qylyq jasamaydy bekerge,

Sapary eken Kenshilikting eng songhy,

El-júrtym dep alandap ed keterde.

Arqalyqta óleng jazyp otyrmyn,

Kenshiliksiz ótip jatyr jol biraq!

17 kyrkýiek 1989 jyl

Shómishbay Sariyev» dep qol qoyyp, osy ólenin maghan kaldyryp ketti. «Jolda, ómir de» Keng aqynsyz ótip jatqanymen, onyng ólenderi maghan, óleng sýier qalyng qauym mәngi serik. Úrpaqtan úrpaqqa tarar ruhany qazyna bolyp kórinedi. Ómirden júldyzday aghyp ótken daryndy aqyn Kenshilik Myrzabekov turaly osy shaghyn estelikti janymen, jalyn sharpuymen jazghan onyng órnekti óz ólenimen kómkerudi jón kórdim.

Shashtym, tógildim, shayqaldym.

Jastyq buy bar «saytannyn».

Buy biyledi, uyn úrttadym.

Uyn úrttadym, uyt qaytardym.

Shashtym, tógildim, shayqaldym.

Ashtym ózimdi, aiqardym.

Kónil meselin myng san qaytardym,

Ómir esebin sheshtim dep qalay aitarmyn.

Basyp qamshymdy, barymmen bayqaldym.

Kimde joq deysing óksik ókinish.

Mýmkin keyinder barmaq tistermin.

Mýmkin men daghy basty shayqarmyn.

Shashtym, tógildim, shayqaldym.

“Ómir sýrdim” dep aitarmyn, degen eken sabaz.

Ey, búl jalghan ghúmyr ai, deseyshi, aqynnyng aqyny ghana aita alatyn sóz búl!

Júmat ÁNESÚLY, jurnalist, jazushy

Abai.kz