Ekonomikalyq daghdarystyng býgin-erteng ayaqtalar týri joq. Búl jaghday býkil әlem halyqtaryn óte kýrdeli qiyndyqtarmen betpe-bet keltirip otyr. Keybir elderde iri kompaniyalardyng bankrotqa úshyrap, jýieqúraushy kәsiporyndardyng jabyluy, sonyng saldarynan tuyndaghan jappay júmyssyzdyq, qymbatshylyq pen kedeyshilik qalypty qúbylysqa ainalghaly qashan. Súranystyng azangynan sauda tejelip, salymdardyng týspeui jәne nesiyelerding ótelmeuinen jekelegen bankter ghana emes, tútas qarjy jýieleri qúrdymgha ketip jatyr. Múnyng bәri әlemdik qauymdastyqtyng ajyramas mýshesi bolyp otyrghan Qazaqstandy da ainalyp ótpesi anyq. Ekonomikalyq ósimning tejelip, halyqtyng әleumettik jaghdayynyng kýrt nasharlauynyng aldyn alyp, kerisinshe, túraqty damudy qamtamasyz etu ýshin Ýkimet kóptegen baghdarlamalar qabyldaghany belgili.

Býgin biz «Núrly jol», Ýdemeli industrialdy-innovasiyalyq damu, «Biznesting jol kartasy – 2020» jәne basqa da baghdarlamalardyng oryndalu barysyn saraptap kórudi jón sanap otyrmyz. Sonymen...

Qazaqstan Ýkimetining daghdarysqa qarsy qabyldaghan negizgi baghdarlamalarynyng biri – «Núrly jol». Infraqúrylymdyq damudyng 2015-2019 jyldargha arnalghan búl baghdarlamasy birneshe baghyttan túrady. Sonyng ishinde birinshi baghyty jylu, auyzsumen qamtamasyz etu jәne kәriz jýielerinning qúrylysyn janghyrtu jәne qayta qúru júmystaryn qamtidy. Oblystyq ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasynyng derekterine sýiensek, búl baghyt boyynsha, 2015-2016 jyldargha 6 jobagha 5 milliard 500 million tenge bólingen. Ótken jyly jospargha sәikes bir joba iske asyp, 1,2 milliard tengege 6,5 shaqyrym jylu qúbyry tartylghan. Qalghan 5 joba 2016 jyly atqaryluy tiyis. 1 tamyzdaghy jaghday boyynsha 5 jobagha 1,1 milliard tenge bólingen jәne tolyqtay iygerilgen. Qarjylandyru bekitilgen jospargha sәikes jýzege asady jәne tiyisti qarjy jyl sonyna deyin iygeriledi.

Baghdarlamanyng kelesi baghyty túrghyn ýy infraqúrylymyn damytugha arnalghan. Ótken jyly Últtyq qordan bólingen 160,8 million tengege 324 pәterli 9 qabatty ýiding qúrylysy ayaqtalyp, halyqtyng iygiligine berilse, biyl búl baghyttaghy júmystyng kólemi әldeqayda úlghayghany bayqalady. Atap aitar bolsaq, 2016 jyly injenerlik-kommunikasiyalyq infraqúrylymnyng 11 nysanynyng qúrylysyn jýrgizuge Últtyq qordan 5 milliard 200 million tenge qarjy bólingen. 1 tamyzdaghy jaghday boyynsha, 1,6 milliard tenge iygerilipti.

-- Ýshinshi baghyt әleumettik infraqúrylymdy jetildiruge arnalghan. 2015 jyly búl baghytta 9 mektep pen 1 balabaqsha salyndy. Oghan 2,8 milliard tenge júmsaldy. Al, biyl búl baghytqa bólinip otyrghan qarjy qomaqty. Dәlirek aitsaq, Últtyq qordan 13 milliard tenge bólindi. Búl qarjygha 23 mektep pen 1 balabaqshanyng qayta qúru júmystary men qúrylysy jýrgizilude. Tamyz aiynyng basyndaghy derekter boyynsha, 5 milliard 405,3 million tenge iygerilgen, -- deydi oblystyq ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasy basshysynyng orynbasary Janbolat Oljatay.

Kórip otyrghanymyzday, «Núrly jol» baghdarlamasy qarapayym adamdargha eng qajetti nysandardy salu men janartugha baghyttalghan. Mektep pen balabaqshalardyng salynuy, auyzsu men jylu jelilerining janartyluy – múnyng bәri qarapayym túrghyndardyng kýndelikti ómirin jaqsartugha sep bolary sózsiz. Bilesiz be, búl baghdarlamagha Últtyq qordan da qomaqty qarjy bólinip otyr. Últtyq qor degenimiz — Elbasynyng kóregendigining arqasynda qalyptasqan halyqtyng ortaq qazynasy. Oghan jyldar boyy tabighy resurstar eksportynan týsken qarjy osynday kýrdeli kezende jinaqtalghan. Bir auyz sózben aitqanda, Últtyq qordyng qarjysy — halyqtyng nesibesi. Demek, «Núrly jol» baghdarlamasyn oryndaudy mindetine alghan lauazymdy túlghalar osynau jauapkershilikti tolyqtay sezinui tiyis.

El ekonomikasyn shiykizatqa, onyng ishinde «qara altynnyn» eksportyna tәueldilikten aryltu — Memleket basshysy N.Nazarbaev ústanghan sayasattyng basym baghyttarynyng biri. Búl júmystar Ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasynyng ayasynda jýzege asyp keledi. Ontýstik Qazaqstan oblysynda baghdarlama bastalghaly beri Industriyalandyru baghdarlamasyna engen 143 joba jýzege asqan. Onyng jalpy qúny 223,3 milliard tengeni qúraydy. Ónirde barlyghy 12 600 jana júmys orny ashylghan. Onyng ishinde alghashqy besjyldyqta qúny 176,5 milliard tengeni qúraytyn 115 joba jýzege asyp, 10 myng jana júmys orny qúrylghan. Osy kezende ÝIID baghdarlamasy ayasynda ónirimizde ashylghan kәsiporyndar 180 milliard tengening ónimin óndiripti.

Ekinshi besjyldyqta Industriyalandyru kartasyna 119 joba engen. Onyng jalpy qúny 846 milliard 100 million tengeni qúraydy. Yaghni, tartylatyn investisiya kólemi birinshi besjyldyqpen salystyrghanda 4 esedey kóp. Sonday-aq, 2019 jylgha deyin 18 500 jana júmys orny ashylady dep josparlanuda.

-- Biyl Ýndemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasynyng ayasynda 16 jobany iske qosu josparlanghan. Búl júmystargha 27,2 milliard tenge investisiya tartylady. Atalghan kәsiporyndar tolyqtay júmys istey bastaghanda janadan 845 júmys orny payda bolady. Býginge deyin ekeui iske qosyldy. Olardyng biri – «Shymkent may» aksionerlik qoghamynyng ósimdik mayyn óndiru kólemin úlghaytugha baghyttalghan jobasy. Joba ayasynda 1 milliard 920 million tenge investisiya qúiylyp, kәsiporynda qosymsha 26 júmys orny ashyldy. Al, ekinshisi – Qazyghúrt audanyndaghy «Lotus Food Company LLC» jauapkershiligi shekteuli seriktestigining tez әzirlenetin taghamdar óndiru zauyty. Jana kәsiporynnyng jalpy qúny 471 million tengening qúrasa, onda 48 jana júmys orny payda boldy, -- deydi oblystyq kәsipkerlik, industriyaldyq-innovasiyalyq damu jәne turizm basqarmasy basshysynyng orynbasary Qanat Sydyqov.

Onyng aituynsha, 2016 jyldyng 7 aiynyng qorytyndysy boyynsha Industriyalandyru kartasyna engen kәsiporyndar 59,7 milliard tengening ónimin óndirgen.

Ontýstik Qazaqstan oblysynda biznesti qoldau men damytudyng birynghay baghdarlamasy – «Biznesting jol kartasy – 2020» barynsha nәtiyjeli jýzege asuda. Olay deytinimiz, 2016 jyldyng 7 aiynda «Biznes OQO» aimaqtyq Ýilestiru kenesining 7 otyrysy ótip, onda jalpy investisiyalyq qúny 70,1 milliard tengeni qúraytyn 144 joba qaralyp, maqúldandy. Jobalar tolyq iske asqan kezde 1213 júmys orny qúrylatyn bolady.

Baghdarlamanyng birinshi jәne ekinshi baghyttary boyynsha birqatar júmystar isteldi. Birinshiden, 78 jobany jýzege asyrugha ekinshi dengeyli bankterden alynghan nesiyening payyzdyq ýstemeaqysyn subsidiyalaugha 19 milliard 200 million tenge júmsalghan. Sonyng arqasynda kәsipkerlerge bankterden alghan nesiyesi 7 payyzdyq ýstemeaqymen týsip otyr.

Ekinshiden, «Damu» kәsipkerlikti damytu qory» aksionerlik qoghamy 5 jobagha alynghan nesiyening bir bóligin kepildendirudi mindetine aldy. «Biznes OQO» ónirlik ýilestiru kenesining kezekti otyrysynda maqúldanghandardyng qatarynda «Úlan» ghylymiy-tәjiriyberlik bazasyn damytu men keneytuge baghyttalghan jeke kәsipker Orazaliyevting jobasy da bar. Baza qonaqýiler men sporttyq-sauyqtyru keshenderin qamtidy, sporttyq qúrylghylar satyp alu men túrghyn jay salu esebinen keneytiledi. Al, maqúldanghan ekinshi joba boyynsha Baqytgýl Baymyrzaeva nan-toqash jәne kondiyterlik ónimder shygharudy qolgha alady. Nesiyege alynghan qarajat sehtyng qúrylys júmystaryna júmsalmaq. Qoldaugha ie bolghan ýshinshi joba boyynsha «Núr ASU» mektepaldy shaghyn ortalyghy keneytilse, «Sanjar» JShS diyirmen keshenin satyp aludy kózdep otyr. Búl – tórtinshi joba. Sonday-aq, biday óndeumen ainalysatyn «Asyl LTD» JShS memleketting qoldauynyng arqasynda ózining ainalymyn tolyqtyrudy josparlauda.

«Biznesting jol kartasy – 2020» baghdarlamasynyng ýshinshi baghyty kәsipkerlerding valutalyq tәuekelderin tómendetuge arnalghan. Osy maqsatta ýsh jobanyng bankterden alynghan nesiyesining payyzdyq ýstemeaqysy subsidiyalandy. Oghan 4,7 milliard tenge júmsalghan.

Jalpy, 2016 jyly oblysta atalghan baghdarlama shenberinde 464 beznes-jobagha memlekettik qoldau kórsetu josparlanghan. Oghan 5 milliard 673 million tenge bólinipti. Baghdarlamany baghyttar boyynsha saralar bolsa, 350 jobanyng ekinshi dengeyli bankterden alghan nesiyesining payyzdyq ýstemeaqysyn subsidiyalaugha 3 milliard 296,2 million tenge bólingen. Aghymdaghy jyldyng 6 aiynda 333 jobagha 2 milliard 164 million tengening qoldauy kórsetilipti. Al, 35 jobanyng bank zaymdaryna kepildik beruge 214,8 million tenge júmsaghan. Shaghyn kәsipkerler әzirlegen 29 jobagha 85 million tengelik grant ýlestirilipti. Sonday-aq, taghy 17 jobanyng júmys isteui ýshin qajetti infraqúrylymdy jýrgizuge 1 milliard 771,9 million tenge bólinipti. Onyng 700 milliongha juyghy Últtyq qordyn, qalghany jergilikti budjetterding qarjysy.

Ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasynyng mәlimetterine sýiensek, «Biznesting jol kartasy – 2020» baghdarlamasy boyynsha 2016 jyldyng 7 aiynda 4 milliard 074,3 million tenge bólinse, sonyng 3 milliard 844,9 million tengesi iygerilgen. Yaghni, josparlanghan qarjynyng 96 payyzy iygerilgen. Búl — Ontýstik Qazaqstan oblysynda ónerkәsip pen kәsipkerlik, daghdarysqa qaramastan, oidaghyday damyp jatyr degen sóz.

Ontýstik Qazaqstan oblysy — qashannan agrarly ónir. Oblysta 5 million 674 myng gektardan astam jayylym, 1 million 13 myng gektardan astam egis alqaby bar. Onyng ishinde 470 400 gektary — suarmaly egistik. Osynau orasan zor baylyqty el iygiligi jolynda tiyimdi paydalanu — manyzdy mindet. Sondyqtan «Agrobiznes – 2020»

baghdarlamasynyng oblystaghy oryndalu barysyna toqtalmay ótu mýmkin emes. Oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasynyng mәlimetterine sýiensek, biyl atalghan salany damytugha 28 milliard 723,2 milliard tenge bólingen. Onyng 3 milliard 210 million tengesi respublikalyq budjetten qaralghan.

Baghdarlamanyng birinshi baghyty agroónerkәsip kesheni subektilerining nesiyesi men lizingtik mindettemelerining payyzdyq ýstemeaqysyn subsidiyalaugha arnalghan. Búl baghyttyng әkimshisi osyghan deyin QR Auyl sharuashylyghy ministrligi bolyp kelgen. Aghymdaghy jyldyng ekinshi jartysynan bastap búl qúqyq jergilikti budjetke berilude. Al, ekinshi baghyt boyynsha týrli tauarlar, júmystar men qyzmetterding auyl sharuashylyghy nysandary ýshin ekonomikalyq qoljetimdiligin qamtamasyz etu kózdelgen. Aghymdaghy jyly agroónerkәsip kesheni subektilerining investisiyalyq salymdar kezindegi shyghynyn óteuge 6 milliard 125,4 million tenge bólinse, esepti kezende sonyng 2 milliard 227,9 million tengesi iygerilgen. Sonday-aq, elitaly túqym men kóshettin, janar-jagharmaydyn, miyneraldy tynaytqyshtardyn, aghyn sudyng qoljetimdiligin arttyrugha, egiletin túqym men otandyq maqta talshyghynyng sapasyn anyqtaytyn saraptamalar ótkizuge, sonday-aq, auyl sharuashylyghy ónimderin tereng óndeytin kәsiporyndardyng shyghyndaryn subsidiyalaugha qomaqty qarjy júmsalghan. Memleket tarapynan kórsetilip jatqan osynau qoldaudyng arqasynda auyl sharuashylyghy salasyndaghy ónim kólemi biyl qantar-shilde aralyghynda ótken jylghy tiyisti kezenmen salystyrghanda 2 payyzgha artyp, 160 milliard tengeni qúrady.

Mineki, osynyng barlyghy jergilikti memlekettik organdardyng Elbasy tapsyrmalaryn oryndau baghytyndaghy júmysynyng nәtiyjeli ekenining aighaghy. Memlekettik baghdarlamalardyng qay-qaysysynyng da qabyldanghan kezdegi týpki maqsaty — halyqtyng túrmysynyng týzelip, tabysynyng artuyna sep bolu. Bizdinshe, memleket tarapynan atqarylyp jatqan osynau auqymdy júmystar jerlesterimizding kýndelikti ómirine tek qana ong әser etude.

Aydar QÚLJANOV, «Ontýstik Qazaqstan»

Abai.kz