Kýni keshe QR Parlamenti Mәjilisining deputaty Baqytbek Smaghúl «Euraziyalyq yqpaldastyq kýni» degen jana meyramdy QR Merekeler tizimine engizudi úsyndy. 

Deputat atalghan Odaqtyng әu basyndaghy avtory Núrsúltan Nazarbaev ekenin, sonau 1994 jyly osy iydeyany úsynyp, 2014 jyly qaulysy qabyldanghanyn, EAEO-nyng Halyqaralyq qauymdastyq ýshin asa qajet ekenin, onyng mәn-manyzyn aita kelip, Qazaqstan halqy, qala berdi odaqtas elder әlgi bir týsiniksiz merekeni atap ótui kerek degen týiin keltiripti.

«Elbasynyng Euraziyalyq ekonomikalyq jobasynyng tek әleumettik, ekonomikalyq qana emes, sonday-aq sayasi, diplomatiyalyq, bitimgershilik mәni bar! Barshagha belgili, 2014 jylghy 29 mamyrda qazaq jerinde Euraziyalyq ekonomikalyq odaq turaly shartqa qol qoyyldy. Jas úrpaq arasynda yntymaqtastyq iydeyalaryn nasihattau jәne qos qúrlyqtyng – Europa men Aziyanyng yqpaldastyghy qay elde bastalghanyn әlemge pash etu ýshin men «Euraziyalyq yqpaldastyq kýni» degen jana mereke engizudi úsynamyn» - deydi Baqytbek Smaghúl.

Hosh, sayasat kimge ne degizbeydi?.. Ózi aqyn, ózi sayasatker Baqytbek Smaghúldyng jer komissiyasy júmysy ayaqtalghannan keyin kórinbey ketkeni belgili. Sóitsek,  «halyq qalaulysy» qarap jýrmey tynnan týren salugha bekinip jatqany keshe belgili boldy.

Jana mereke oilap tabu, Baqytbek myrzanyng basyna qaydan keldi? Sóitsek, jaqynda aqyn Auyt Múqiybek Baqytbek myrzanyng atyna ýshbu hat joldap, qarasha aiynynyng 18-in «Últtyq kóshi-qon kýni» dep atap, QR Merekeler turaly zanyna ózgertu engizudi úsynypty. Búl turaly Auyt Múqiybek "Feysbuk" paraqshasynda habarlady. Qazaq KSR Ministrler kabiynetining 1991 jylghy 18-qarashada «Basqa respublikalardan jәne shetelderden auyldy jerlerde júmys isteuge tilek bildirushi bayyrghy últ adamdaryn Qazaq KSR-ine qonystandyru tәrtibi men sharttary» turaly Qaulygha qol qoyylghany esimizde. Osyny negizge ala otyryp Auyt Múqiybek Elbasynyng Kóshi-qon sayasatyna qoldau retinde «Últtyq kóshi-qon kýni» degen datany zangha engizu turaly úsynysty deputat Baqytbek Smaghúl myrzagha joldaghan eken.  Óz kezeginde deputat amanatqa qiyanat jasamay, Ýkimet basshysy Baqytjan Saghyntaevqa hat jazypty. Ángime osymen tәmәm boluy kerek-tin.

Sodan arada kóp ótpey, deputat «Euraziyalyq yqpaldastyq kýnin» Zangha engizu turaly úsynys aitatynyn BAQ ókilderine mәlimdedi.

Hosh, endi tarqatyp aitayyq... Qazaqqa jogharyda atalghan qos merekening qaysysy ystyq?

Áueli, Elbasynyng iydeyasymen qúrylghan EAEO turaly aitar bolsaq, býginde paydasynan ziyany kóp oiynshyq odaqqa qúmartyp túrghan halyq týgili, odaqty qúrghan ýshtikting senimi setiney bastaghany jasyryn emes.

Batys sanksiyalarynan keyin ekonomikasy etpettep qalghan odaqtyng keleshegi de búlynghyr tartqanyn Resey Preziydenti Putin jaqsy bilse kerek-ti, onyng qazir Belorussiya men Qazaqstangha astyrtyn qysym jasaugha әrekettenip jatqanyn Batys basylymdary jarysa jazuda. Maqsaty, EAEO-ny qaytken kýnde saqtap qalu. Osylaysha, ainalasyndaghy az elderge óz yqpalyn jýrgizu. Al Belorussiya «Batikasy» bir kezderi ózin "Europanyng songhy diktatory" dep ataghan Batys elderimen qarym-qatynas ornata bastady. Ukraina janjalynan keyin Minsk Halyqaralyq kelisim alanyna ainalghany da belgili. Tipti, Aleksandr Grigoriyevich, EAEO men ÚQShÚ-nyng týkke túrghysyz úiym ekenin Erevanda ótken ÚQShÚ sammiytinde aghynan aqtarylyp otyryp aityp saldy. Reseyde 140 million jan sany bolsa, Qazaqstanda 17 millionnyng ýstinde, Belorussiyada bar bolghany 9 million, Qyrghyzstanda 5 million, Armeniyada 3,5 million halyq túrady. Ekonomikalyq teng bәsekelestik joq búl úiymnyng avtory dausyz Nazarbaev bolghanymen, tizgin Putinning qolynda. Sondyqtan, «Euraziyalyq yqpaldastyq kýni» deytin merekeni jany qalap túrghan bireu bolsa, ol Nazarbaev emes, Resey Preziydenti Vladimir Putiyn.

Al «Últtyq kóshi-qon kýni» degenge keler bolsaq,  búl - qazaq kóshining Atjúrtqa qaray dýrk kóterilip kóshuine jol ashqan kýn. Sonyng nәtiyjesinde qazirge deyin elimizge 981 743 qandasymyz oralypty. Tәuelsiz Qazaqstannyng tarihynda búl datanyng mәni men manyzy zor ekeni anyq. Súm sayasattyng kesirinen aghayyn-júrtynan zar enirep aiyrylghan qazaqtyng qaytadan qauyshqan kýni. Núrsúltan Nazarbaevtyng batyl әri tarihy sheshimi - alysta jýrgen aghayyndy Atajúrtqa shaqyru bolghany sózsiz.

Qazaq KSR Ministrler Kenesine 1991 jylghy 18 qarashada «Basqa respublikalardan jәne shetelderden selolyq jerlerde júmys isteuge tilek bildirushi bayyrghy últ adamdaryn Qazaq KSR-inde qonystandyru tәrtibi men sharttary turaly» №711 qauly jogharydaghy sózimizding naqty dәleli.

20 tarmaqtan túratyn ol qaulyda basqa respublikalardan jәne shetelderden Qazaqstannyng auyldy jerlerine júmys isteuge tilek bil­dirushi bayyrghy últ adamdaryn Qazaq KSR-ine qalay әkeluding tetikteri men joldary, auyldy jerge kóship kelgen song olardy qújat­tandyru, sonday-aq әleumettik, dәri­ger­lik, bilim beru, túrghyn ýi, jana ortagha beyim­deu syndy tolyp jatqan mәse­leler boyynsha jenildikter men kómek­ter úsynu egjey-tegjeyli qaras­tyrylghan.

Bytyranyng oghynday shar tarapqa shashylyp ketken qazaqtyng basyn Atajúrtta shoghyrlandyrudyng strategiyalyq manyzy da erekshe edi. Sonyng nәtiyjesinde býginde bir milliongha juyq qandasymyz elge oraldy. Bir million qazaq – Qazaqstan azamattarynyng qatyryn tolyqtyrdy. Al aqyn Auyt Múqiybek deputatqa joldagha ýshbu hatynda:

«Biyl Tәuelsizdikting 25 jyldyghy. Sonymen birge, 18-qarashada Qazaq kóshi-qon sayasatynyng jolgha qoyylghanyna da shiyrek ghasyr tolady. Sonday-aq, búl qaulynyng 1997 jyly 13 jeltoqsanda túnghysh ret qazaq tilinde qabyldanghan, 2011 jyly 22 shildede, 2013 jyl 15 jeltoqsanda jәne 2015 jyly 24 qarashada Parla­mentte ýsh ret ózgerister men tolyq­tyrular engizilip, qazir qoldanystaghy «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zandy týzuge týp negiz bolghanyn da aita ketuimiz kerek.

Mine, sodan beri Alatau men Saryar­qany betke alghan Qazaq kóshi tolastaghan emes. Elbasy búl jetis­­tikti «Biz 1 million aghayyn­dy elge qaytardyq!» dep ýnemi maq­ta­nyshpen aityp keledi. Qazir sol qandastarymyz ósip-ónip, úrpaghymen 1,5 millionnan asyp ketti. Tәuelsizdik alghangha deyin Qazaqstanda qazaqtardyng sany 40 payyzgha jeter-jetpes qana bolsa, qazir 70 payyzgha jetti. Sonyng bir bóligi, әriyne, shetten kelgen aghayyn­nyng ýlesinde.

2015 jylghy 15 jeltoqsanda jurnalisterge bergen súhbatynda Preziydent: «Ol sayasat ózgermeydi. Bizge qaytyp kelemin degen aghayyngha – qazaqtargha esik ashyq. Ár uaqytta kelip, ózderi ornalassyn. Jaghdayyn jasaymyz!» dep shegelep túryp aitty.

Sol ýshin, Ýkimet "Qazaqstan Respublikasyndaghy merekeler turaly" Zanyna tolyqtyru engizip, 18-qarashany Kәsiby jәne ózge de merekeler qataryna qossa, jaqsy bolar edi. Úly toydyng ayasynda Qazaq kóshining de shiyrek ghasyrlyq qua­nyshy maqtanyshpen atap ótiletini sózsiz. Osy qarsanda Ýkimet «Qazaq­stan Respublikasyndaghy merekeler tur­aly» 2001 jylghy 13 jeltoq­san­daghy №267-II Zannyng 3-babyna tolyqtyru engizip, 18 qarashany «Últtyq kóshi-qon kýni» etip bekitse, núr ýstine núr bolmaq. Sol úsynysymyz Mәjilis deputaty Baqytbek Smaghúl arqyly Ýkimet basy Baqytjan Saghyntaevqa joldandy», - dep jazady.

Rasynda, últtyng tarihyndaghy manyzdy sheshim qabyldanghan kýndi Qazaqstan halqy mereke retinde toylauy tiyis-aq! Qazaqtyng qazaqty tapqan kýni – Orysiyamen otasqan kýnning tasasynda qalyp qoymauy kerek, Baqytbek myrza! Óitkeni shiderin ýzip, shylbyryn sýiretip kelgen qazaq ýshin Kóshi-qon turaly alghashqy qauly qabyldanghan kýnnen artyq qanday mereke bar?!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz