كۇنى كەشە قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل «ەۋرازيالىق ىقپالداستىق كۇنى» دەگەن جاڭا مەيرامدى قر مەرەكەلەر تىزىمىنە ەنگىزۋدى ۇسىندى. 

دەپۋتات اتالعان وداقتىڭ ءاۋ باسىنداعى اۆتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكەنىن، سوناۋ 1994 جىلى وسى يدەيانى ۇسىنىپ، 2014 جىلى قاۋلىسى قابىلدانعانىن، ەاەو-نىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىق ءۇشىن اسا قاجەت ەكەنىن، ونىڭ ءمان-ماڭىزىن ايتا كەلىپ، قازاقستان حالقى، قالا بەردى وداقتاس ەلدەر الگى ءبىر تۇسىنىكسىز مەرەكەنى اتاپ ءوتۋى كەرەك دەگەن ءتۇيىن كەلتىرىپتى.

«ەلباسىنىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق جوباسىنىڭ تەك الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق قانا ەمەس، سونداي-اق ساياسي، ديپلوماتيالىق، بىتىمگەرشىلىك ءمانى بار! بارشاعا بەلگىلى، 2014 جىلعى 29 مامىردا قازاق جەرىندە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى شارتقا قول قويىلدى. جاس ۇرپاق اراسىندا ىنتىماقتاستىق يدەيالارىن ناسيحاتتاۋ جانە قوس قۇرلىقتىڭ – ەۋروپا مەن ازيانىڭ ىقپالداستىعى قاي ەلدە باستالعانىن الەمگە پاش ەتۋ ءۇشىن مەن «ەۋرازيالىق ىقپالداستىق كۇنى» دەگەن جاڭا مەرەكە ەنگىزۋدى ۇسىنامىن» - دەيدى باقىتبەك سماعۇل.

حوش، ساياسات كىمگە نە دەگىزبەيدى؟.. ءوزى اقىن، ءوزى ساياساتكەر باقىتبەك سماعۇلدىڭ جەر كوميسسياسى جۇمىسى اياقتالعاننان كەيىن كورىنبەي كەتكەنى بەلگىلى. سويتسەك،  «حالىق قالاۋلىسى» قاراپ جۇرمەي تىڭنان تۇرەن سالۋعا بەكىنىپ جاتقانى كەشە بەلگىلى بولدى.

جاڭا مەرەكە ويلاپ تابۋ، باقىتبەك مىرزانىڭ باسىنا قايدان كەلدى؟ سويتسەك، جاقىندا اقىن اۋىت مۇقيبەك باقىتبەك مىرزانىڭ اتىنا ءۇشبۋ حات جولداپ، قاراشا ايىنىنىڭ 18-ءىن «ۇلتتىق كوشى-قون كۇنى» دەپ اتاپ، قر مەرەكەلەر تۋرالى زاڭىنا وزگەرتۋ ەنگىزۋدى ۇسىنىپتى. بۇل تۋرالى اۋىت مۇقيبەك "فەيسبۋك" پاراقشاسىندا حابارلادى. قازاق كسر مينيسترلەر كابينەتىنىڭ 1991 جىلعى 18-قاراشادا «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن اۋىلدى جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاق كسر-ىنە قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى» تۋرالى قاۋلىعا قول قويىلعانى ەسىمىزدە. وسىنى نەگىزگە الا وتىرىپ اۋىت مۇقيبەك ەلباسىنىڭ كوشى-قون ساياساتىنا قولداۋ رەتىندە «ۇلتتىق كوشى-قون كۇنى» دەگەن داتانى زاڭعا ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستى دەپۋتات باقىتبەك سماعۇل مىرزاعا جولداعان ەكەن.  ءوز كەزەگىندە دەپۋتات اماناتقا قيانات جاساماي، ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆقا حات جازىپتى. اڭگىمە وسىمەن ءتامام بولۋى كەرەك-ءتىن.

سودان ارادا كوپ وتپەي، دەپۋتات «ەۋرازيالىق ىقپالداستىق كۇنىن» زاڭعا ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتاتىنىن باق وكىلدەرىنە مالىمدەدى.

حوش، ەندى تارقاتىپ ايتايىق... قازاققا جوعارىدا اتالعان قوس مەرەكەنىڭ قايسىسى ىستىق؟

اۋەلى، ەلباسىنىڭ يدەياسىمەن قۇرىلعان ەاەو تۋرالى ايتار بولساق، بۇگىندە پايداسىنان زيانى كوپ ويىنشىق وداققا قۇمارتىپ تۇرعان حالىق تۇگىلى، وداقتى قۇرعان ۇشتىكتىڭ سەنىمى سەتىنەي باستاعانى جاسىرىن ەمەس.

باتىس سانكتسيالارىنان كەيىن ەكونوميكاسى ەتپەتتەپ قالعان وداقتىڭ كەلەشەگى دە بۇلىڭعىر تارتقانىن رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين جاقسى بىلسە كەرەك-ءتى، ونىڭ قازىر بەلورۋسسيا مەن قازاقستانعا استىرتىن قىسىم جاساۋعا ارەكەتتەنىپ جاتقانىن باتىس باسىلىمدارى جارىسا جازۋدا. ماقساتى، ەاەو-نى قايتكەن كۇندە ساقتاپ قالۋ. وسىلايشا، اينالاسىنداعى از ەلدەرگە ءوز ىقپالىن جۇرگىزۋ. ال بەلورۋسسيا «باتكاسى» ءبىر كەزدەرى ءوزىن "ەۋروپانىڭ سوڭعى ديكتاتورى" دەپ اتاعان باتىس ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناس ورناتا باستادى. ۋكراينا جانجالىنان كەيىن مينسك حالىقارالىق كەلىسىم الاڭىنا اينالعانى دا بەلگىلى. ءتىپتى، الەكساندر گريگوريەۆيچ، ەاەو مەن ۇقشۇ-نىڭ تۇككە تۇرعىسىز ۇيىم ەكەنىن ەرەۆاندا وتكەن ۇقشۇ سامميتىندە اعىنان اقتارىلىپ وتىرىپ ايتىپ سالدى. رەسەيدە 140 ميلليون جان سانى بولسا، قازاقستاندا 17 ميلليوننىڭ ۇستىندە، بەلورۋسسيادا بار بولعانى 9 ميلليون، قىرعىزستاندا 5 ميلليون، ارمەنيادا 3,5 ميلليون حالىق تۇرادى. ەكونوميكالىق تەڭ باسەكەلەستىك جوق بۇل ۇيىمنىڭ اۆتورى داۋسىز نازارباەۆ بولعانىمەن، تىزگىن ءپۋتيننىڭ قولىندا. سوندىقتان، «ەۋرازيالىق ىقپالداستىق كۇنى» دەيتىن مەرەكەنى جانى قالاپ تۇرعان بىرەۋ بولسا، ول نازارباەۆ ەمەس، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين.

ال «ۇلتتىق كوشى-قون كۇنى» دەگەنگە كەلەر بولساق،  بۇل - قازاق كوشىنىڭ اتجۇرتقا قاراي دۇرك كوتەرىلىپ كوشۋىنە جول اشقان كۇن. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىرگە دەيىن ەلىمىزگە 981 743 قانداسىمىز ورالىپتى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا بۇل داتانىڭ ءمانى مەن ماڭىزى زور ەكەنى انىق. سۇم ساياساتتىڭ كەسىرىنەن اعايىن-جۇرتىنان زار ەڭىرەپ ايىرىلعان قازاقتىڭ قايتادان قاۋىشقان كۇنى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باتىل ءارى تاريحي شەشىمى - الىستا جۇرگەن اعايىندى اتاجۇرتقا شاقىرۋ بولعانى ءسوزسىز.

قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنە 1991 جىلعى 18 قاراشادا «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاق كسر-ىندە قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» №711 قاۋلى جوعارىداعى ءسوزىمىزدىڭ ناقتى دالەلى.

20 تارماقتان تۇراتىن ول قاۋلىدا باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن قازاقستاننىڭ اۋىلدى جەرلەرىنە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىل­دىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاق كسر-ىنە قالاي اكەلۋدىڭ تەتىكتەرى مەن جولدارى، اۋىلدى جەرگە كوشىپ كەلگەن سوڭ ولاردى قۇجات­تاندىرۋ، سونداي-اق الەۋمەتتىك، دارى­گەر­لىك، ءبىلىم بەرۋ، تۇرعىن ءۇي، جاڭا ورتاعا بەيىم­دەۋ سىندى تولىپ جاتقان ماسە­لەلەر بويىنشا جەڭىلدىكتەر مەن كومەك­تەر ۇسىنۋ ەگجەي-تەگجەيلى قاراس­تىرىلعان.

بىتىرانىڭ وعىنداي شار تاراپقا شاشىلىپ كەتكەن قازاقتىڭ باسىن اتاجۇرتتا شوعىرلاندىرۋدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى دا ەرەكشە ەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇگىندە ءبىر ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز ەلگە ورالدى. ءبىر ميلليون قازاق – قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قاتىرىن تولىقتىردى. ال اقىن اۋىت مۇقيبەك دەپۋتاتقا جولداعا ءۇشبۋ حاتىندا:

«بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعى. سونىمەن بىرگە، 18-قاراشادا قازاق كوشى-قون ساياساتىنىڭ جولعا قويىلعانىنا دا شيرەك عاسىر تولادى. سونداي-اق، بۇل قاۋلىنىڭ 1997 جىلى 13 جەلتوقساندا تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە قابىلدانعان، 2011 جىلى 22 شىلدەدە، 2013 جىل 15 جەلتوقساندا جانە 2015 جىلى 24 قاراشادا پارلا­مەنتتە ءۇش رەت وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزىلىپ، قازىر قولدانىستاعى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭدى تۇزۋگە ءتۇپ نەگىز بولعانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

مىنە، سودان بەرى الاتاۋ مەن سارىار­قانى بەتكە العان قازاق كوشى تولاستاعان ەمەس. ەلباسى بۇل جەتىس­­تىكتى ء«بىز 1 ميلليون اعايىن­دى ەلگە قايتاردىق!» دەپ ۇنەمى ماق­تا­نىشپەن ايتىپ كەلەدى. قازىر سول قانداستارىمىز ءوسىپ-ءونىپ، ۇرپاعىمەن 1,5 ميلليوننان اسىپ كەتتى. تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن قازاقستاندا قازاقتاردىڭ سانى 40 پايىزعا جەتەر-جەتپەس قانا بولسا، قازىر 70 پايىزعا جەتتى. سونىڭ ءبىر بولىگى، ارينە، شەتتەن كەلگەن اعايىن­نىڭ ۇلەسىندە.

2015 جىلعى 15 جەلتوقساندا جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا پرەزيدەنت: «ول ساياسات وزگەرمەيدى. بىزگە قايتىپ كەلەمىن دەگەن اعايىنعا – قازاقتارعا ەسىك اشىق. ءار ۋاقىتتا كەلىپ، وزدەرى ورنالاسسىن. جاعدايىن جاسايمىز!» دەپ شەگەلەپ تۇرىپ ايتتى.

سول ءۇشىن، ۇكىمەت "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى" زاڭىنا تولىقتىرۋ ەنگىزىپ، 18-قاراشانى كاسىبي جانە وزگە دە مەرەكەلەر قاتارىنا قوسسا، جاقسى بولار ەدى. ۇلى تويدىڭ اياسىندا قازاق كوشىنىڭ دە شيرەك عاسىرلىق قۋا­نىشى ماقتانىشپەن اتاپ وتىلەتىنى ءسوزسىز. وسى قارساڭدا ۇكىمەت «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋر­الى» 2001 جىلعى 13 جەلتوق­سان­داعى №267-ءىى زاڭنىڭ 3-بابىنا تولىقتىرۋ ەنگىزىپ، 18 قاراشانى «ۇلتتىق كوشى-قون كۇنى» ەتىپ بەكىتسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولماق. سول ۇسىنىسىمىز ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل ارقىلى ۇكىمەت باسى باقىتجان ساعىنتاەۆقا جولداندى»، - دەپ جازادى.

راسىندا، ۇلتتىڭ تاريحىنداعى ماڭىزدى شەشىم قابىلدانعان كۇندى قازاقستان حالقى مەرەكە رەتىندە تويلاۋى ءتيىس-اق! قازاقتىڭ قازاقتى تاپقان كۇنى – ورىسيامەن وتاسقان كۇننىڭ تاساسىندا قالىپ قويماۋى كەرەك، باقىتبەك مىرزا! ويتكەنى شىدەرىن ءۇزىپ، شىلبىرىن سۇيرەتىپ كەلگەن قازاق ءۇشىن كوشى-قون تۋرالى العاشقى قاۋلى قابىلدانعان كۇننەن ارتىق قانداي مەرەكە بار؟!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz