Qazir qazaqstandyq muzyka óneri salasynda jana tuyndylarmen qatar baghzy dәuir sazyna degen yqylas óse týsude. Dәstýrli oryndaushylarmen qatar janasha әrlengen týrinde oryndap jýrgender jeterlik. Áriyne, qashanda osylay boldy dep aita almaymyz. Kezinde býkil eski ataulygha qarsy óre týregelu, ony moyyndamau, mensinbeu, týsinbeu, bayybyna barmau, betinen qalqu degen siyaqty ýrdister órbip, tipti qazaqtyng dәstýrli muzyka óneri joyylyp ketuge shaq qalghan tústar da boldy. Bir kezde tipti «eski muzykadan esh payda joq» degen pikirler de bolghan. Mysaly, batysta nemisting úly kompozitory Iogann Bahtyng keybir partituralary saudagerlerge orama qaghaz retinde satylghan eken. Al keyinnen eski muzykalyq shygharmalardy oryndau muzyka mәdeniyetining bólinbes bólshegine ainaldy.

Materialdyq emes mәdeniyet týri bolghandyqtan, muzykanyng ómir sýrui ýshin ony oryndau, paydalanu, úsynu, tyndau qajet. Al muzykalyq óner tuyndysynyng eng basty qúraly – muzykalyq aspaptar. Osy rette, Yqylas Dýkenúly atyndaghy halyqtyq muzyka aspaptary muzeyining Ghylym bólimining mengerushisi Abzal Aryqbaev pen ghylymy qyzmetker Maqsat Medeubek qazaq halqynyng býgingi kýnge jetken saz ónerining ishinde ózindik orny bar úrmaly aspaptar, olardyng jay-kýii, baqsylyq ónerimen baylanysy turaly sóz órbitedi.

- Últtyq muzykalyq aspaptar muzeyde әinekting ar jaghynda kórsetuge qoyyp qoyghan tarihy jәdiger ghana emes, eng aldymen baghzy zamannyng materialdyq jәne ruhany eskertkishi, kónening kózi, últtyq dýniyetanymnyng bir bólshegi retinde mәdeniy-ruhany qúndylyq qataryna kiredi. Al osy muzykalyq aspaptardyng әrqaysynyng óz tarihy bar. Úrmaly aspaptardyng payda bolu tarihyna kóz salsaq, olardy baqsylyqpen baylanystyramyz. Osy jóninde tolyghyraq aityp ótsenizder.

Maqsat (surette): Qazaqtyng muzykalyq aspaptary negizinen bes týrge bólinedi: ishekti, yspaly, úrmaly, ýrmeli jәne tilsheli. Sonyng  ishinde úrmaly aspaptar qataryna dabyl, dauylpaz, shyndauyl, qol dabyl, qos dýnkildek, saqpan, asatayaq kiredi. Ghalymdardyng pikiri boyynsha, adamzat tarihynda eng alghash osy úrmaly aspaptar payda bolghan. Onyng bir dәleli, múnday aspaptar әlem halyqtarynyng barlyghynda derlik bar.

Abzal (surette): Jalpy úrmaly aspaptardyng tarihyn tórt kezenge bólip qarastyrugha bolady. Birinshi kezende, yaghny sonau alghashqy qauymdyq qúrylys túsynda adamdar úrmaly aspaptardyng kómegimen andardy ýrkitetin bolghan. Onyng ishinde danghyra, shartyldauyq, zyryldauyq degen aspaptar bar. Eng basty maqsaty – andy ýrkitu, shuly dybystar shygharu. Keyinnen adamzat qoghamy damyp, jetilgen sayyn búl aspaptar da qoldanys ayasyn ózgertti. Týrki halyqtarynyng tarihynan belgili tәnirshildik, shamanizm kezeninde búl aspaptar әrtýrli nanym-senimderge baylanysty baqsylyq rәsimderde qoldanylatyn basty atributqa ainaldy. Mysaly, danghyra aspabyn baqsylar kóp qoldanghan, ol aghashtan jasalyp, betine eshkinin, búghynyng nemese týiening terisi tartylady. Qazirgi kezde ol altay, hakas, monghol elderinde baqsylyq maqsatta әli de kóp qoldanylady. Ókinishke oray, Qazaqstan jerinde búl dәstýr úmyt qalghan. Danghyra tәrizdes shuly aspaptar qataryna qonyrau, asatayaqty jatqyzamyz. Búl aspaptardy da baqsylar qoldanghan. Olar negizinen baqsylyq rәsim kezinde jyndardy ýrkitu, aruaqtardy shaqyru, adamdy erekshe meditasiyalyq kýige týsiru qyzmetin atqarghan. Keyinnen búl aspaptardyng keybireui, mysaly qonyrau balany besikke bóleu kezinde qoldanylghan. Yaghni, ómirdegi kýndelikti túrmys-tirshilikte óz ornyn tapqan.

Úrmaly aspaptar tarihynyng ýshinshi kezeni – jyr-dastandardy sýiemeldeu jәne jaugershilik zaman. Áskery joryqtarda býkil әskerdi baghyttap, basqaru ýshin dabyl, shyndauyl, qos dýnkildek, dudygha aspaptaryn qoldanghan. Mysaly, qazir Yqylas atyndaghy halyq aspaptary muzeyinde diametri 1 metrden 3 metrge deyin jetetin joryq dabyldary bar. Olar maydan dalasynda belgi beruge arnalghan. Olardyng dauysy 5-6 shaqyrymgha jetedi. Ol kezde qazirgidey arnayy qúraldar joq, sol sebepti әskerdi shegindiru nemese algha jiberu ýshin muzykalyq aspaptardyng dybysyn qoldanghan. Úrmaly aspaptardyng ózindik bir yrghaghy, ritmi bolady. Sol arqyly әskerding dislokasiyasyn ózgertip otyrghan. Árbir әsker qosynynda osynday aspaptar bolghan. Yaghni, úrmaly aspaptar әuel basta muzykalyq aspap retinde shyqqan joq. Jogharyda aitqanday, búl aspaptar anshylyq kezeni, baqsylyq-tәnirshildik kezeni, әskery joryq kezenderinen ótti. Al 4-shi kezeng búl qazirgi muzykalyq aspap retinde qoldanys tabuy. Yaghni, qazirgi foliklorlyq-etnografiyalyq ansambliderde dauylpaz, taytúyaq, zyryldauyq, shartyldauyq, dýnkildek, shyndauyl siyaqty úrmaly aspaptar qoldanylady.

- Jaugershilikten keyingi kezendegi úrmaly aspaptardyng evolusiyasy – damuy, týrlenui, ózgerui, zamangha beyimdelui qalay jýrdi?

Abzal: Úrmaly aspaptar 18-19 ghasyrlargha qaray tarihy sebepterge baylanys-ty siyrey bastady. Búghan orystyng imperiyalyq sayasaty da óz ýlesin qosty. Ásirese, qazaq halqynda búl aspaptar joyylugha shaq qaldy. Tek 1970-80 jyldary Yqylas atyndaghy halyq aspaptar muzeyi ashylghan kezde kóptegen rekonstruksiyalyq, restavrasiyalyq júmystar jýrgizilip, úrmaly aspaptardyng kópshiligi qayta janghyrtyldy. Búl әriyne, eng aldymen ónertanushy Bolat Sarybaevtyng ýlken enbegi. Ayta ketetin bir jayt, qazaq halqynda keng taralghan, alty myng jyldyq tarihy bar dombyra aspabynyng ózi kóp ózgeristerge úshyrap, ózining týpnúsqa qalpyn joghaltqan. Onyng jasalu tehnologiyasy da ózgerdi, mysaly dombyranyng ishegi qazir basqa materialdan jasalady. Qobyz bolsa sol qalpynda býginge jetip otyr. Qylqobyz da baqsylar qoldanatyn, batyrlar jyryn sýiemeldeytin aspap. Imperiyalyq otarlyq kezende osy aspaptar qatty qudalaugha úshyrady. Sonday-aq islam dini qazaq dalasyna taralghan 9-ghasyrlardan bas-tap úrmaly aspaptar baqsylyq, tәnirshildik, shamanizm belgisi retinde islam dinine qayshy degen sipatta joyylugha bet aldy. Sol sebepti búl aspaptardyng týpnúsqasy bizge jetken joq, tipti joqtyng qasy deuge bolady. Bizding muzeydegi úrmaly aspaptar kóptegen zertteuler nәtiyjesinde janghyrtylyp, janadan jasalghan. Búl aspaptar týpnúsqa qalpynda hakas, altay, tyva, qyrghyz elderinde saqtalghan. Kezinde Bolat Sarybaev osy aspaptardy janghyrtyp, ýlken kolleksiya jasap, orkestrge qosty. Al qazirgi tanda búl aspaptardyng bәri qoldanysta jәne qazaqtyng ónerin damytugha ýles qosuda.

- Býginde zamanauy muzyka óneri, oryndaushylyq qúbylysy sharyqtap damuda jәne onyng týrleri men stilideri de san aluan. Al úly mәdeniyetting sarqynshaghy ispetti úrmaly aspaptardaghy kәsiby oryndaushylyqtyng payda boluy jәne óristeui qanday dengeyde jәne qazirgi Qazaqstanda úrmaly aspaptarda kәsiby oryndaushylar bar ma?

Maqsat: Qazirgi tanda úrmaly aspaptarda kәsiby oryndaushylyqtyng dengeyi, әriyne kóterilip keledi. Foliklorlyq-etnografiyalyq «Sazgen sazy», «Álqissa», «Saryn» siyaqty ansamblider búl muzykalyq aspaptardy barynsha qoldanady. Mysaly, bizding «Túran» etnofoliklorlyq toby oryndaytyn Dәuletkereyding «Kórúghly» kýiine qoyylghan kompozisiyagha úrmaly aspaptardy qostyq. Jalpy, adam balasynyng jan dýniyesine eng jaqyny – osy úrmaly aspaptar. Óitkeni, oinau kezinde yrghaghyn tez tauyp, ózine beyimdep alugha bolady.

Jalpy qazaq halqynda jeke oryndaushylar bolmasa eshqashan arnayy orkestr bolmaghan. Ansambli, orkestr – kenes dәuirinde payda bolghan újymdar. Osy kezennen bastap úrmaly muzykalyq aspaptar ózining funksiyasyn ózgertip, muzykalyq sýiemeldeushi, yrghaq berushi aspap retinde qoldanysqa endi.

- Úrmaly muzykalyq aspaptar turaly sóz qozghaghanda, olardy oryndaudyng stiyline, mәnerine, arnayy tehnikalyq әdisterine nazar audarmau mýmkin emes. Al aspapty jasau, tandau, onyng sapasy búdan kem týspeytin mәsele. Osy aspaptar bizding zamanymyzgha sol qalpynda jetti me?

Maqsat: Múnda danghyra, dauylpazdyng pishini de, jasalu materialy da kóne qalpynda kelip jetken. Úrmaly aspaptardy aghashtan oiyp, iyip, terimen qaptap jasaydy. Danghyragha keyde eshkining terisi, ýlkenirek bolsa siyr, týie maldarynyn, búghynyng terisi tartylady. Bizding muzeyde búl aspaptardyng bәri bar. Olardyng kópshiligi baqsynyng aspaptary, Altay, Hakas ónirinen kelgen danghyralar. Biz búghan deyin solargha tapsyrys berip jasatyp keldik, endi-endi bizding sheberlerimiz ýirenip jasaugha kiristi. Degenmen, úrmaly aspaptar tanymaldyghy jaghynan dombyra men qobyzgha jete qoymaydy, óitkeni búl osy aspaptardyng ereksheligine baylanysty. Úrmaly aspaptar negizinen orkestrdegi qosymsha aspap retinde qoldanylady.

Abzal: Úrmaly aspaptardy jasaytyn sheberler barshylyq, negizinen búl aspaptardy «Sherter» JShS jasap shygharuda. Osy Yqylas atyndaghy halyq aspaptary muzeyi «Sherter» firmasymen tyghyz baylanysta. Sondaghy sheberlermen kenesip, osy aspaptardyng jasalu tehnologiyasyn qaytadan janghyrtu júmystary jýrgizilude. Al jasalatyn materialdar búrynghysha – aghash, teri, metall. Áriyne, jana tehnologiyany qoldanu qajet, biraq materialy men týrin saqtau manyzdy.

- Qazaqstandaghy úrmaly aspaptardyng bilim beru salasyndaghy jaghdayy qalay?

Abzal: Ókinishke oray, Qazaqstanda muzykalyq oqu oryndarynda osy aspaptargha arnalghan pәn de, sabaq ta joq. Úrmaly aspaptarda oinaudy ýiretetin kәsiby mamandar mýlde joq. Men ózim Maqsat Jýsipәli degen mulitiinstrumentalisten ýirendim, ol últtyq aspaptardyng barlyghynda derlik oinay alatyn Qazaqstandaghy dengeyi eng joghary muzykant. Ol kisi «Otyrar sazy», «Álqissa» ansambliderinde oinaghan. Maqsat agha kezinde úrmaly aspaptarda oinaytyn jalghyz maman bolghan, sonday-aq osy aspaptardy zertteuge kóp ýles qosqan kәsiby muzykant. Al Qazaqstanda úrmaly aspaptarda oinaytyn kәsiby muzykant dayyndaytyn oqu orny joq.

- Úrmaly aspaptardy kәsiby dengeyde odan әri jetildiru ýshin ne isteu kerek, keleshegi qanday?

Abzal: Úrmaly aspaptardy odan әri jetildiru jayy turaly aitsaq, birinshiden, bilim beru oryndarynda osy aspaptardy qoldanysqa engizu kerek. Eng bolmaghanda, fakulitativtik sabaqtar jýrgizilse. Búl tek kәsiby muzykalyq oqu oryndaryna ghana qatysty emes, sonymen birge kez-kelgen bilim mekemesinde, meyli ol medisinalyq, tehnikalyq oqu orny bolsyn, qosymsha sabaqtarda muzykalyq aspapta oinaudy ýiretu kerek. Mysaly, Koreya, Japoniya elderinde býldirshinderge mindetti týrde qanday da bir muzykalyq aspapta oinaudy ýiretedi. Búl últtyq mәdeniyetke baulumen birge muzykagha jaqyn bolyp ósken balanyng jany

taza bolatynyna mәn beruden tughan ýrdis. Búl kóbinese ýrlemeli jәne úrmaly aspaptargha qatysty. Óitkeni, ýrlemeli aspapta oinau adamnyng ókpe qyzmeti, tynys aluy ýshin paydaly, sonday-aq ókpe, kenirdek aurularynyng aldyn alady. Ekinshiden, әrbir adamnyng óz yrghaghy bolady, sol arqyly jýike jýiesi, koordinasiya bir jýiege keledi. Onymen qosa, shygharmashylyq qiyaly damidy. Sondyqtan koreyler men japondar osy eki aspapty birdey oqu ýderisinde qoldanady. Shet elderde gastrolidik saparlarda bayqaytynymyz, neshe týrli mamandyq iyeleri, finansist, bankir azamattar kem degende bir muzykalyq aspapta oinay biledi. Bizde de osy ýrdisti qolgha alu qajet. Mysaly, qazir «Kókil» mektebi Abdulhamit Rayymbergenovting basshylyghymen últtyq aspapta, onyng ishinde dombyrada oinap ýirenuding jana tehnologiyasyn qoldanuda. Osy «shәkirt-ústaz» tehnologiyasymen bala 45 minuttyng ishinde dombyrada oinap ketedi.

Maqsat: Bәlkim, «Drum Line” tәrizdi tek úrmaly aspaptardan qúralghan top qúru kerek shyghar.

- Kóne dәuir aspaptary jana mynjyldyq tyndaushylaryna әser ete ala ma?

Abzal: Qazir jahandanu zamanynda shetelding muzykasy jaulap aldy degen alandaushylyqtar basym, degenmen búl ýrdisterden qashpau kerek. Muzyka bir orynda túrmaydy, ol ýnemi damyp, ózgerip otyrady, әrbir muzykanyng óz kezeni bolady. Qazaqtyng últtyq muzykasy eshqashan úmytylmaydy. Búl әrbir qazaqtyng boyyna genetikalyq jolmen beriletin nәrse. Keyde shetelde ómir sýrip jatqan, ana tilin, tarihyn bilmeytin qazaqtardyng ózi qobyzdy, úrmaly aspaptardy tyndaghan kezde deneleri týrshigip, ózimizdi 8-9 ghasyrlarda jýrgendey sezindik dep aityp jatady. Yaghni, búl óner eshqashan joghalmaydy, úmytylmaydy.

Jappay kelip jatqan búqaralyq mәdeniyet ýlgilerine qarsy túra alatyn da osy - últtyq muzyka. Biraq ol ýshin balanyng qúrsaqtaghy kezeninen bastau kerek. Qazaqtyng últtyq muzykasyn, klassikany tyndau kerek. Jalpy klassikalyq muzyka adamdy sabyrlylyqqa ýiretedi, jan-jaqty bolugha yqpal etedi. Al, qazaqtyng muzykasy eng aldymen filosofiyalyq muzyka bolyp tabylady, búl – bir, al ekinshiden, ol – patriotizm. Bayqasanyz, әr últtyng muzykasy sol halyqtyng últtyq mentaliytetine sәikes keledi, mysaly tatardyng muzykasy negizinen kónildi, biyge jaqyn, ómirge qúshtarlyq bar. Qazaq muzykasynda tereng oy basym, jauyngerlik ruhqa toly. Búl halqymyzdyng tarihyna da baylanysty bolsa kerek. Aytalyq, Mahambettin, Qúrmanghazynyng kýileri adamgha ruh beredi, jigerin janidy.

- Muzykadaghy oryndaushylyq óneri arqyly «jaqsy talgham» qalyptastyrugha bolady. Olay bolsa, sizder nasihattap jýrgen últtyq muzyka qazirgi jastardyng muzykalyq qabyldauyn ózgertuge qabiletti me?

Maqsat: Muzykanyng óz tili bar, ony kәdimgi sózdermen jetkizu qiyn. Ony tek aspaptarda oinau arqyly sezinuge, úghynugha, boylaugha bolady. Al kóne muzykany týsinip qabyldau ondaghy býkil sezimderding boyauy men oilardyng renkterin sol aspaptarda bere biluge baylanysty. Jalpy әr adamnyng muzykalyq talghamy bala kezden qalyptasady. Jastardyng talghamyn ósiru ýshin bala kezden dәstýrli muzykany tyndatsa, últtyq orkestrding konsertterine, muzeylerge jýieli týrde baryp túrsa, әriyne ol bala qazaq muzykasyna erekshe kózqaraspen qaraydy. Bizde bir teris týsinik bar, ol qanday da bir әnshi nemese top óz elimizde kóterile almay jýredi de, Europadan nemese kez-kelgen shet elden jýlde alyp kelse ghana oghan erekshe yqylas tanytyp, moyyndaydy.

Degenmen, kәzir últtyq aspaptargha qyzyghushylyq tanytyp jýrgender kóp. Ózimiz de shәkirt tәrbiyelep jýrmiz. Kez-kelgen jastaghy adamdar, studentter, qyzmetkerler tilek bildirip, ýirengisi keledi.

- Al osy aspaptardy tarihy shyghu tegine, maqsatyna qaray paydalanyp jýrgen adamdar býgingi kýni bar ma eken?

Abzal: Úrmaly aspaptardy baqsylyq maqsatta paydalanyp jýrgen adamdar kezdesedi. Bir belgili halyq emshisi óz rәsimderine danghyrany, syldyrmaqty qoldanady. Mine, osynday sonau zamannan kele jatqan dәstýrdi jalghastyryp jýrgen baqsy-balgerler әli de bar. Múndaghy eng bastysy – dәstýrdi saqtau. Búl ana tili men tóltuma mәdeniyet siyaqty últ bolyp qalu ýshin qajet eng basty qúndylyqtar.

Maqsat: Tabighy dybystardyng adamgha emdik qasiyeti de bar ekeni dәleldengen. Aytalyq, baqsylar adam emdegen kezde transqa kirip, osy aspaptardyng dybys kýshin qoldanghan. Asatayaq ta, syldyrmaq ta baqsylardyng aspaby. Narqobyzdyng tiyegin alyp tastap, úrmaly aspap retinde paydalanghan. Shyndauyl batyrdyng dulyghasyna úqsaydy, ony moyyngha ilip alady. Shartyldauyq, saqpan degen aspaptardy anshylyqta, sonday-aq auyl sharuashylyghynda qústardy ýrkitu ýshin de paydalanghan.

- Qazirgi kezde asa damyghan, әmbebap muzykalyq aspaptar bar, olar kez-kelgen aspaptyng ornyn basa alady. Kóne muzykalyq aspaptardyng zamanauy aspaptardan aiyrmashylyqtary jayly aityp ketsek.

Maqsat: Dybystar arqyly kórkem beyne tughyzu, ony tyndarmannyng kóz aldyna keltiru – әr muzykant ýshin arman, oghan qol jetkizu onay emes. Múndaghy eng manyzdysy – sol zamanauy aspap kóne muzykalyq tuyndynyng dybystyq ereksheligin, boyauyn, tembrin berui tiyis. Alayda qazirgi zamanauy aspaptar kóne dәuirlerding sazyn tolyghymen bere almaydy. Kóne aspaptardyng qazirgi zamanghy analogtary olargha ilese almaydy, sondyqtan olardy qayta janghyrtudan dúrys jol joq. Biz qazir qazaqtyng sonau ejelgi tamyrlary bastau alatyn dәuirlerge bet búrugha mýmkindik aldyq, kez-kelgen tarihy dәuirdegi muzykalyq stiliderge nazar audaramyz. Kóne muzykany týpnúsqalyq oryndau ýshin mindetti týrde sol zamannyng týpnúsqa aspaptaryn nemese olardyng dәl kóshirmesin qoldanu qajet, sonday-aq olarda oinau tehnikasyn saqtamay bolmaydy. Biraq, әriyne, dәl sol 2000-3000 jyl búrynghyday dәstýrde oryndau mýmkin emes.

- Ghylymy qyzmetpen qatar últtyq muzykany nasihattaumen ainalysyp jýrgenderiniz belgili. Osy baghyttaghy jeke shygharmashylyqtarynyz jóninde bilsek.

Maqsat: «Túran» etnofoliklorlyq tobynyng mýshesi retinde dәstýrli muzykany zamanauy týrde halyqqa úsynu isine ýles qosyp

jýrmiz. Bizding maqsatymyz kóne ónerdi nasihattau arqyly jastardy últtyq ónerge búru, kózqarasyn ózgertu, patriottyq sezimderin oyatu. Osy túrghyda biz kóptegen janalyqtar engizdik. Mysaly, danghyra aspabynyng ózgeshe formalaryn tauyp, qoldanudamyz. Asatayaqtyng bir týri – kóptayaqty jasadyq. Sol siyaqty shartyldauyq, dabyl, dauylpaz aspaptaryn el ishinde janasha týrde nasihattap jýrmiz. Jalpy býgingi tanda mәdeniyetti, ónerdi nasihattau dúrys jolgha qoyylyp keledi, shet elderge gastrolidik saparlargha shyghamyz, eldegi konsertterimizge de halyq kóp keledi. Tyndaushylarymyzdyng 80%-y jastar. Osy kýnge deyin «Túran» tobynyng birneshe kýitabaghy shyqty. Eng bastysy, últtyq muzykanyng yrghaghyn búzbay, dybysyn, boyauyn ózgertpey, zamanauy týrde oryndau qajet dep sanaymyz.

Abzal: Úrmaly aspapta oinaumen qosa kómeymen qayyru ónerin janghyrtyp jýrmin, búl sonau saq pen týrki zamanynan beri kele jatqan әn aitu dәstýri. Ókinishke oray, bizding halqymyzda kómeymen aitu shamaly úmytylyp, kenje qalghan óner. Kәzirgi Qyzylorda oblysynda, Qarmaqshy ónirinde kóp kezdesedi. Kómeymen qayyru da kóne zamandaghy tәnirshildikpen baylanysty úghym. Týrkiler әlemdi ýsh bólikke bóledi: jer asty, jer ýsti jәne aspan – Kók Tәniri. Kómeyden osy ýsh әlemning dybysy birdey shyghyp, ýilesim tabady: qarqyra, kómey, kýrkireu. Eng jogharghysy – kýrkireu (aspan), tómengisi – qarqyra (jer asty), al ortasynda – kómey, yaghny adam. Kóptegen epikalyq jyr-dastandar kómey arqyly oryndalghan (Abzal osy dybystardy kómeymen qayyrudy kórsetti).

- Últtyq muzykany, aspaptardy tanytu, dәripteu, nasihattau jaghy kónil kónshiterlik pe?

Abzal: Úrmaly aspaptarda oinaudy әlemge tanytu dengeyi óte jaqsy. Foliklorlyq ansambliderding barlyghynda búl aspaptar qoldanylady. Týrli dengeydegi etnofestivaliderge qatysamyz, osy ónerdi damytugha talpynysymyz joghary. Ásirese, Europa elderinde gastrolidik sapargha barghanda bizding aspaptargha, últtyq muzykagha ýlken qyzyghushylyqpen tanyrqay qaraydy.

Úrmaly aspaptardy nasihattau, ony qoldau mәselesine keletin bolsaq, әzirge búl óner tek jekelegen adamdardyng entuziazmy arqyly óristep otyr, memleket tarapynan qoldau az. Degenmen, naqty jobalar úsynyp, memleket tarapynan bólinetin granttardy útyp alugha bolady. Barlyq mәsele adamnyng ózinde, óz qabyletin iske asyruynda, kórsetuine baylanysty dep bilemiz.

- Muzykanttar ózderining dýniyetanymyn, kózqarasyn ózi oryndaytyn aspapqa qaray qalyptastyratyny bar. Sizderding qazaqtyng dәstýrli ónerin layyqty jalghastyryp jýrgeninizding ózi otanshyl azamat ekenderinizding bir kórinisi.

Maqsat: Adam aqparatty týrli jolmen alady. Muzyka da adamgha bir nәrseni, jay nәrse emes, súlulyq pen sezim ýilesimin jetkizuding tәsili. Kez-kelgen nәrseni jaqsy jasau ýshin ony sýng, bar yntanmen berilu, nәtiyjesinen rahat alu qajet. Búl әsirese muzyka ónerine erekshe qatysy bar, óitkeni muzyka – ruhany dýniye.

Muzykanttyng tabysqa jetu onyng darynyna, qabyletine, enbekqorlyghyna, tabandylyghyna, óz isine berilgendigine tikeley baylanysty ekenin bilemiz, onyng shygharmashylyq qiyaly úshqyr bolghan sayyn aldynan kezdesken qiynshylyqtargha tótep beru qasiyeti kýsheyip, búl oghan dem beredi, qalayda kózdegen maqsatyna jetuge úmtylady.

Abzal: Saz yrghaghyn býkil jan-jýienmen sezinip, bir sәt tәn yrqynan bosap shyghu, kenistikte qalyqtatu saz ónerining ghajap qúbylysy. Al osy tyndaushylardyng muzykany sezinui, әserlenui oryndaushygha tikeley baylanysty. Eger oryndaushy muzykamen tútasyp, saz siqyrynyng túnghiyghyna boylata bilse ghana ol naghyz oryndaushy.

- Kóne de jana muzykany nasihattau jaghy qalay qalyptasuda? Arnayy festivalider, konsertter úiymdastyryla ma?

Abzal: Konsertter, muzykalyq festivalider – muzykanyng ómir sýruining birden bir kepili. Býginde múnday is-sharalar jii úiymdastyrylyp túrady. Óitkeni, últtyq muzykany oryndaushylar da qazirgi zamanghy qazaqstandyq mәdeniyetting bir bólshegi. Ýnemi shygharmashylyq izdeniste bolu, tyng joldardy tabu bәsekeden qalmaugha kómektesedi. Áytpese bir orynda túryp qalu artqa ketu degen sóz. Ásirese, kóne saz aspaptarymen ainalysa

jýrip, ejelgi muzyka ónerining tarihyna boylau, zamanauy talaptarmen ýilestiru arqyly týpnúsqa aspaptardyng ereksheligi men qasiyetin jetkizu – bizding basty mindetimiz.

Yqylas atyndaghy halyq aspaptary muzeyi tarapynan balabaqsha, mektep, kolledj siyaqty týrli oqu oryndarynda dәris-konsertter úiymdastyrylady, múnda әr aspaptyng jeke dybysy, olardyng ýndestigin kórsetuge basty nazar audarylady.

Maqsat: Jalpy muzyka eski ne jana dep bólinbeydi, tek jaqsy nemese nashar muzyka ghana bar. Qazir estradalyq jenil-jelpi әuender kóbeygenmen de, búl uaqytsha qúbylys. Tek naghyz taza óner ghana mәngilik, eshqashan eskirmeydi, janghyra beredi.

Nemister Mosarttyng muzykasyna qanday úqyptylyqpen qarasa, bizding últtyq múramyzgha da sonday kózqaras qajet.

- IYә, bardyng berekesin keltirip, joqtyng izin indetip zertteytin zerdeli jastar, ony qoldanysqa engizip, qazirgi úrpaqtyng sanasyna qúyatyn, nemqúraydylyqty joyyp, ruh-jigerdi oyatatyn zerek úlandar barda qazaq óneri eshqashan ólmeydi. Salmaqty da saliqaly әngimeleriniz ýshin alghys aitamyz. Qazaqtyng dәstýrli ónerining әleuetin tanytu jolyndaghy enbekterinizge jemis tileymiz.

Súhbatty jýrgizgen

Dina Imambay

 abai.kz