Eldegi boluy yqtimal sayasy reformalargha qatysty qoghamdyq talqylaugha Parlamentting «Aqjol» partiyasy úsynys jasady. Úsynys bolghanda da – Mәjilis pen Senatty biriktiru kerek dedi. Biz unitarly memleketpiz. Sondyqtan Azat Peruashev myrzanyng úsynysy dúrys dep týidik.

Al endi osyghan kenirek toqtalayyq. Elbasynyng ózi tikeley efirge shyghyp, qolyndaghy qúzyretterdi bólip beretinin aitqan kýnnen bastap, Astana «júrty» japatarmaghay reformagha beyimdelu prosessin bastap ketti. Tipti, biylikti bólisudi baqylap, rettep otyratyn arnayy komissiya qúryldy. Mine, biz kóterip otyrghan úsynys osy komissiyagha jóneltilgen.

Deputattar men sayasatkerler arnayy «Abai.kz» aqparattyq portalyna pikir bildirip, osy bir úsynysqa qatysty óz oilaryn ortagha saldy.

QAZAQSTAN UNITARLY EL ME, ÁLDE FEDARALDY MA?

Azat Peruashev, Mәjilis deputaty:

- Men jәne mening әriptesterim elimizding ónirlerine saparlap qayttyq, bilesizder. Onda biz ghalymdarmen, ziyaly qauym ókilderimen, zangerlermen kezdestik. Bilesiz be, olardyng kóbisi – bizding eldegi qos palatalyq jýiening tiyimsizdigin aituda. Qos palatalyq qúrylym – federativti memleketke tәn. Biz unitarly memleketpiz. Ol Konstitusiyamyzda taygha tanba basqanday jazylyp túr. Al unitarly elde bir palatalyq qúrylym әldeqayda tiyimdi bolmaq.

Biz kezdesken jerlerde osy úsynystar jii aityldy. Ásirese múny zangerler men qúqyq salasynyng mamandary aitty. Sondyqtan, biz óz úsynystarymyzdyng qataryna engizdik. Bizding fraksiyanyng keneytilgen otyrysynda biz búl mәseleni qyzu talqylap, sýzgiden ótkizip baryp, jóneltip otyrmyz.

Jabal Erghali, Senat deputaty:

- Qazirgi elde bolyp jatqan sayasy reformalargha qatysty әrbir Qazaqstan azamatynyng óz úsynysyn, pikirin aitugha qúqyly dep esepteymin. Kez kelgen qoghamdyq úiym, birlestikter, partiya ókilderi Konstitusiyagha ózgertuler engizuge baylanysty óz ústanymdaryn aitqany jón. Sol sekildi, «Aqjol» partiyasynyng qos palatany biriktiru turaly úsynysy qogham tarapynan, komissiya tarapynan qoldau tauyp jatsa kóre jatarmyz.

Ayta keteyin, búl Mәjilisting talqylauyna kelgen joq. Búl Últtyq komissiyagha jiberilgen úsynys. Dese de, kóp últty, kóp konfessiyaly Qazaqstangha bir palataly jýie qanshalyqty tiyimdi bola qoyady degen kýdik bar. Ony jasyrmaymyn.

Dos Kóshim, sayasatker:

- Shyndyghyna kelsek, men búl jerde Azat Peruashevting úsynysyn tolyq qoldaymyn. Nege? Búl mәsele búghan deyin de talay jerde kóterilgen. Osydan 10-15 jyl búryn Qazaqstangha Senattyng keregi joq degendi biz aittyq.  Sebebi, Parlamentting qara júmysyn Mәjilis atqarady.

Senat – Preziydent pen Mәjilisting ortasyndaghy kópir ispetti ghana ról atqaryp túr. Kerek deseniz, Qazaqstandaghy Zang qabyldau prosessine kedergi keltiretin kezderi de kóp. Mәjilis Zang jobasyn qabaldaydy da, ony Senatqa jiberedi. Senat ony keri qaytarady. Al Zang kerek.

Sodan keyin Preziydentting ózi keybir dýniyelerge Senat arqyly toqtau salyp otyrady. Yaghni, ózi tikeley aitpay, Senattyng auzymen jýzege asyru ýshin Senattyng tek Preziydentke qajettiligi bolmasa, Zang shygharu prosessinde Senat ýlken ról atqarady dep aita almaymyn. Búl әlgi orystar aitatyn, «besinshi ayaq»  sekildi ghoy.

Búl jerde eskere ketetin taghy bir jәit – Senat qanday elderge kerek? Kóbinese federaldy nemese kóp shtatty memleketterde Senat aitarlyqtay rólge iye. Kezindegi Kenes ókimeti kezindegidey әr aimaqtan ókil boluy ýshin ghana kerek deytinbiz. Nemes AQSh-taghyday әr shtattan ókil boluy kerek. Al bizde Senat deputattarynyng basym bóligin Preziydentting ózi taghayyndaydy. Qos palatany birdey ústap otyratynday biz federaldy memleket emespiz ghoy. Sondyqtan Azat Peruashevting búl úsynysy dúrys dep esepteymin.

DANGhOY ELDE KÝNDE TOY.  «SAYLAU-LÁYLIM»

Aytpaqshy, danghoy elde kýnde toy demekshi, biyl Senattyng saylauy bolady. Saylau degen jay aty, taghayyndau bolady. Barlyghy 47 oryn. Onyng 15-in Preziydent taghayyndaydy. Saylaudyng sarsanyne budjetten 446 million 694 myng tenge bólinedi.

Jogharghy palatanyng parlamentarzim tarihyndaghy orny men róli turaly aitqanda deputattyq korpustyng belgili mólsherde jogharghy biylikpen ymyrlasqanyn jasyra almaymyz. Deputattyq korpus júmysynyng tiyimdiligin arttyru ýshin maqsaty parlament qúrylymyn týbegeyli ózgertu bolyp tabylatyn konstitusiyalyq reforma qajet shyghar mýmkin. Búl janaghy Peruashev myrzanyng úsynyp otyrghan bir palatalyq jýiege kóshu prosessi. Bir anyghy Senatqa biylikke meyilinshe berilgen adamdar ótedi. Ol jalghyz bizding pikiri emes, kópting auzyndaghy sóz. Kez kelgen pikir nazar audarugha túrarlyq. Biraq, osy orayda, biz QR Konstitusiyasyna sәikes, parlament jogharghy palatasynyng tóraghasy memleketimizdegi ekinshi adam bolyp sanalatyndyghyn esten shygharmauymyz kerek. Ol Qasym-Jomart Toqaev. Songhy kezderi «Tvitterde» tym belsendilik tanytyp jýrgen Qasekeng Qytaygha baryp qazaqsha sóiledi. Ol Nazarbaevtan keyin (BÚÚ minberinde qazaqsha sóilegeninen keyingi) bizding sheneunikterding ishinde shetelde memtilde til qatqan ekinshi adam boldy. Búnday erlikke eki adam ghana bara alatyn. Sol senimdi aqtay bildi. Jә, әngime ol jóninde emes.

SENATTY «QARIYaLAR KENESI» DEP ÓZGERTU KEREK

Kerek derek. Biz talqylap otyrghan qos palata – Mәjilis pen Senat. Mәjilis – arabtyng «medjiliys», jinalys, kenes degen sózinen shyqsa kerek-ti. Al Senat sózi – latynsha  senatus, senex — kәri, qariya sózinen shyqqan. Búl jerde Senat deputattarynyng ortasha jas mólsherine de toqtala ketken jón.

Mysaly, qazirgi Senatta – qart deputat Múhtar Altynbaev. 72 jastaghy aqsaqaldyng sonynan jetpistegi Quanysh Aytahanov ókshe basyp keledi.

Statistika. 60 jas pen 69 jas aralyghynda – 25 deputat bar eken. Al jasy 50 men 59-dyng ýstine sekirgenderding sany – 15 adam.

Eskere keteyik, Senatta, Parlamentting jogharghy palatasyndaghy eng jas deputat Kәletaev Darhan Amanúly. Ol nebәri 45 jasta. Onyng «pәshtiy» qúrdasy 46-gha tolghan.  Tóragha Toqaevtyng ózi biyl 64-ke keledi. Eluge jetpegen eki deputattan ózgesi Senattyng «qariyalar kenesi» degen atyn aqtap túr emes pe?!. Sondyqtan Senattyng atauyn «qariyalar kenesi» dep ózgertu kerek...

Basqa jaghynan alyp qarasan, biylikting túghyry onsyz da myqty, óitkeni tómengi palatadaghy 80 payyz deputat eng iri preziydenttik «Núr Otan» partiyasynan saylanghandar. Sondyqtan Senatta tarqatqannan joghary biylikting qylshyghy qisaya qoymasy anyq. Búl el budjetine edәuir ýnem bolar edi.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz