QAHAN

Arheologtar qorymnan arghymaghy qosa jerlengen qahan mýrdesin tapty. Olar oljalardy syrtqa shygharmaq bolghanda, qorym ishinen myna bir dauys shyghyp, shoshytqan edi...

Tart qolyndy, týzding tarpany,

Atqan ba jerde qúzghyndar tany?

Tariqat etkem targhyl әlemdi,

Tynyshtyghymdy búzdyndar taghy.

Tiymender mening arghymaghyma,

Taghdyrym túlpar saldy baghyma.

Jayaulap emes, qúldarday ónshen,

Tәnirding atpen bardym aldyna.

Qahangha ghana say ghúryp qylyp,

Jerlegen júrtym qayghyryp túryp.

Qaratabandy sonyma tastap,

Ketkenmin jerden sәigýlik minip.

Dәurenim ótti, әtten, bilemin,

Barlyghyp qaldy-au, aq ter kýrenim.

Tart qolyndy, teksizding úly,

Tarihyna da atpen kiremin!

Tozangha kómip jahanamyndy,

Tanytam elge ata-qanymdy.

Múrajayyna atymmen baram,

Bilsem de búzyq atanarymdy.

Dýbirmen jerding týrip etegin,

Shengelge týsse býrip ótemin.

Arghymaghymnan aiyrma meni,

Kórinsin elge Týrik ekenim.

Tart qolyndy!

ORAZ-MÚHAMED! 

Ondan súltannyng úly Oraz-Múhamed - qazaqtyng Úly oghlandarynyng biri. On alty jasynda el qamymen saparlap jýrip orysqa tútqyn bolghan. Odan keyin kepil retinde ústalghany M.Maghauinning «Alasapyranynan» belgili. Qasiretke toly ghúmyrbayanyn Múhtar aghamyz sol romanynda jazyp tastaghan. Tútqyn bop baryp Han bolghan Beybarys qazaq ýshin qanday qasterli bolsa, Oraz-Múhamed te sonday qasterli. Tәuekel hannyng qalghasyn (han óle qalghan jaghdayda han kóterilui tiyis adam) Alpamys, Ertarghyn, Qobylandyday er sanaymyn óz basym. Qúrmet pen sýisinuden tughan ólenning dengeyi qanday ekenin múqtaram jamaghat biler...

TÚTQYN

On san oqty Ondannyng úly,
Ordada túghyr oryny.
Kremlide alghash bolghannyng biri,
Kermende qaldy qorymy!

Shyghaydan qalghan shanyraq edi,
Shynghystyng tike jalghasy.
Tәuekel sonda anyrap edi,
Tútqyn bop ketken Qalghasy!

"Orda shayqaldy, kýrsindi qyrat, 
On altyda edi búl bórin.
Jonyndy kýdireytip, jýrisindi biraq,
Oghlan ghoy dedi kýlli elin!

Donyz sasyghan, qaugha saqaldy,
Kәpirge tútqyn boldyng ba?
Berseng de qoldan jaugha shahardy,
Ózindi bermey,
Óle salmadyng ba ornynda?!

Alty qyratty asyra quayyn,
Atasy teksiz búl eldin!
Dәretimdi patshalarynyng basyna qylayyn,
Jibergin meni, jibergin!!!"

Bahadýr edi er qaghannyng bolmysy,
Zaty da búnyng Tәuekel!
Uaqyt emes deydi Atalyq on kisi:
"Orysty qazir jau eter!"

Azbanqara kisinedi, 
Songhy kýshin bir jiyp,
Kýrek tisi kórinedi agharghan.
Tútqyngha ol túrghanday ma yrjiyp,
Kóz monshaghyn tógip alyp janardan...

KEPIL

Aq patsha túr tútqyngha antaryla,
«On altyda bala ghoy múnyng әli.
Qalay qalgha saylaghan han taghyna?
Kórinip túr kózining súghy bary!

On altyda... Búl qalay el biylepti?
Mening úlym oinap jýr qar atqylap.
Bizderge ghoy balany bermeydi epti,
Qazir bersem, taghymdy talaq qylad...

Bala emes, mynauyng bәle shyghar,
Eki kózi barady tesip ótip.
Týbinde dýniyeni dәl osylar,
Terbeytin bolady besik etip».

- Chingizidy, -dep patsha kýbir etti,
Tútqyn túrdy tek ýnsiz tasyrayyp. 
«Bizding bastan qanshama dýbir ótti...
Qasqyrgha qarsy qasqyr asyrayyq».

Patsha endi kýlmiljip sóz bastady,
Tútqyn da tilge keldi jibigesin.
«- Netken túqym, әi, búlar tozbas qany,
On altyda ketetin bilip esin!

- Pomestie ber, malay ber, mal-mýlik ber,
Qatyn kerek dese de ayamandar.
Jolatpandar kәzzapqa, handy ýgitter,
Qúrmettender, mendey ghyp ayalandar!»

Patsha aitsa jarlyqqa talas bar ma?
Tútqyn edi, tórege qayta ainaldy.
Aytarmyn dep dәm-túzym jarasqanda,
Elge qaytu jayyn da aita almady.

Patshang otyr, pandanyp mamyghynda,
Semizdikten ketkendey eti irindep.
«Búl bizge kniyaz emes, anyghynda,
Dýniyeni jaulaytyn kepilim» dep.

***

Aq qar ýstin qyzyl qan kestelepti,

Qúzghyn patsha otyrdy toyat tauyp:

- Myna qypshaq qosyny ne istep ótti?

Qan-jyn qylyp, ketti ghoy qoya aqtaryp.

Shveding de, basqa da esi ketip,

Dausy jetti qúlaqqa eniregen.

Jendik býgin, Qúdayym nesip etip,

Qúrmetteyin bahadýr seni nemen?

Qaharyna mingende soyyng bólek,

Úrandatyp qosynyng dýrkiretti.

Senderge ghoy әiteuir oiyn kerek,

Al jauyndy bir eles silkip ótti.

Batyy babang tirilip ketti me dep,

Shved shebi dýrligip, qaltyraghan.

Bizding jaugha dәl osy tepki kerek,

Kórseteyik kóshpeli saltyn oghan.

Han bolasyn!

Han-Kermen saghan berdim,

Sen bolasyng úrysta senimdi erim.

Men seni qalgha emes, qaghan kórdim,

Orys jeri endigi sening jerin.

Tughan dalang týsine jii kirip,

Elendeysin, elegzip antaryla.

Qazaghynnyng ketpese bii qúryp,

Basqa qalgha saylaydy han taghyna!

Sen ketseng sadaghyndy kim iyedi?

Basylghansha jýre túr taudaghy alan.

Urusov ekeuinmen dýniyeni,

Dýbirletip týbinde jaulap alam!

IZM & ÁDEBY TÓBELES

Kezinde Parijde aqyn-jazushylar arasynda eki topqa bólingen tóbeles bolghan. Tóbeles sebebi: әdeby janr men izmder. Búl oqighagha býginde aty әlemge mәshhýr bolghan jazushylar qatysqan desedi...

"Janr" da kóp, "izm" de kóp tym bizde,
Shattyq jyrym týsip ketti múndy izge.
Kýnirengen kýngirt jyrlar oqidy,
Tas qaranghy túnjyraghan týn bizge.

Epos jyry bizge endi eski dep,

 Ólenining jal-qúiryghyn keskilep - 

Bir aqyn jýr, jerdi qoyyp, gharyshtyq
Odasymen oi-sanamdy teskilep.

Bir aqyn jýr, Búqarlardan syr alghan,
Ólenderi óng men týsten qúralghan.
Bir aqyn jýr, Altaydan da asqaqtap,
Úiqastary úiyq ittey búralghan.

Bәri sonyng naghyz aqyn, al biraq,
"Izmderi" aldan shyghar jalbyrap. 
Bireuining oiy tereng túnghiyq,
Bireuining sózi tәtti bal-búlaq.

Biraq, biraq... Moyyndaymyn bәrin men,
Ózimde de janalyq kem, daryn kem.
Men de kelem at ýstinen aqyryp,
Mahandardan qalghan asau arynmen.

Kimge opa әperedi kóp eges?
"Izm" jayly dauymyzda kóp emes.
Ansap túram, bizde de osy búrqanghan,
Bolsa eken dep әdemi bir tóbeles!

QOS QYRAN
Qartayghanda qiyn eken qyran qús, 
Qaytqan kezde túla boydan búlan kýsh.
Ójet qúsyng kójek qúsap býkshiyip,
Túranynda mýlgigish te, sylanghysh. 

BóriQút-tyng qúz-qiyada jazmyshy,
Qúsbegi de qasterli adam, әz kisi:
- Ekeumizde qartaydyq - dep, kýrsindi,
(Bir shyng sýiep túrghandayyn bir shyndy)

- Balaq bauyn aghytamyn, samghasyn,
Tomaghagha tamshy jasy tambasyn.
Tekti qúsqa túghyrda ólu qasiret,
Jiberemin, erlik jolyn tandasyn.

Úzaq jyldar boldy mening ras, pirim,
Qanjyghamda týlki týgil, qasqyryn...
Qartayghanda qúlap ólu kerek qús,
Búzdyrmayyn búghan baba dәstýrin!

Qart kýrsinip, qyran qústy bosatty,
Kózding jasy janarynan qosa aqty.
...Sol bir kýni keudesinen әz jannyn,
Dep estidik óz jany da bosapty. 

Eki qyran ózin jerge qosa atty...

Abai. kz