Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Ángime 4233 0 pikir 21 Sәuir, 2017 saghat 11:07

Shara Túrmaghanbetova: "Bas satudy" ýirendim

Ol – nebәri 24 jasynda KSRO Jurnalister Odaghynyng mýsheligine ótken jurnalist, ol – әdildikti sýiedi, tәuelsizding elding tәuelsiz BAQ ókili. Ol – әnshi, halyq folikloryn jinaqtaushy, Yrghyzdyng patrioty. Ol – ataghy joq ataqty jurnalist. Ol – “Jeti qazyna” degen qazaq qúndylyqtaryn, salt-dәstýr, tarihyn bir izge týsiruge baghyttalghan gazetting redaktory Shara Túrmaghanbetova.

Apay, súhbatqa әreng uaqyt taptynyz. Jana habarlasqanymyzda tyghyz sharualarmen jýrmin dediniz, qor ashyp jatqanynyzdy aittynyz. Shara apay, jaghdayynyz qalay? Qanday sharualarmen ainalysyp jýrsiz?
-Qazir sharuam jaqsy. “Jeti qazyna” degen gazet shygharyp jatyrmyn. Búny qalay aitsa bolady?!”Lebedinaya pesnya” deydi ghoy, “songhy әnim” siyaqty. Osyghan kәdimgidey janymdy salyp kirisip kettim. Jaman emes. Men endi “sen jazylshy”, “ana kisini gazetime jazghyzshy” dep sauyn aitatyn qazaq emespin. Sosyn eki bastan biylikti jaghalamaytynymdy el biledi. Óz kýshimizben shyghyp jatqan gazet. Mening ústanymym mynaday: aldymen ótkizetin tauaryndy dúrystap iste, tauaryng ótpey jatsa, ózinning bilimdiligine syn. Basynda qyzyq boldy. Búghan da barmaytyn edim. Gazetti shygharugha úsynys jasaghan Ghalymbek Sarbópin degen yrghyzdyq kәsipker jigit. “Shara apay, gazet shygharayyq. Biraq sayasatty mýldem aralastyrmaymyz” dedi.Mening oiym sonda da sayasatty aralastyru, Ghalymbek “eshqanday sayasat bolmaydy” dep bezek qaghady. “Sayasat bolmasa, gazeting ótpeydi” dep men úrsamyn. Sóitip jýrip mәmilege keldik te, salt-dәstýr, últtyq qúndylyqtardy, tarihty dәripteytin, sayasatpen, oppozisiyamen sharuasy joq bir baysaldy gazet shygharudy qolgha aldyq. Sonda da eski әdetime basyp, keyde ara-arasyna sayasatty synalap kirigizip jiberemin (kýlip).

Gazetting taralymy qanday? Gazetting taghdyry kóbine-kóp taralymyna baylanysty ghoy...
Shyqqanyna bir jyldan asty. Taralymy tek qana 1000 dana. 1000 dana bolsa da, Qostanayda gazetimizdi alatyn 10 adam bar, Almatyda alatyn 20 adam, Astanada 50 adam bar. Býkil oblystardan az-azdan bolsa da, gazetti alyp oqityn oqyrmandarym bar. Endi bolashaqta kóbeyetin shyghar. Ashylghanymyz keshe ghana. Aytyp otyrmyn ghoy, búl mening “songhy әnim” siyaqty. Jasym bolsa 55-ke keldi. Qyzmet jolynda Algha, Qobdanyng gazetterinde redaktor boldym, “Altyn orda”, “Últ times” degen keremet gazetterde júmys istedim. Jaqsy-jaqsy qyzmetterden óttim. Al, biraq ózinning ishinnen shyqqan dýniyenning orny bólek.

Sonda da apay gazet shygharu onay is emes qoy. Shet jaghasyn bilemiz. Tirep túrghan sýieuing bolmasa degendey. Óziniz jana bir sózinizde eshkimnen kómek súraghan joqpyn dediniz.
Jurnalistikada shynymen de bastyqtardyng tanysy, jaqyn dosy bolmasan, gazet shygharu qiyn eken. Ony kórip jýrmiz. Qansha ghúmyrymyzdyng qalghanyn kim bilsin?! “Redaktor Shara Túrmaghanbetova” degen artymnan izim qalsyn, jasaghan dýniyem qalsyn dep mandayyma senip jýrmin. Al, biraq “Jeti qazynam” jetim bala ghoy...

Shara apay, sizben osydan 2-3 ay búryn josparlanghan súhbat bolatyn búl. Jýreksinip jýrdik. Apay úrsyp tastar ma eken, tynnan birdene súrap, úyatqa qalmaymyz ba eken dep. Qazir sizben tanysyp-sóilesip otyrmyz. Mýldem basqa adam ekensiz. Ashyq, әngimeshil...
Men sizge bir shyndyqty ashayyn: jalpy men jaqsy adam emespin, pende retinde kóp ótirik aitqan adammyn, talay adamdargha qaryz bop jýremin, talay adamnyng ayaghyn basyp kettim degendey. Al, biraq mamandyqqa kelgende myqty baqytty adammyn. Isime barynsha adal bolugha tyrystym. Júmysymdy jaqsy kóretinim sonshalyq, oghan tiytimdey bolsyn daq týsirgim kelmeydi. Keyde endi sharshap jýrem, sharualarmen jýrem, әriptesterding kezdesuine ýlgere almay jatamyn. Aytqan uaqytynda bara almay qalamyn. Onda da sol halyqtyng mәselesimen anda-mynda shapqylap jýrip qol tiymeydi. Men turaly aitatyn basqa eshtene joq.

Apay, sonda jaqsy qasiyetteriniz joq pa?
Eki jaqsy qasiyetim bar: jaqsy anamyn, jaqsy jurnalispin. Boldy. Búl maqtanghanym emes. Bardy bar, joqty joq dep aitu kerek.

Osy jerden ótkenge sәl sheginis jasap, QazÚU-de ótken studenttik jyldarynyz turaly aityp berinizshi...
Mening uniyversiytette sabaq bergen ústazdarym kýshti boldy. Qadyr Myrzaliyev “әdebiyettanu” pәninen sabaq berdi. Leksiya kezinde su jana ólenderin oqyp beretin. Ol kezde sabaq 90 minuttan ghoy. 45 minuttan keyin ýzilis bolsa da “aghay, shyqpay-aq qoyynyzshy, oqy berinizshi” dep otyratynbyz. Mamandyq jaghynan jolym bolghan adammyn. Sýigen oquyma týstim, sony ainaldyryp kelemin. Oqu kerek kitaptardyng bәrin oqydym. Jaqsy adamdarmen dos boldym. Jarasqan Ábdirәshev, Múhamedqaly Qalmúhanbetov, Múhtar Shahanov, Qasymhan Begmanov, Baybota Qasym-Noghay, Amanhan Álimúly siyaqty myqty azamattarmen aralastym. Altynbek Sәrsenbayúlymen keremet dos boldyq.

Jurnalist boludy armandap pa ediniz degen “dejurnyi” súraq qoysam renjimeysiz be?
Mektep kezinen óleng jazatynym bar, shimaylaytynym bar. Yrghyzda oqyp jýrgende “Qazaqstan pioneri” degen jurnalgha ólenderim jii shyghatyn. Soghan qanattanyp, masattanyp jýrip, Almatygha kep oqugha týstim. Alghashynda filologiyasynda oqyp, keyin auysyp kettim. Sosyn mening jurnalistik mektebim bolghan tughan naghashym Meyirhan Aqdәuletov. Anamnyng tughan bauyry. Naghashym bolsa da, ekeumizding sózimiz bir jerden shyqpay jatady. Biraq syrttay moyyndaymyn. Qazaq kósemsózining abyzy – Meyirhan dep aitsam qatelespeymin. 2000 jyldary Aqtóbege kelip, janyn salyp jýrip “Altyn orda” degen gazet shyghardy. “Altyn ordanyn” sol kezdegi taralymy respublikalyq “men” degen gazetterding de taralymynan kýshti boldy. Bauyrjan Babajanúly men Dәuren Quat óz aldyna. Olardan bólek Meyramgýl Sataeva, Kәmshat Qopaeva, Janar Núrghali, oblystardaghy myqty-myqty jurnalisterding birazy Meyirhannyng mektebinen shyqty.

Enbek jolynyzdy audandyq gazetten bastadynyz. Almatyda mýmkindikter kóp edi ghoy?! Qalmadynyz ba?
Búl osy zamannyng sózi, osy zamannyng jastarynyng kózqarasy ghoy. Bizding kezimizde “jaqsy jerge kýmp ete qalyp, erteng redaktor bop shyqsam” degen oy bolmaytyn. Aldymen Yrghyzdyng radiosynda 50 somgha diktor bolghanmyn. Kýnde keshke “Sәlemetsizder me, yrghyzdyqtar. Býgin Yrghyzda bәlen boldy, týgen boldy” deymin. Sonda Yrghyzdan ne tauyp, jazyp jýrgenimdi bilmeymin. Algha audandyq gazetinde redaktorym zootehnik bolghan. Mende kimder redaktory bolmady dep jii aitam ghoy (kýlip). Sol kezder qiyn bolatyn. 2-3 jasar qyzymdy ertip, pәterden-pәterge kóship jýremin. Tipti aqshagha qúttyqtau, joqtau jazyp kýn kórgen kezderim de bolghan. Nesin jasyrayyn?! Ol da enbek. Ol da “midy satu”. Sodan bir kýni qyzymdy 1 ailyq lagerige berip, ózim issapargha ketkenmin. Kelsem jertólemning tóbesi opyrylyp týsipti. Aspan kórinip túr. Anaday jerde tyshqandar jorghalap jýr. Sonday kýnder de bastan ótti ghoy. Sonda da Almatygha ketip jaghdayymdy týzeu, ýy alu degen oiymda bolghan joq. Ne kórsem, elimmen birge kóreyin dep jýre berippin.

“Qazaqiya” gazetinde júmys istegeninizdi bilemiz. Gazetting ghúmyry qysqa boldy. Ne sebep?
Búl – Ómirzaq Aqjigit degen “tiri ensiklopediya” deymin ózim, sol kisining iydeyasy bolatyn. Men oghan deyin Alghanyng “Júldyz” degen audandyq gazetinde on jyl redaktor boldym. Adamdardyng ayaghyn basyp kete beremin dedim ghoy. Júmystan shyghyp qalghan kezim. 3 ay ýide jattym. Sodan feysbukten Ómirzaq Aqjigitting jazghanyn oqyp habarlastym. “Qazaqiyany” birinshi sanynan bastap shygharugha at salystym. Keyin ol kisi Shymkentke ketip qalyp, ornyna jurnalist Baqyt Janshaeva keldi. Ol kisi de biraz sharualar istedi. “Qazaqiyanyn” oqyrmandary kóp boldy. Qazir oilaymyn: taralu jaghyn úiymdastyru әlsiz boldy ghoy deymin. Ómirzaq Aqjigit ketken son, gazet kәdimgidey aqsady. Redaktor bop kezdeysoq adamdar keldi de, 2 jyl shyghyp, jabylyp qaldy. Sosyn barlyq pәle aqshadan keledi. Qúryltayshy bólmey jatady keyde. Redaktor qysylady sosyn. Ózim aqshasy kóp jerge jolamaugha tyrysamyn qazir. Biz aqshagha emes, aqsha bizge qyzmet etui kerek qoy. Sony keybiri týsinbeydi. “Qazaqiyadan” keyin 4-5 ay júmyssyz jýrdim. Sonda tang qalamyn, qalay júmyssyz kýn kórgenmin dep (kýlip).

Qazir de pәter jaghalap jýrgen kóp jurnalisting birisiz...Ýiden habar joq pa әli? QR Jurnalister Odaghynyng mýshesi de emes ekensiz. Tang qalyp otyrmyz, shyny kerek...
Qazir de pәterde jýrmin. Shýkir ghoy. Ýiim joq dep zarlayyn dep otyrghan joqpyn. Berse berer, bermese ózderi biler. Biyl jurnalister kýninen ýmittenip jýrmin, bolmasa qalanyng irgesinen jer satyp alyp, ýy kóterem be degen oiym bar. Yrghyz audandyq gazetinde júmys istep jýrip, 24 jasymda KSRO Jurnalister Odaghynyng mýshesi bolghanmyn. Biraq QR Jurnalister Odaghynyng mýshesi emespin. Mýshelikte kim joq deysiz: santehnik te, zootehnik te bar. Sosyn prinsipke baryp, ótpey qaldym. Kezinde KSRO degen alpauyt memleket meni moyyndaghan kezde, Qazaqstannyn...Joq, men elimdi jaqsy kóremin. Onyng býkil kemshiligimen, topan suymenen, jemqorlyghymenen jaqsy kóremin. Biraq qarnyng ashady, kóp nәrsege qarnyng ashady. Kishkentay nәrseden úpay jinap ketushiler kóp. Soghan jynyng keledi. Biz – úly halyqpyz. Jeldin, sudyn, júldyzdyn, aidyng – bәrining tilin bilip, týsinip jýrgende, adamnyng kózinen adamnyng janyn týsinudi nege ýirenbegenbiz, nege sonday adamdar az dep kýiinemin.

Elde týbi jaqsy-jaqsy ózgerister bolatynyna senesiz be?
Senemin. Últtyq arnagha Berik Uәly keldi. Seng qozghalghanday. Ótkendegi “1 studiyanyn” habaryna qatysqan Ámirjan Qosanov “qazaqtyng kody – Abay” degende kózime jas keldi. Shyn. Búryn bizde “qúrsyn, ne bolar deysin, bәribir sonyng aitqany bolady ghoy” degen nemqúraylylyq bolatyn, songhy eki aida kishkentay ghana ýmitting úshqyny bar. Biraz partiyalar bar, osylardyng nemen ainalysyp otyrghanyn bilmeymin. Sosyn myna әleumettik jelining qauqary rezonans tudyrugha, halyqqa qozghau salugha jetip jatyr. Soghan quanasyn. Biraq, ol әleumettik jeli, әleumet oqidy degen sóz. Kez-kelgen әngimeni jaza beruge bolmaydy. Keyde agha buyn jurnalisterding jas tilshilerdi jerden alyp jerge salyp jatqanyna qynjylamyn. “Áy, ózing jas bolmadyng ba? Ózing qatelespeding be? Bәrimiz sol etaptan óttik. Qatemizdi talay betimizge basty” deymin. IYә, dúrys sensasiya quyp ketuding qajeti joq. Ony aitu kerek. Biraq úpay jinau ýshin emes, janyng ashysa, onasha shaqyryp ait.

Bizde ózi oppozisiya bar ma?
Oppozisiya bar. Biraq olar oppozisiyanyng ishinde jýrgen adamdar emes, oppozisiya ol – auyldyng qara qazaghy. Elge barghanda betindi tilip-tilip sóilegende kirerge tesik tappay qalasyn. Auyldyng erkin oilaytyn osynday azamattaryn shygharatyn adamdar bolsa ghoy.

Apay, sizding birbetkeyliginizge qarap, kempir-shaldyng balasy ma dep oilaymyn....
Túrmaghanbet shaldyng balasymyn, 8-shi synypqa deyin atamnyng qasyna jatatynmyn. Ras. Betimnen qaqpay ósirdi. Áke-sheshemdi moyyndaghan joqpyn. Sheshem sol minezimdi bildi me eken, atasynan qaymyqty ma, óle-ólgenshe mandayymnan sipap, betimnen sýigen emes. Yrghyzdyng Shenbertal degen auylynan ósip shyqtyq. Oqudy jaqsy oqydym. Ozat boldym. Mektepte jýrip qoy, alghashqy ólenderimdi jazyp, gazetke tapsyrys jibergenmin. Sonda Qúrmanov degen aghylshynnan sabaq bergen aghay: “sen jazghan mynanday ólenderdi qazirgi aqyndar jaza almaydy” dep arqamnan qaqqan. Sol kýnnen júldyz bop ketkensing ghoy (kýlip). Bilmeymin, birbetkeyligim bar shyghar. Tilim qyshysa aityp salatynym bar. Prinsippen jýremin. Sheshem qaytyp kep tusa da, ózgermeytin siyaqtymyn. Pәter jaghalap jýrip ósirgen jalghyz týiir qyzym bar. Jaqsy jerge bardy. Mening betime shirkeu týsirgen joq.

Eshtenege ókinbeysiz be?
Bir ghana ókinishim bar: osy uaqytqa deyin pәterimning joqtyghyna ókinemin, kezinde әkimderding auzyn maylap jýrgen bolsam, Shәkeng kottedjde otyrar edi dep qoyamyn. Biraq ol da ýlken ókinishim emes. Sen súraghan song aita salghanym ghoy (kýlip)

Shyn armanynyzdy aitynyzshy...
Osy uaqytqa deyin abyroysyz emespin, Alla Taghalam osy abyroydan aiyrmasa eken deymin. Bәlki, mening abyroyym bireulerding abroyynyng qasynda dúrys abyroy emes shyghar. Biraq sol júrt aitatyn jaman abyroyymdy bәrinen artyq qoyamyn. Barym – osy.

Derekkózi: kerek-info.kz

Abai.kz

0 pikir