ول – نەبارى 24 جاسىندا كسرو جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە وتكەن جۋرناليست، ول – ادىلدىكتى سۇيەدى، تاۋەلسىزدىڭ ەلدىڭ تاۋەلسىز باق وكىلى. ول – ءانشى، حالىق فولكلورىن جيناقتاۋشى، ىرعىزدىڭ پاتريوتى. ول – اتاعى جوق اتاقتى جۋرناليست. ول – “جەتى قازىنا” دەگەن قازاق قۇندىلىقتارىن، سالت-ءداستۇر، تاريحىن ءبىر ىزگە تۇسىرۋگە باعىتتالعان گازەتتىڭ رەداكتورى شارا تۇرماعانبەتوۆا.

اپاي، سۇحباتقا ارەڭ ۋاقىت تاپتىڭىز. جاڭا حابارلاسقانىمىزدا تىعىز شارۋالارمەن ءجۇرمىن دەدىڭىز، قور اشىپ جاتقانىڭىزدى ايتتىڭىز. شارا اپاي، جاعدايىڭىز قالاي؟ قانداي شارۋالارمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟
-قازىر شارۋام جاقسى. “جەتى قازىنا” دەگەن گازەت شىعارىپ جاتىرمىن. بۇنى قالاي ايتسا بولادى؟!”لەبەدينايا پەسنيا” دەيدى عوي، “سوڭعى ءانىم” سياقتى. وسىعان كادىمگىدەي جانىمدى سالىپ كىرىسىپ كەتتىم. جامان ەمەس. مەن ەندى “سەن جازىلشى”، “انا كىسىنى گازەتىمە جازعىزشى” دەپ ساۋىن ايتاتىن قازاق ەمەسپىن. سوسىن ەكى باستان بيلىكتى جاعالامايتىنىمدى ەل بىلەدى. ءوز كۇشىمىزبەن شىعىپ جاتقان گازەت. مەنىڭ ۇستانىمىم مىناداي: الدىمەن وتكىزەتىن تاۋارىڭدى دۇرىستاپ ىستە، تاۋارىڭ وتپەي جاتسا، ءوزىڭنىڭ بىلىمدىلىگىڭە سىن. باسىندا قىزىق بولدى. بۇعان دا بارمايتىن ەدىم. گازەتتى شىعارۋعا ۇسىنىس جاساعان عالىمبەك ءساربوپين دەگەن ىرعىزدىق كاسىپكەر جىگىت. “شارا اپاي، گازەت شىعارايىق. بىراق ساياساتتى مۇلدەم ارالاستىرمايمىز” دەدى.مەنىڭ ويىم سوندا دا ساياساتتى ارالاستىرۋ، عالىمبەك “ەشقانداي ساياسات بولمايدى” دەپ بەزەك قاعادى. “ساياسات بولماسا، گازەتىڭ وتپەيدى” دەپ مەن ۇرسامىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ مامىلەگە كەلدىك تە، سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، تاريحتى دارىپتەيتىن، ساياساتپەن، وپپوزيتسيامەن شارۋاسى جوق ءبىر بايسالدى گازەت شىعارۋدى قولعا الدىق. سوندا دا ەسكى ادەتىمە باسىپ، كەيدە ارا-اراسىنا ساياساتتى سىنالاپ كىرىگىزىپ جىبەرەمىن (كۇلىپ).

گازەتتىڭ تارالىمى قانداي؟ گازەتتىڭ تاعدىرى كوبىنە-كوپ تارالىمىنا بايلانىستى عوي...
شىققانىنا ءبىر جىلدان استى. تارالىمى تەك قانا 1000 دانا. 1000 دانا بولسا دا، قوستانايدا گازەتىمىزدى الاتىن 10 ادام بار، الماتىدا الاتىن 20 ادام، استانادا 50 ادام بار. بۇكىل وبلىستاردان از-ازدان بولسا دا، گازەتتى الىپ وقيتىن وقىرماندارىم بار. ەندى بولاشاقتا كوبەيەتىن شىعار. اشىلعانىمىز كەشە عانا. ايتىپ وتىرمىن عوي، بۇل مەنىڭ “سوڭعى ءانىم” سياقتى. جاسىم بولسا 55-كە كەلدى. قىزمەت جولىندا العا، قوبدانىڭ گازەتتەرىندە رەداكتور بولدىم، “التىن وردا”، “ۇلت times” دەگەن كەرەمەت گازەتتەردە جۇمىس ىستەدىم. جاقسى-جاقسى قىزمەتتەردەن ءوتتىم. ال، بىراق ءوزىڭنىڭ ىشىڭنەن شىققان دۇنيەڭنىڭ ورنى بولەك.

سوندا دا اپاي گازەت شىعارۋ وڭاي ءىس ەمەس قوي. شەت جاعاسىن بىلەمىز. تىرەپ تۇرعان سۇيەۋىڭ بولماسا دەگەندەي. ءوزىڭىز جاڭا ءبىر سوزىڭىزدە ەشكىمنەن كومەك سۇراعان جوقپىن دەدىڭىز.
جۋرناليستيكادا شىنىمەن دە باستىقتاردىڭ تانىسى، جاقىن دوسى بولماساڭ، گازەت شىعارۋ قيىن ەكەن. ونى كورىپ ءجۇرمىز. قانشا عۇمىرىمىزدىڭ قالعانىن كىم ءبىلسىن؟! “رەداكتور شارا تۇرماعانبەتوۆا” دەگەن ارتىمنان ءىزىم قالسىن، جاساعان دۇنيەم قالسىن دەپ ماڭدايىما سەنىپ ءجۇرمىن. ال، بىراق “جەتى قازىنام” جەتىم بالا عوي...

شارا اپاي، سىزبەن وسىدان 2-3 اي بۇرىن جوسپارلانعان سۇحبات بولاتىن بۇل. جۇرەكسىنىپ جۇردىك. اپاي ۇرسىپ تاستار ما ەكەن، تىڭنان بىردەڭە سۇراپ، ۇياتقا قالمايمىز با ەكەن دەپ. قازىر سىزبەن تانىسىپ-سويلەسىپ وتىرمىز. مۇلدەم باسقا ادام ەكەنسىز. اشىق، اڭگىمەشىل...
مەن سىزگە ءبىر شىندىقتى اشايىن: جالپى مەن جاقسى ادام ەمەسپىن، پەندە رەتىندە كوپ وتىرىك ايتقان اداممىن، تالاي ادامدارعا قارىز بوپ جۇرەمىن، تالاي ادامنىڭ اياعىن باسىپ كەتتىم دەگەندەي. ال، بىراق ماماندىققا كەلگەندە مىقتى باقىتتى اداممىن. ىسىمە بارىنشا ادال بولۋعا تىرىستىم. جۇمىسىمدى جاقسى كورەتىنىم سونشالىق، وعان تيتىمدەي بولسىن داق تۇسىرگىم كەلمەيدى. كەيدە ەندى شارشاپ جۇرەم، شارۋالارمەن جۇرەم، ارىپتەستەردىڭ كەزدەسۋىنە ۇلگەرە الماي جاتامىن. ايتقان ۋاقىتىندا بارا الماي قالامىن. وندا دا سول حالىقتىڭ ماسەلەسىمەن اندا-مىندا شاپقىلاپ ءجۇرىپ قول تيمەيدى. مەن تۋرالى ايتاتىن باسقا ەشتەڭە جوق.

اپاي، سوندا جاقسى قاسيەتتەرىڭىز جوق پا؟
ەكى جاقسى قاسيەتىم بار: جاقسى انامىن، جاقسى ءجۋرناليسپىن. بولدى. بۇل ماقتانعانىم ەمەس. باردى بار، جوقتى جوق دەپ ايتۋ كەرەك.

وسى جەردەن وتكەنگە ءسال شەگىنىس جاساپ، قازۇۋ-دە وتكەن ستۋدەنتتىك جىلدارىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى...
مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرگەن ۇستازدارىم كۇشتى بولدى. قادىر مىرزاليەۆ “ادەبيەتتانۋ” پانىنەن ساباق بەردى. لەكتسيا كەزىندە سۋ جاڭا ولەڭدەرىن وقىپ بەرەتىن. ول كەزدە ساباق 90 مينۋتتان عوي. 45 مينۋتتان كەيىن ءۇزىلىس بولسا دا “اعاي، شىقپاي-اق قويىڭىزشى، وقي بەرىڭىزشى” دەپ وتىراتىنبىز. ماماندىق جاعىنان جولىم بولعان اداممىن. سۇيگەن وقۋىما ءتۇستىم، سونى اينالدىرىپ كەلەمىن. وقۋ كەرەك كىتاپتاردىڭ ءبارىن وقىدىم. جاقسى ادامدارمەن دوس بولدىم. جاراسقان ابدىراشەۆ، مۇحامەدقالي قالمۇحانبەتوۆ، مۇحتار شاحانوۆ، قاسىمحان بەگمانوۆ، بايبوتا قاسىم-نوعاي، امانحان ءالىمۇلى سياقتى مىقتى ازاماتتارمەن ارالاستىم. التىنبەك سارسەنبايۇلىمەن كەرەمەت دوس بولدىق.

جۋرناليست بولۋدى ارمانداپ پا ەدىڭىز دەگەن “دەجۋرنىي” سۇراق قويسام رەنجىمەيسىز بە؟
مەكتەپ كەزىنەن ولەڭ جازاتىنىم بار، شيمايلايتىنىم بار. ىرعىزدا وقىپ جۇرگەندە “قازاقستان پيونەرى” دەگەن جۋرنالعا ولەڭدەرىم ءجيى شىعاتىن. سوعان قاناتتانىپ، ماساتتانىپ ءجۇرىپ، الماتىعا كەپ وقۋعا ءتۇستىم. العاشىندا فيلولوگياسىندا وقىپ، كەيىن اۋىسىپ كەتتىم. سوسىن مەنىڭ جۋرناليستىك مەكتەبىم بولعان تۋعان ناعاشىم مەيىرحان اقداۋلەتوۆ. انامنىڭ تۋعان باۋىرى. ناعاشىم بولسا دا، ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز ءبىر جەردەن شىقپاي جاتادى. بىراق سىرتتاي مويىندايمىن. قازاق كوسەمسوزىنىڭ ابىزى – مەيىرحان دەپ ايتسام قاتەلەسپەيمىن. 2000 جىلدارى اقتوبەگە كەلىپ، جانىن سالىپ ءجۇرىپ “التىن وردا” دەگەن گازەت شىعاردى. “التىن وردانىڭ” سول كەزدەگى تارالىمى رەسپۋبليكالىق “مەن” دەگەن گازەتتەردىڭ دە تارالىمىنان كۇشتى بولدى. باۋىرجان باباجانۇلى مەن داۋرەن قۋات ءوز الدىنا. ولاردان بولەك مەيرامگۇل ساتاەۆا، كامشات قوپاەۆا، جانار نۇرعالي، وبلىستارداعى مىقتى-مىقتى جۋرناليستەردىڭ ءبىرازى مەيىرحاننىڭ مەكتەبىنەن شىقتى.

ەڭبەك جولىڭىزدى اۋداندىق گازەتتەن باستادىڭىز. الماتىدا مۇمكىندىكتەر كوپ ەدى عوي؟! قالمادىڭىز با؟
بۇل وسى زاماننىڭ ءسوزى، وسى زاماننىڭ جاستارىنىڭ كوزقاراسى عوي. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە “جاقسى جەرگە كۇمپ ەتە قالىپ، ەرتەڭ رەداكتور بوپ شىقسام” دەگەن وي بولمايتىن. الدىمەن ىرعىزدىڭ راديوسىندا 50 سومعا ديكتور بولعانمىن. كۇندە كەشكە “سالەمەتسىزدەر مە، ىرعىزدىقتار. بۇگىن ىرعىزدا بالەن بولدى، تۇگەن بولدى” دەيمىن. سوندا ىرعىزدان نە تاۋىپ، جازىپ جۇرگەنىمدى بىلمەيمىن. العا اۋداندىق گازەتىندە رەداكتورىم زووتەحنيك بولعان. مەندە كىمدەر رەداكتورى بولمادى دەپ ءجيى ايتام عوي (كۇلىپ). سول كەزدەر قيىن بولاتىن. 2-3 جاسار قىزىمدى ەرتىپ، پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ جۇرەمىن. ءتىپتى اقشاعا قۇتتىقتاۋ، جوقتاۋ جازىپ كۇن كورگەن كەزدەرىم دە بولعان. نەسىن جاسىرايىن؟! ول دا ەڭبەك. ول دا “ميدى ساتۋ”. سودان ءبىر كۇنى قىزىمدى 1 ايلىق لاگەرگە بەرىپ، ءوزىم ىسساپارعا كەتكەنمىن. كەلسەم جەرتولەمنىڭ توبەسى وپىرىلىپ ءتۇسىپتى. اسپان كورىنىپ تۇر. اناداي جەردە تىشقاندار جورعالاپ ءجۇر. سونداي كۇندەر دە باستان ءوتتى عوي. سوندا دا الماتىعا كەتىپ جاعدايىمدى تۇزەۋ، ءۇي الۋ دەگەن ويىمدا بولعان جوق. نە كورسەم، ەلىممەن بىرگە كورەيىن دەپ جۇرە بەرىپپىن.

“قازاقيا” گازەتىندە جۇمىس ىستەگەنىڭىزدى بىلەمىز. گازەتتىڭ عۇمىرى قىسقا بولدى. نە سەبەپ؟
بۇل – ومىرزاق اقجىگىت دەگەن ء“تىرى ەنتسيكلوپەديا” دەيمىن ءوزىم، سول كىسىنىڭ يدەياسى بولاتىن. مەن وعان دەيىن العانىڭ “جۇلدىز” دەگەن اۋداندىق گازەتىندە ون جىل رەداكتور بولدىم. ادامداردىڭ اياعىن باسىپ كەتە بەرەمىن دەدىم عوي. جۇمىستان شىعىپ قالعان كەزىم. 3 اي ۇيدە جاتتىم. سودان فەيسبۋكتەن ومىرزاق اقجىگىتتىڭ جازعانىن وقىپ حابارلاستىم. “قازاقيانى” ءبىرىنشى سانىنان باستاپ شىعارۋعا ات سالىستىم. كەيىن ول كىسى شىمكەنتكە كەتىپ قالىپ، ورنىنا جۋرناليست باقىت جانشاەۆا كەلدى. ول كىسى دە ءبىراز شارۋالار ىستەدى. “قازاقيانىڭ” وقىرماندارى كوپ بولدى. قازىر ويلايمىن: تارالۋ جاعىن ۇيىمداستىرۋ ءالسىز بولدى عوي دەيمىن. ومىرزاق اقجىگىت كەتكەن سوڭ، گازەت كادىمگىدەي اقسادى. رەداكتور بوپ كەزدەيسوق ادامدار كەلدى دە، 2 جىل شىعىپ، جابىلىپ قالدى. سوسىن بارلىق پالە اقشادان كەلەدى. قۇرىلتايشى بولمەي جاتادى كەيدە. رەداكتور قىسىلادى سوسىن. ءوزىم اقشاسى كوپ جەرگە جولاماۋعا تىرىسامىن قازىر. ءبىز اقشاعا ەمەس، اقشا بىزگە قىزمەت ەتۋى كەرەك قوي. سونى كەيبىرى تۇسىنبەيدى. “قازاقيادان” كەيىن 4-5 اي جۇمىسسىز ءجۇردىم. سوندا تاڭ قالامىن، قالاي جۇمىسسىز كۇن كورگەنمىن دەپ (كۇلىپ).

قازىر دە پاتەر جاعالاپ جۇرگەن كوپ ءجۋرناليستىڭ ءبىرىسىز...ۇيدەن حابار جوق پا ءالى؟ قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى دە ەمەس ەكەنسىز. تاڭ قالىپ وتىرمىز، شىنى كەرەك...
قازىر دە پاتەردە ءجۇرمىن. شۇكىر عوي. ءۇيىم جوق دەپ زارلايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. بەرسە بەرەر، بەرمەسە وزدەرى بىلەر. بيىل جۋرناليستەر كۇنىنەن ۇمىتتەنىپ ءجۇرمىن، بولماسا قالانىڭ ىرگەسىنەن جەر ساتىپ الىپ، ءۇي كوتەرەم بە دەگەن ويىم بار. ىرعىز اۋداندىق گازەتىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، 24 جاسىمدا كسرو جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى بولعانمىن. بىراق قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى ەمەسپىن. مۇشەلىكتە كىم جوق دەيسىز: سانتەحنيك تە، زووتەحنيك تە بار. سوسىن پرينتسيپكە بارىپ، وتپەي قالدىم. كەزىندە كسرو دەگەن الپاۋىت مەملەكەت مەنى مويىنداعان كەزدە، قازاقستاننىڭ...جوق، مەن ەلىمدى جاقسى كورەمىن. ونىڭ بۇكىل كەمشىلىگىمەن، توپان سۋىمەنەن، جەمقورلىعىمەنەن جاقسى كورەمىن. بىراق قارنىڭ اشادى، كوپ نارسەگە قارنىڭ اشادى. كىشكەنتاي نارسەدەن ۇپاي جيناپ كەتۋشىلەر كوپ. سوعان جىنىڭ كەلەدى. ءبىز – ۇلى حالىقپىز. جەلدىڭ، سۋدىڭ، جۇلدىزدىڭ، ايدىڭ – ءبارىنىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ جۇرگەندە، ادامنىڭ كوزىنەن ادامنىڭ جانىن ءتۇسىنۋدى نەگە ۇيرەنبەگەنبىز، نەگە سونداي ادامدار از دەپ كۇيىنەمىن.

ەلدە ءتۇبى جاقسى-جاقسى وزگەرىستەر بولاتىنىنا سەنەسىز بە؟
سەنەمىن. ۇلتتىق ارناعا بەرىك ءۋالي كەلدى. سەڭ قوزعالعانداي. وتكەندەگى “1 ستۋديانىڭ” حابارىنا قاتىسقان ءامىرجان قوسانوۆ “قازاقتىڭ كودى – اباي” دەگەندە كوزىمە جاس كەلدى. شىن. بۇرىن بىزدە “قۇرسىن، نە بولار دەيسىڭ، ءبارىبىر سونىڭ ايتقانى بولادى عوي” دەگەن نەمقۇرايلىلىق بولاتىن، سوڭعى ەكى ايدا كىشكەنتاي عانا ءۇمىتتىڭ ۇشقىنى بار. ءبىراز پارتيالار بار، وسىلاردىڭ نەمەن اينالىسىپ وتىرعانىن بىلمەيمىن. سوسىن مىنا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قاۋقارى رەزونانس تۋدىرۋعا، حالىققا قوزعاۋ سالۋعا جەتىپ جاتىر. سوعان قۋاناسىڭ. بىراق، ول الەۋمەتتىك جەلى، الەۋمەت وقيدى دەگەن ءسوز. كەز-كەلگەن اڭگىمەنى جازا بەرۋگە بولمايدى. كەيدە اعا بۋىن جۋرناليستەردىڭ جاس تىلشىلەردى جەردەن الىپ جەرگە سالىپ جاتقانىنا قىنجىلامىن. ء“اي، ءوزىڭ جاس بولمادىڭ با؟ ءوزىڭ قاتەلەسپەدىڭ بە؟ ءبارىمىز سول ەتاپتان وتتىك. قاتەمىزدى تالاي بەتىمىزگە باستى” دەيمىن. ءيا، دۇرىس سەنساتسيا قۋىپ كەتۋدىڭ قاجەتى جوق. ونى ايتۋ كەرەك. بىراق ۇپاي جيناۋ ءۇشىن ەمەس، جانىڭ اشىسا، وڭاشا شاقىرىپ ايت.

بىزدە ءوزى وپپوزيتسيا بار ما؟
وپپوزيتسيا بار. بىراق ولار وپپوزيتسيانىڭ ىشىندە جۇرگەن ادامدار ەمەس، وپپوزيتسيا ول – اۋىلدىڭ قارا قازاعى. ەلگە بارعاندا بەتىڭدى ءتىلىپ-ءتىلىپ سويلەگەندە كىرەرگە تەسىك تاپپاي قالاسىڭ. اۋىلدىڭ ەركىن ويلايتىن وسىنداي ازاماتتارىن شىعاراتىن ادامدار بولسا عوي.

اپاي، ءسىزدىڭ بىربەتكەيلىگىڭىزگە قاراپ، كەمپىر-شالدىڭ بالاسى ما دەپ ويلايمىن....
تۇرماعانبەت شالدىڭ بالاسىمىن، 8-ءشى سىنىپقا دەيىن اتامنىڭ قاسىنا جاتاتىنمىن. راس. بەتىمنەن قاقپاي ءوسىردى. اكە-شەشەمدى مويىنداعان جوقپىن. شەشەم سول مىنەزىمدى ءبىلدى مە ەكەن، اتاسىنان قايمىقتى ما، ولە-ولگەنشە ماڭدايىمنان سيپاپ، بەتىمنەن سۇيگەن ەمەس. ىرعىزدىڭ شەڭبەرتال دەگەن اۋىلىنان ءوسىپ شىقتىق. وقۋدى جاقسى وقىدىم. وزات بولدىم. مەكتەپتە ءجۇرىپ قوي، العاشقى ولەڭدەرىمدى جازىپ، گازەتكە تاپسىرىس جىبەرگەنمىن. سوندا قۇرمانوۆ دەگەن اعىلشىننان ساباق بەرگەن اعاي: “سەن جازعان مىنانداي ولەڭدەردى قازىرگى اقىندار جازا المايدى” دەپ ارقامنان قاققان. سول كۇننەن جۇلدىز بوپ كەتكەنسىڭ عوي (كۇلىپ). بىلمەيمىن، بىربەتكەيلىگىم بار شىعار. ءتىلىم قىشىسا ايتىپ سالاتىنىم بار. پرينتسيپپەن جۇرەمىن. شەشەم قايتىپ كەپ تۋسا دا، وزگەرمەيتىن سياقتىمىن. پاتەر جاعالاپ ءجۇرىپ وسىرگەن جالعىز ءتۇيىر قىزىم بار. جاقسى جەرگە باردى. مەنىڭ بەتىمە شىركەۋ تۇسىرگەن جوق.

ەشتەڭەگە وكىنبەيسىز بە؟
ءبىر عانا وكىنىشىم بار: وسى ۋاقىتقا دەيىن پاتەرىمنىڭ جوقتىعىنا وكىنەمىن، كەزىندە اكىمدەردىڭ اۋزىن مايلاپ جۇرگەن بولسام، شاكەڭ كوتتەدجدە وتىرار ەدى دەپ قويامىن. بىراق ول دا ۇلكەن وكىنىشىم ەمەس. سەن سۇراعان سوڭ ايتا سالعانىم عوي (كۇلىپ)

شىن ارمانىڭىزدى ايتىڭىزشى...
وسى ۋاقىتقا دەيىن ابىرويسىز ەمەسپىن، اللا تاعالام وسى ابىرويدان ايىرماسا ەكەن دەيمىن. بالكي، مەنىڭ ابىرويىم بىرەۋلەردىڭ ابرويىنىڭ قاسىندا دۇرىس ابىروي ەمەس شىعار. بىراق سول جۇرت ايتاتىن جامان ابىرويىمدى بارىنەن ارتىق قويامىن. بارىم – وسى.

دەرەككوزى: kerek-info.kz

Abai.kz