Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty baghdarlamalyq maqalasynyng birden memlekettik tilde jaryqqa shyghuy - shiyrek ghasyrdan astam uaqyt óz jerinde ógey baladay kýy keshken qazaq últy jәne onyng ana tili memlekettik tilding kópten beri ensesin basyp kelgen auyr salmaqty birden silkip tastamasa da, jylt etken bir ýmit otyn jaqqanday bolghany ras der edim.

Osy baghdarlamalyq maqaladaghy latyn qarpine kóshu turaly bastama da últ kónilinen shyghatyn dýniye. Ortalyq Aziyadaghy týriktildes memleketterding sony bolyp, latynshaghy kóshsek te, sony kónilge medet sanayyq, aghayyn...

Býginderi osy latyn qarpi tónireginde qazaq júrtshylyghy eki topqa bólinip alghanday әser etetini de ras. Onyng alghashqy әri kópshilik tobyna – qazaq tildiler jatsa, ekinshi әri shaghyn tobyna qazaqtardyng orys tildilerin jatqyzugha bolady. Búl top – asa qauipti top. Búlar әli kýnge deyin ózining tughan últy qazaghyn – «últ» dep, onyng qazaq tilin «memlekettik til» dep moyyndaghan emes jәne moyyndamaydy da. Turasyn aitqanda, búlar әli kýnge deyin orystyng bodandyq qamytynan shyqqysy kelmey kele jatqan qúldar ekeni ótirik emes. Olar kýni býginge deyin balalaryn, nemerelerin, shóberelerin tek orys mektepterinde oqytyp, ózderi qazaq tilin qasaqana ýirenbey kele jatqandar. Olar jetpis jeti atasynan beri qúl jәne sol qúldardyng tikeley úrpaqtary. Búl – ashy da bolsa aqiqat! Sonau 1917 jylghy lenindik qazan tónkerisi, últymyzdyng betke shygharlaryn atyp, asyp, qúrtyp, olardyng ornyna esikte jýrgen teksiz qúldardy әkelgeni tarihtan belgili. Endi týsinikti bolar...

Meninshe, qúldyng aty – «qúl» bolyp qala beretin siyaqty. Biylikte jýrgen qúldar әli kýnge Mәskeuge qarap móliyip otyr. Olar ishtey kirill qaripinen qazaqtyng latyn grafikasyna kóshiune ólerdey qarsy. Sonyng iri menshe bolghanda Bilim jәne ghylym ministri Saghadiyev deytin ministrimiz bolsa kerek.

Orta mektepterge «ýsh tildilikti» zorlap birden engizip jibergen, túla boyy qazaqqa qarsy ministr E. Saghadiyev latynshagha kelgende bylghandap qalghan synay tanytady. Óitkeni, onyng keshegi qyzyl kommunist, bolishevik әkesi de, onyng tәrbiyesin alghan leninshil komsomoldyng ózi de, qúday biledi úrpaghyn bayaghysha orys tilinde tәrbiyelep jatsa kerek. Eger, men qatelesip jatsam, keshirim súraugha dayynmyn. Sol «Qazaq әdebiyeti», «Qazaq tili», «Qazaq tarihy» degenderge janymen qarsy pendening qazaq qarpin latynshagha kóshiru jónindegi preziydent baghdarlamasyn moyyndaghysy kelmeytindey synay tanytqany, meni eriksiz osynday oilargha qaldyrghany ras bolatyn...

Jasyratyn eshtene joq, bizding biyliktegilerding 90 payyzy әli kýnge deyin orys tilin qúrmettep, Mәskeuge mólie qarap jýrgen qúldar ekeni ótirik emes. Sondyqtan endi Qazaqstan Preziydentining manyna tughan últy qazaghyn sheksiz sýietin últ patriottary kóptep toptastyryluy kerek. Ana mәskeushil shalaqazaqtardan birtindep qútylmasa bolmaydy. Olar biylikte syghylysyp otyrghanda qazaq qarpin latynshagha audaru júmysy jýzege aspaydy. «Bardy – bar, joqty – «joq»» dep aitatyn uaqyt jetti!

Qazaqtyng osy memleketting shynayy iyesi ekenin moyyndatu ýshin әli kóp kýsh kerek. Aldymen qúldyq sana-sezimnen qútylu kerek, qazaqty qúldyqtan qútqaru kerek!

Memlekette «otarsyzdandyru sayasatyn» tezdep qolgha almay, bolmaydy. Sodan keyin «halyqaralyq Lustrasiya» zanyn qabyldasa, núr ýstine núr bolar edi. IYә, qazaq qarpin latynshagha audaru ýshin әli júmystar jýrzizilui kerek.

Eng bastysy, qúldyq qamytyn tezdep laqtyryp, nәti qúldar men qúldyq sanadan qútylmay isimizding algha basuy qiyn!

Júmash Kókbóri, aqyn

Abai.kz