Qalanyng yghy-jyghy bazarynyng qaq ortasyndaghy ýlken ýstel ýstine bireu shyghyp alyp, «Ataq  satamyn, ataq» dep aiqaylap túr. Manayyna júrt ýimelep qapty.

– Au, әpendim,  – dedi Qisyq oghan,  – Ataq satqan degen ne  súmdyq! Ataq satylushy ma edi?

– Au, aghasy, – dedi әpendi, – Ataq satqangha nesine tang qalasyz? Qazir bizding әngýdik, to esti mәngilik elimizde ne satylmay jatyr.

– Toqtay túrynyzshy, – dedi bir mes qaryn Qisyqqa, – Ne satsa da óz erki emes pe? Sonda qanday ataqtar satasyz? Mýmkin bizge de layyghy tabylyp qalar.

– Áriyne, әriyne, – dedi әpendi,  – Tabylady ghoy. Mәselen, «Qazaqstannyng halyq aqyny».

– Nemene, nemene?! –  dedi mes qaryn, – Halyq aqyny deydi. Oibu, betim- ai! Sony da ataq dep, aqyndy da adam dep. Aqyndy «oy, botaqanym», «oy, qoshaqanym» dep erkeletip, «qúiryghynan qaghatyn» zaman ótken joq pa edi? Deni dúrys bir ataghyng joq pa?

– Bar ghoy, bar, – dedi әpendi. – Endeshe men sizge atynan at  ýrketin keremet ataq satayyn.

– Qanday?

– Mәselen, «Qazaqstannyng qúrmetti akademiygi».

– Astapyralla, ne deyt! – dedi mes qaryn. Sony da ataq dep, akademikti de adam dep. Akademikterding zamany ótpep pe edi? Au, býgingi zamanymyzdyng bet-beynesine layyq, qoghamymyzdyng keskin-kelbetin jarqyratyp ashyp túratyn deni dúrys ataqtaryng joq pa?

– Sonda ol qanday ataq?

– Mәselen, «Elimizge enbegi singen qúrmetti jemqor». Qanday ghajap ataq!

– Astapyralla! Ne dep túrsyz ózi? Múnday da ataq bolatyn ba edi?!

– E, nege bolmasyn. Bolmasa, boldyru kerek. Zaman ózgerdi ghoy, qogham ózgerdi ghoy. Endeshe zamangha say ataqtardy da ózgertu kerek. «Eski» ataqtardan arylu qajet.

– Qalay?

– Qalay bolsyn, Parlamentke sonday úsynys jasau kerek.

– Ne dep?

– Biz «marqúm» bolyp ketken sosializm zamanyna layyq ataqtardy alyp jýruden qatty qysylamyz, úyalamyz, jerge kiremiz. Biz býgingi óz zamanymyzdyn, yaghny kýndiz-týni

kóz  ilmey adam qúqyghyn oilaytyn, eki kýnning birinde jinalys ótkizip, әlemdik, jahandyq

mәselelerdi tolghaytyn, qúdaydyng qútty kýni bir syltau tauyp, ne bolsa sony toylaytyn,

qolyna biylik tiygen sheneunikteri tek «jeudi» ghana oilaytyn, biraq qansha jese de «qarny» eshqashan toymaytyn qazaqy kapitalistik qoghamnyng qaharmany boluymyz kerek. Soghan layyqty ataqtar qajet. «Qazaqstannyng halyq aqyny» degen ne masqara! Aytugha adam úyalady. Kimge kerek ol aqyn? Odan góri bizge «Qazaqstannyng  halyq  jemqory» degen siyaqty ataqtar qymbat. Sondyqtan Parlamentten óz zamanymyzdyng bet-beynesine layyq ataqtar taghayyndaudy súrau kerek,  әri talap etu qajet.

– Sonda qalay, Parlament úyalmay, qyzarmay, qysylyp-qymtyrylmay osynday ataqtar taghayyndaydy dep oilaysyz ba? Taghayynday qalghan jaghdayda betiniz býlk etpey ózinizdi sonday ataqqa úsynbaqsyz ba?

– Au, әpendi, Parlamenttegilerdi bireuler qalghyp-shúlghyp otyrady deydi ghoy. Osy bireuler deputattardyng qalghyp-shúlghyghanyn da kóre almaydy. Netken ishtarlyq. Qalghiy

bersin. Kýni-týni elding jaghdayyn oilau onay deysiz be? Sol «qalghyp» otyrghan kezderinde әlgi «Qazaqstangha enbegi singen qúrmetti jemqor», «Qazaqstannyng halyq jemqory» siyaqty «blatnoy» ataqtardy úsynyp jiberu kerek. Qúday biledi, «zyr etip», ótip ketedi. Sosyn siz qaydaghy betti aityp otyrsyz? Bet degen qalghan joq pa qazir.

Biz jemqorlardy qudalap, sottap, adam qúqyghyn ayaqqa taptaytyn  әreketter jasap otyrmyz. Eshe, qúqyqtyq memleket qúryp jatyrmyz dep aiqaylaymyz. Ne «jeymin» dese de, qansha, qalay jeymin dese de búl olardyng óz qúqy emes pe? Kerisinshe, biz olardy yntalandyryp, qoldap otyruymyz qajet.

Mәselen, milliondap jegen jemqorgha «Elimizge enbegi singen jemqor millioner», al milliardtap jegen jemqorgha «Elimizge enbegi erekshe singen qúrmetti jemqor milliarder» ataqtaryn berip, erkeletip, «qúiryqtarynan qaghyp», tiyisti orden- medalidarmen marapattap otyru lazym. Jemqorlardyng arasynan «ayqaylatyp», «Halyq qaharmanyn» shygharu kerek.

– Sózinizge qaraghanda siz de sol jemqorlardyng birisiz-au deymin.

– Auzynyzgha – may. Biraq dúrys jemqor bola almay, qor bolyp  jýrmin. Ýrey basym. Qazaq qyzghanshaq halyq qoy. «Jegenindi» de kóre almaydy. Bizde «jeuge» aqsha kóp qoy, óte kóp. Mәselen, elimizding qazynasynan bólingen milliardtaghan qarjynyng әr oblysta

jyl sayyn jýzdegen million tengesi iygerilmey qalady. Nege? Óitkeni, jemqorlyq nashar damyp otyr. Jemqorlar sauatsyz, oqymaghan. Dúrys jeudi de bilmeydi. Sondyqtan

jemqorlyqty zandastyryp, jemqorlar dayarlaytyn oqu oryndaryn ashu kerek.

– Sizding esiniz dúrys emes shyghar, – dedi әpendi. – Jemqordy qorghaghan degen ne súmdyq!

– Ózinning esing dúrys emes, – dedi mes qaryn. Biz osyghan kele jatyrmyz. Tayauda respublikalyq telearnanyng biri atyshuly kedenning basshysynyng bir million dollar para alghany turaly jahannamgha jar saldy. Al sonda ne boldy deniz. Týk te bolghan joq. Sot júrttyng kózin baqyraytyp qoyyp, әlgi jemqordy esh jazasyz «arqasynan qaghyp», bosatyp jiberdi. Kóp úzamay sol telearna arqyly prokuror da sóilep, sot sheshimin qoldap, «ystyq lebizin» bildirdi. Mineki, búl bizding elimizde jemqorlyqqa alghash jol ashyldy degen sóz. Jasasyn, jemqorlyq! Jasasyn, jer betindegi jasampaz bizding әdil sot!

– Rasynda da million tenge emes, million dollar para alghan әlgi jemqordy sot nege sottamady? – dep mәngirdi әpendi.

– Sottaghannan eshtene shyqpaytynyn, eshtene ózgermeytinin ol sot jaqsy bilip otyr. Biz jemqorlyqpen kýresip boldyq. Endi jemqorlyqqa jol ashuymyz kerek. Jasasyn,

jemqorlyq, jasasyn, jer betindegi jasampaz bizding әdil sot!

Damir ÁBIShEV

Abai.kz