Kenes ýkimeti túsynda salynghan kópqabatty túrghyn ýilerde energiya ýnemdeuding tiyimdi joldary qanday? O basta eshqanday ýnemge qúrylmaghan jýielerdi býgingi naryq talabyna say janghyrtudyng qanday mýmkindikteri bar? Osynday mәseleler keshe «Qazaq túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn damytu ortalyghy» AQ ókilderining jergilikti qúzyrly mekeme basshylary men pәter iyeleri kooperativterining tóraghalaryna arnap  ótkizgen seminarda kóterildi.

Kenes ýkimeti túsynda salynghan kópqabatty túrghyn ýilerde energiya ýnemdeuding tiyimdi joldary qanday? O basta eshqanday ýnemge qúrylmaghan jýielerdi býgingi naryq talabyna say janghyrtudyng qanday mýmkindikteri bar? Osynday mәseleler keshe «Qazaq túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn damytu ortalyghy» AQ ókilderining jergilikti qúzyrly mekeme basshylary men pәter iyeleri kooperativterining tóraghalaryna arnap  ótkizgen seminarda kóterildi.

Aksionerlik qogham tóraghasynyng orynbasary Erbolat Bóksekbaevtyng aituynsha, býgingi tanda elimizde keshegi kenes ókimetinen múra bop qalghan túrghyn ýiler kóp. Kópqabatty baspanalardyng 40 payyzy qazirde kýrdeli jóndeudi talap etedi. Eger shara qoldanylmasa, tozghan ýilerden joghalatyn energiya mólsheri jyldan-jylgha úlghaya beredi. Odan basqa, elimizdegi su qúbyrynyng 71 payyzy, kanalizasiya joldarynyng 68 payyzy, jylu qúbyrynyng 65 payyzy eskirgen dep esepteledi. Múnyng bәri stansiyalardan bosatylghan energiyalardyng edәuir kólemi tútynushylargha jetpey qaluyna әser etedi. Shyndyghy sol, býgingi tanda qaladaghy jylu magistraliderining birshama bólikteri «jalanashtanyp» qalghan. Saraptama nәtiyjelerinde Qaraghandy jylu kәsiporny 41 payyzgha deyin jylu quatyn orta jolda joghaltatyny anyqtalghan. Óndirisine qanshama shiykizat júmsalghan jylu quaty auany ghana jylytady. Jyl sayyn milliondaghan gikokaloriy energiya auagha sinip ketip jatsa, ol shyghyndy tarif boyynsha eseptep kórseniz qanshama qarjynyng kókke úshyp jatqanyn angharasyz.

«Qazaq túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn damytu ortalyghy» AQ-y mamandary qalyptasqan mәselelerdi sheshuding joldaryn izdestirude. Eng aldymen esep kerek. Odan keyin jylu quatynyng avtomattandyrylghan punktin ornatqan jón. Búl temperaturany retteuge mýmkindik beredi. Qazir elektr energiyasyn ýnemdeu maqsatynda qúramynda synap bar qytaylyq shamdar qoldanylatyn bolghan. Alayda búl arzan shamdy ornatu adam densaulyghyna qauipti. Sondyqtan әsirese balabaqshalar men mektepterde onday shamdar ornatpaghan dúrys. Onyng ornyna qymbat ta bolsa qauipsiz dep esepteletin basqa energiya ýnemdeytin qúraldar qoldanu qajet.

Taghy bir mәsele, kópqabatty túrghyn ýiler men qúbyrlargha termomodernizasiya jasau.  Qazirde baspanalardyng syrtyn qaptaugha kóp shyghyndanu kerek. Mamandar arnayy boyau tәrizdi materialdy ýilerding syrty men qúbyrlardy syrlaghan әldeqayda tiyimdi dep kenes beredi. Nanotehnologiyanyng ereksheligi sol, bir milliymetr qalyndyqta jaghylghan syr 50-60 milliymetr bolatyn miyneraldyq qaptama maqtadan kem týspeydi. Yaghni, jylu saqtaghysh qabileti mol. «Korund» dep atalatyn ónim reseylik tehnologiya boyynsha Óskemende óndiriledi. Ýiding syrtyn osy boyaumen syrlaytyn bolsa, birinshiden onyng jylu ýnemdeu mýmkindigi artady, ekinshiden, syrtqy kelbeti kóz tartady. Qúbyrlargha jaghatyn bolsa, on bes jyl boyy tozudan da saqtaydy.

Seminar barysynda mamandar kez-kelgen iste eng aldymen esepteu qajet ekenin algha tartty. Elimizde әiteuir jylu punktterin ornatu kerek dep, birneshe mektepting jetkilikti jylu quatynsyz qalyp, onyng sony ýlken daugha úlasqany tәjiriybeden belgili. Biraq býgin elimizde energiya ýnemdeu sharalaryna belsendi kirisken jón. 1990 jyly Polisha elinde salynugha tiyis 8 gidro-elektr stansiyasynyng qúrylysy toqtatylghan. Sebebi ýnemdeuding nәtiyjesinde qosymsha energiya óndirushi stansiyalardy saludyng qajettiligi bayqalmaghan. Termomodernizasiyanyng tiyimdiligining arqasynda qazirde búl elde 15 payyz energiya qory bar kórinedi.

Europalyq tәjiriybelerge kóbirek arqa sýieytin «Qazaq túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyghyn damytu ortalyghy» AQ ókilderi elimizde әli de energiya ýnemdeuge bastaytyn normativtik-qúqyqtyq qújattardyng da jetispeytinin aitady. Bolashaqta búl olqylyqtardyng ornyn toltyru kózdelude. Seminar sonynda qatysushylardyng qoyghan súraqtaryna tynghylyqty jauaptar berildi.

Núrbol JAYYQBAEV.