كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا سالىنعان كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردە ەنەرگيا ۇنەمدەۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى قانداي؟ و باستا ەشقانداي ۇنەمگە قۇرىلماعان جۇيەلەردى بۇگىنگى نارىق تالابىنا ساي جاڭعىرتۋدىڭ قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟ وسىنداي ماسەلەلەر كەشە «قازاق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ورتالىعى» اق وكىلدەرىنىڭ جەرگىلىكتى قۇزىرلى مەكەمە باسشىلارى مەن پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ توراعالارىنا ارناپ  وتكىزگەن سەميناردا كوتەرىلدى.

كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا سالىنعان كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردە ەنەرگيا ۇنەمدەۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى قانداي؟ و باستا ەشقانداي ۇنەمگە قۇرىلماعان جۇيەلەردى بۇگىنگى نارىق تالابىنا ساي جاڭعىرتۋدىڭ قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟ وسىنداي ماسەلەلەر كەشە «قازاق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ورتالىعى» اق وكىلدەرىنىڭ جەرگىلىكتى قۇزىرلى مەكەمە باسشىلارى مەن پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ توراعالارىنا ارناپ  وتكىزگەن سەميناردا كوتەرىلدى.

اكتسيونەرلىك قوعام توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەربولات بوكسەكباەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە كەشەگى كەڭەس وكىمەتىنەن مۇرا بوپ قالعان تۇرعىن ۇيلەر كوپ. كوپقاباتتى باسپانالاردىڭ 40 پايىزى قازىردە كۇردەلى جوندەۋدى تالاپ ەتەدى. ەگەر شارا قولدانىلماسا، توزعان ۇيلەردەن جوعالاتىن ەنەرگيا مولشەرى جىلدان-جىلعا ۇلعايا بەرەدى. ودان باسقا، ەلىمىزدەگى سۋ قۇبىرىنىڭ 71 پايىزى، كاناليزاتسيا جولدارىنىڭ 68 پايىزى، جىلۋ قۇبىرىنىڭ 65 پايىزى ەسكىرگەن دەپ ەسەپتەلەدى. مۇنىڭ ءبارى ستانتسيالاردان بوساتىلعان ەنەرگيالاردىڭ ەداۋىر كولەمى تۇتىنۋشىلارعا جەتپەي قالۋىنا اسەر ەتەدى. شىندىعى سول، بۇگىنگى تاڭدا قالاداعى جىلۋ ماگيسترالدەرىنىڭ ءبىرشاما بولىكتەرى «جالاڭاشتانىپ» قالعان. ساراپتاما ناتيجەلەرىندە قاراعاندى جىلۋ كاسىپورنى 41 پايىزعا دەيىن جىلۋ قۋاتىن ورتا جولدا جوعالتاتىنى انىقتالعان. وندىرىسىنە قانشاما شيكىزات جۇمسالعان جىلۋ قۋاتى اۋانى عانا جىلىتادى. جىل سايىن ميلليونداعان گيكوكالوري ەنەرگيا اۋاعا ءسىڭىپ كەتىپ جاتسا، ول شىعىندى تاريف بويىنشا ەسەپتەپ كورسەڭىز قانشاما قارجىنىڭ كوككە ۇشىپ جاتقانىن اڭعاراسىز.

«قازاق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ورتالىعى» اق-ى ماماندارى قالىپتاسقان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋدە. ەڭ الدىمەن ەسەپ كەرەك. ودان كەيىن جىلۋ قۋاتىنىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان پۋنكتىن ورناتقان ءجون. بۇل تەمپەراتۋرانى رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىر ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا قۇرامىندا سىناپ بار قىتايلىق شامدار قولدانىلاتىن بولعان. الايدا بۇل ارزان شامدى ورناتۋ ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى. سوندىقتان اسىرەسە بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردە ونداي شامدار ورناتپاعان دۇرىس. ونىڭ ورنىنا قىمبات تا بولسا قاۋىپسىز دەپ ەسەپتەلەتىن باسقا ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن قۇرالدار قولدانۋ قاجەت.

تاعى ءبىر ماسەلە، كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر مەن قۇبىرلارعا تەرمومودەرنيزاتسيا جاساۋ.  قازىردە باسپانالاردىڭ سىرتىن قاپتاۋعا كوپ شىعىندانۋ كەرەك. ماماندار ارنايى بوياۋ ءتارىزدى ماتەريالدى ۇيلەردىڭ سىرتى مەن قۇبىرلاردى سىرلاعان الدەقايدا ءتيىمدى دەپ كەڭەس بەرەدى. نانوتەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىگى سول، ءبىر ميلليمەتر قالىڭدىقتا جاعىلعان سىر 50-60 ميلليمەتر بولاتىن مينەرالدىق قاپتاما ماقتادان كەم تۇسپەيدى. ياعني، جىلۋ ساقتاعىش قابىلەتى مول. «كورۋند» دەپ اتالاتىن ءونىم رەسەيلىك تەحنولوگيا بويىنشا وسكەمەندە وندىرىلەدى. ءۇيدىڭ سىرتىن وسى بوياۋمەن سىرلايتىن بولسا، بىرىنشىدەن ونىڭ جىلۋ ۇنەمدەۋ مۇمكىندىگى ارتادى، ەكىنشىدەن، سىرتقى كەلبەتى كوز تارتادى. قۇبىرلارعا جاعاتىن بولسا، ون بەس جىل بويى توزۋدان دا ساقتايدى.

سەمينار بارىسىندا ماماندار كەز-كەلگەن ىستە ەڭ الدىمەن ەسەپتەۋ قاجەت ەكەنىن العا تارتتى. ەلىمىزدە ايتەۋىر جىلۋ پۋنكتتەرىن ورناتۋ كەرەك دەپ، بىرنەشە مەكتەپتىڭ جەتكىلىكتى جىلۋ قۋاتىنسىز قالىپ، ونىڭ سوڭى ۇلكەن داۋعا ۇلاسقانى تاجىريبەدەن بەلگىلى. بىراق بۇگىن ەلىمىزدە ەنەرگيا ۇنەمدەۋ شارالارىنا بەلسەندى كىرىسكەن ءجون. 1990 جىلى پولشا ەلىندە سالىنۋعا ءتيىس 8 گيدرو-ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى توقتاتىلعان. سەبەبى ۇنەمدەۋدىڭ ناتيجەسىندە قوسىمشا ەنەرگيا ءوندىرۋشى ستانتسيالاردى سالۋدىڭ قاجەتتىلىگى بايقالماعان. تەرمومودەرنيزاتسيانىڭ تيىمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا قازىردە بۇل ەلدە 15 پايىز ەنەرگيا قورى بار كورىنەدى.

ەۋروپالىق تاجىريبەلەرگە كوبىرەك ارقا سۇيەيتىن «قازاق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ورتالىعى» اق وكىلدەرى ەلىمىزدە ءالى دە ەنەرگيا ۇنەمدەۋگە باستايتىن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قۇجاتتاردىڭ دا جەتىسپەيتىنىن ايتادى. بولاشاقتا بۇل ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ كوزدەلۋدە. سەمينار سوڭىندا قاتىسۋشىلاردىڭ قويعان سۇراقتارىنا تىڭعىلىقتى جاۋاپتار بەرىلدى.

نۇربول جايىقباەۆ.