Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Jalqy súraq 8053 4 pikir 1 Mausym, 2017 saghat 13:44

Senat saylauy... Osy saylau kerek pe ózi?

 

 

28-shi mausymda Qazaqstanda Senat saylauy ótedi. Senat saylauy ýshin budjetten 92 million tenge júmsalmaq kórinedi. QR Ortalyq saylau komissiyasy osynday aqpar taratyp otyr.

Ýmitkerler 7-shi mausymgha deyin tirkelip, 8-27 mausym aralyghynda qos ókpesin qoltyghyna qysyp, oblystargha shapqylaydy. Ýgit-nasihattaryn aityp, mәslihat deputattarynan dauys súraydy.

 

Endi tarqatyp kóreyik. Senat deputaty bolugha belin bughan әrbir ýmitkerding qaltasynda 17 million tengesi boluy shart. Onyng 4 million 891 myng tengesi óz qaltasynan shyqsa, qalghan 12 million 229 myng tengeni tanys-tamyry bere túruy tiyis eken. Ay sayyn milliongha juyq tabys tabatyn senatorlardan 4-5 million tengening tabylatyny kýmәnsiz. Sondyqtan, 47 oryngha otyratyn 47 ýmitkerden (ýmitkerlerding sany búdan da artyq boluy mýmkin) jiyny 804 million 640 myng tenge shyghyn shyghatyn bolady. Búl – janaghy, ýmitkerlerding ýgit-nasihatyna júmsaytyny. Yaghni, oblystardy aralaugha, Mәslihat deputattarymen kezdesuge 47 kandidat 804 million júmsaydy. Búl – bir. Endi bir oryngha birneshe ýmitkerden keletinin eskersek, janaghy 804 million birneshe esege kóbeyetini sózsiz. Eger deputat boludan dәmeli әr ýmitker óz qaltasynan 17 million shyghyndaytyn bolsa, memlektik budjetten, yaghny saylau qorynan 92 million tengeni ne ýshin jaratatyny týsiniksiz?..

92 million tenge budjetting aqshasy. Saylaudy ótkizu, sheteldik baqylaushylardy kýtip alu, solardyng as-auqatyna jaratu ýshin júmsalatyn qarjy. Bitti.

Qazaqstanda ótetin kezekti Senat saylauyna neshe baqylaushy keletini әzirge belgisiz. Degenmen, Mәjilis saylauynan góri – Senat kreslolary edәuir az bolghandyqtan, saylau prosessi de danghazalanbasa kerek-ti. Senatta – 47 oryn. Mәjiliste – 107 oryn.

Salystyrmaly týrde aitatyn bolsaq, Ýkimet 2016 jylghy Mәjilis saylauyna budjetten 4 milliard tenge shyghyndaghan edi. Búl jerde Mәjilispen qatar Mәslihat saylauy qatar ótkenin jәne Mәslihat saylauyna  elektorattyng qatysyp, dauys bergenin eskersek, ortaq qazannan ojaulap bergen 8 milliard tengening jónin tabugha bolady. Óitkeni, Senattaghyday 47 deputatty emes, Mәjilisting 107, mәslihattyng 3335 deputatyn sayladyq.

Al endi myna derekterge kóz jýgirtsek, Qazaqstan saylaugha qansha qarjy júmsap kele jatqanyn anyq kóresiz.

Mysaly, 2011 jyly QR Parlamenti Senatynyng saylauyna qazynadan 256 million tenge bólinse, dәl sol jyly kezekten tys Preziydent saylauyna budjetting 4,3 milliard tengesi júmsalghan.

2012 jyly Mәjilis pen Mәslihat saylauy dep shapqylap jýrip, budjetting 5 milliard 200 million tengesin jaratyp jiberiptik.

2013 jyly jergilikti әkimder saylauyna qazynadan  334 million tenge júmsalghan.

2014 jyly da  saylau ótkizdik. Búl joly Senat saylauy. Qazynanyng 369 million tengesi júmsaldy búl saylaugha.

2015 jyly kezekten tys Preziydent saylauyn ótkizdik. Saylau nauqanyna memleket budjetinen 5,5 milliard tenge bólindi.

Sonymen súraq: Senat saylauy bizde sonshalyqty sayasy mәni zor saylau ma? Búlaysha súraq qoyymyzdyng sebebi, Senatta bar bolghany 47 oryn. Onyng 15-in Preziydent ózi taghayyndaydy. Demek, kandidattar 38 oryngha ghana talasa alady.

Jogharghy palatanyng parlamentarzim tarihyndaghy orny men róli turaly aitqanda, deputattyq korpustyng belgili mólsherde jogharghy biylikpen ymyrlasqanyn jasyra almaymyz. Deputattyq korpus júmysynyng tiyimdiligin arttyru ýshin Parlament qúrylymyn týbegeyli ózgertuge baghyttalghan konstitusiyalyq reforma qajet shyghar, mýmkin.

Jalpy Qazaqstannyng Zang shygharushy qúrylymyna Senat kerek pe deytin súraqtyng jәne  tuatyny sózsiz.

Sebebi qazirgi Senat ynghay qariyalardan qúralghan. Aqsaqal biylikting jogharghy palatasyndaghy pasiyentter pensiyagha shyghatyn uaqyt keldi desek te, Senattyng shal-shauqandar jiylghan orda ekenin atauy aqtap túr. Al Senat sózi – latynsha  senatus, senex — kәri, qariya sózinen shyqqan. Búl jerde Senat deputattarynyng ortasha jas mólsherine de toqtala ketken jón. 72 jastaghy senator Altynbaevtan bastap eseptesek, 60-69 jas aralyghynda – 25 deputat, 50-59 jas aralyghynda – 15 deputat bar eken. Tóragha Toqaevtyng ózi – 64 jastan asyp barady.

Preziydent pәrmen berip, dodagha «dopusk» alatyndar turaly taghy jaza jatarmyz. Qazirshe, Parlamentting jogharghy palatasynda «pyryldap» jatatyndar turaly aitayyq. Senattaghy 47 deputatty tanisyz ba?

Mysaly, Astaev Ertarghyn, Ahmetov Rashiyt, Ákimov Rashiyt, Bortnik Mihaiyl, Gromov Sergey, Jaqsybekov Serik, Joldasbaev Múratbay, Ishanov Qayrat, Kim Georgiy, Kóbenov Manap,  Kýzekov Ashat, Qúsdәuletov Dulat, Qylyshbaev Núrlan, Múqaev Erbolat, Múqashev Tóleubek, Músahanov Ansar, Núrghaliyev Jenis, Perepechina Oliga, Plotnikov Sergey,  Poltorobatiko Ludmila, Redkokashin Vladimiyr,  Týsipbekov Rashiyd, Taghymov Marat, Shelpekov Baqtybay. Búlardyng barlyghy Senat deputattary. Ne istep, ne qoyyp jatqandarynan júrt týgili ózderi maqúrym desek artyq aitpaghan bolar ek. Ásirese, Perepechina Oliga, Plotnikov Sergey,  Poltorobatiko Ludmila, Redkokashin Vladimir deytin  Senat deputattarynyng bar-joghynan myna halyq mýlde beyhabar. Búlar taghayyndalghan ba, әlde saylanghan ba?

Jogharyda atalghandardyng deni kezinde oblys әkimi dengeyindegi qyzmette bolyp, ol qyzmetterin jýrdim-bardym atqaryp, aqyrynda Senattyng oryntaghyna qonjighandar. Mysaly, Ansar Músahanov deytin sentorymyzdy alayyq. Ansar Músahanov kezinde Almaty oblysynda әkim boldy. Ne istedi? Ózining jekemenshik malyn ósirdi. Músahanovtyng mynghyrghan maly turaly sol kezde júrt arasynda az әnigme aitylghan joq.  Sóitken Músahanov Elbasynyng Almaty oblysyna jasaghan issaparynda qarapayym saualdargha jauap bere almay, jerge qaraghan edi. Sonynda Senat deputattyghyna bir-aq sekirdi. Áriyne, senatorlardyng bәrine qatysty bir jaqty pikir bildiruge bolmaydy. Olardyng arasynda memleketshil túlghalar da bar.  Mysaly, Quanysh Aytahanov, Jabal Erghaliyev, Múrat Baqtiyarúly sekildi últtyq, memlekettik mýdde jolynda qajyrly enbek etip kele jatqan azamattardyng baryna sýisinemiz.

Áytkenmen de, tizimi joghary jaqta bekip, bekigen tizimge Mәslihat deputattary dauys beretin Senat saylauyna býgingidey qarjy daghdarysy kezinde 92 million tengeni shyghyn etpese de bolar edi dep oilaymyz. Óitkeni, búl saylau qoghamnyng sayasy tәjiriybe jinaqtauyna ýles qosyp, sayasy mәdeniyetin arttyryp, demokatriya talaptaryna  jauap berip jatqan joq.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

 

 

4 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3529