Ýsh aidan keyin Kedendik odaqtyng kýshine engenine bir jyl tolady. Az uaqyt emes. Azdy-kópti nәtiyje shygharatyn kez. Endeshe kóz salayyq ...

Ýsh el arasyndaghy ekonomikalyq yntymaqtastyqty arttyrugha baghyttalghan atalmysh odaqtyng bereri mol. Resmy derekterge sýiensek, qazirding ózinde biraz iygilikter bayqaluda. Degenmen halyqtyng búghan qatysty pikiri әrqily. Túrghyndar әsirese, kýndelikti tútynu tauarlaryna degen bagha sharyqtap ketedi-au degen ýreymen jýrgen synayly. Onymen qosa, bórkin aspangha atyp jatqan kәsipkerler de kórinbeydi. Al Kedendik odaq naq osy kәsipkerlikke keng óris berui tiyis bolatyn. Alayda aimaghymyzdyng keybir kәsiporyn, firma basshylary әzirge kýtken ýmitterining aqtalmay túrghandyghyn algha tartyp otyr. Olar ózderining ótinish-tilekterin arqalap «Núr Otan» halyqtyq-demokratiyalyq partiyasy Pavlodar oblystyq filialynda ótken «Qazaqstan Kedendik odaqty damytu ayasynda» atty seminar-dóngelek ýstel otyrysyna jinaldy. Búl shara elimizding jana kedendik sayasaty men Kedendik odaqtyng artyqshylyqtaryn týsindiru maqsatynda úiymdastyrylghan.

Ýsh aidan keyin Kedendik odaqtyng kýshine engenine bir jyl tolady. Az uaqyt emes. Azdy-kópti nәtiyje shygharatyn kez. Endeshe kóz salayyq ...

Ýsh el arasyndaghy ekonomikalyq yntymaqtastyqty arttyrugha baghyttalghan atalmysh odaqtyng bereri mol. Resmy derekterge sýiensek, qazirding ózinde biraz iygilikter bayqaluda. Degenmen halyqtyng búghan qatysty pikiri әrqily. Túrghyndar әsirese, kýndelikti tútynu tauarlaryna degen bagha sharyqtap ketedi-au degen ýreymen jýrgen synayly. Onymen qosa, bórkin aspangha atyp jatqan kәsipkerler de kórinbeydi. Al Kedendik odaq naq osy kәsipkerlikke keng óris berui tiyis bolatyn. Alayda aimaghymyzdyng keybir kәsiporyn, firma basshylary әzirge kýtken ýmitterining aqtalmay túrghandyghyn algha tartyp otyr. Olar ózderining ótinish-tilekterin arqalap «Núr Otan» halyqtyq-demokratiyalyq partiyasy Pavlodar oblystyq filialynda ótken «Qazaqstan Kedendik odaqty damytu ayasynda» atty seminar-dóngelek ýstel otyrysyna jinaldy. Búl shara elimizding jana kedendik sayasaty men Kedendik odaqtyng artyqshylyqtaryn týsindiru maqsatynda úiymdastyrylghan.

Esterinizge sala keteyik, ýstimizdegi jyldyng birinshi qantarynan bastap Kedendik odaqtyng ayasynda birynghay keden tariyfi (BKT) boyynsha kelisimning kýshine engendigi belgili. Búl - elimizding Resey federasiyasy jәne Belarussiya memleketimen tyghyz ekonomikalyq baylanysqa kóshkendigining belgisi. Jalpy Kedendik odaq onyng qúramyna kiretin memleketter arasyndaghy bajsyz sauda-sattyqty bildiredi. Yaghny ýsh memleket arasyndaghy sauda kedendik baj salyghynsyz jýrgiziledi. Onyng esesine jyl basynan beri Kedendik odaqtyng qúramyna kiretin memleketter arasynda basqa shet memleketter ýshin birynghay kelisilgen kedendik baj salyghynyng mólsherlemesi qoldanyluda. Osy arqyly odaq qúramyna kirmeytin elderden әkelinetin tauarlargha degen baj salyghy kóterildi.

Sonday-aq aghymdaghy jyldyng shilde aiynan bastap Kedendik odaqtyng kedendik Kodeksi engizildi. Osy arqyly ýsh memleket arasynda kedendik rәsimdeu alynyp tastaldy. Keden qyzmetining tek sanitarlyq, epiydemiologiyalyq, veterinarlyq, kólik, fitosanitarlyq baqylauy ghana jýrgizilude. Al kelesi jyldyng birinshi shildesinen bastap ýsh memleket arasyndaghy ishki shekaradan atalmysh baqylaudyng da barlyghy alynyp tastalmaq. Tek shekaralyq baqylau ghana qalady. Demek әkimshilik kedergiler mýlde bolmaydy. Búl odaq qúramyna kiretin elder arasyndaghy tauar ainalymynyng odan әri damy týsuine septigin tiygizedi. Onyng kәsipkerler ýshin óte qolayly ekendigin atap ótken jón. Sebebi әkimshilik tosqauyldar tauar tasymaldaugha qatty kedergi jasaydy.

Oylap qarasanyz, kәsipkerler ýshin barlyq jaghday jasalghan. Shetelden tauar tasymaldaymyn nemese kerisinshe eksportqa shygharamyn deseng de óz erkin. Ásirese Kedendik odaqqa mýshe elder arasyndaghy tauar ainalymy esh kedergisiz jýrgiziledi. Alayda aimaghymyzdyng kәsipkerleri is jýzinde mәselening mýlde basqasha ekendigin aityp otyr. Mysaly, Belarussiya, Resey elderinen jenil kólikti tasymaldaumen ainalysatyn kәsipkerler kedennen óter kezde salyq tólegendigi jóninde bir paraq anyqtama qaghazyn alu ýshin on kýn kýtedi eken. Al Kedendik odaq kýshine enbey túrghanda múnday júmys nebәri bir tәulikting ishinde atqarylghan. Búl - bir ghana mysal. Onymen qosa, oblysymyzdyng iri kәsiporyndary shetelden týrli tehnikalyq jabdyqtar, tauarlar tasymaldaghan kezde qay tauardy, qay jerde, qashan jәne qalay rәsimdeuden ótkizu kerektigin bilmey dal. Soghan qaraghanda, elimizding kedendik jýiesinde oryn alghan janashyldyqtardy nasihattau, týsindiru júmysy kenjelep túr dep aitugha negiz bar. Múny tiyisti organ ókilderi de moyyndap otyr.

Endi bagha sayasatyna keletin bolsaq. Oblysymyzdyng kәsipkerlik jәne óndiris basqarmasynyng jýrgizgen arnayy monitoringine sýiensek, shet elderden importtalatyn tútynu tauarlaryna degen bagha kóterilmegen kórinedi. Tek farmasevtikalyq, kiyim-keshek, ayaq kiyim, ýige qajetti kerek-jaraqtargha, túrmystyq tehnikagha degen bagha sәl qymbattap otyr. «Aty atalghan tauarlar baghasynyng ósui tek birynghay keden tariyfining engizilgendigine baylanysty emes. Ol tauarlar onsyz da jyl sayyn qymbattap otyrady. Búl atalmysh ónimder týrlerining kóbengine, jana materialdardyng payda boluyna jәne әlemdik naryqtaghy shiykizatqa degen baghanyng ósuine baylanysty. Eng bastysy, kýndelikti tútynu tauarlarynyng basym bóligi búrynghy baghamen satyluda», - deydi atalmysh basqarma bastyghynyng mindetin atqarushy A.Ghabdullinova. Jalpy, Kedendik odaqqa baylanysty elimizding tútynu naryghyna qatysty barlyq ózgerister birtindep jýrgiziletin bolady. Onymen qosa, Qazaqstan ýshin dәri-dәrmek, medisinalyq qúral-jabdyqtar, elimizde ósirilmeytin jemis-jiydekting birqatar týrlerine, poliymer, karton jәne taghy basqa 400-ge juyq qajetti ónim týrlerine 2013 jylgha deyin auyspaly kezeng berilgen. Yaghny aty atalghan tauarlargha kedendik tarifting ósimi әser etpeydi. Demek olardyng memleket ishinde bosatylu, satylu baghasynyng kýrt ósuine jol berilmeui tiyis.

Jaghymdy janalyq. Resmy statistikagha jýginsek, Kedendik odaq kýshine engeli beri aimaghymyzda bosatylatyn otandyq tauarlardyng ýles salmaghy birshama artqan. Al Reseyde jasalghan tauarlardyng ýlesi bes payyzgha, odaq qúramyna jatpaytyn memleketterden әkelinetin tauar eki esege azayghan.

Ne desek te, Kedendik odaq - keleshekke baghyttalghan joba. Onyng әli de bolsyn jetildire týsetin tústarynyng bar ekendigi - zandy qúbylys, deydi sharagha qatysushylar. Al kemshin ketken tústaryn anyqtap, retke keltiru - barshamyz ýshin ortaq mindet. Sol sebepti, Pavlodar oblystyq kedendik baqylau departamentining bastyghy A.Núghmanov dóngelek ýstel otyrysyna qatysqan barlyq kәsipkerlerge ótinish-tilekterin qaghaz betine týsirip berudi súrady. Búl ótinishter, óz kezeginde, joghary dengeyde qaralmaq.

D.AYTPAYÚLY.