Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 2980 0 pikir 1 Qarasha, 2010 saghat 12:18

SANY KÓP, SAPA JOQ...

Asyl túqymdy mal sharuashylyghy qaytse damidy

Qazaqstanda mal ósiruding egin sharuashylyghynan әldeqayda artta qalyp otyrghandyghy ózekti mәselege ainalghandyghy qashan. Osydan biraz jyldar egis alqaptary da osynday kýide edi. Degenmen memleket qoldauynyng arqasynda diqandar egis dalalaryndaghy júmystardy tez jandandyrdy. Nәtiyjesinde Qazaqstan qazirgi kýni biday eksporttaudan әlemdegi aldynghy qatarly memleketterding kóshine endi. Úndy syrtqa satudan birinshi satyda túrmyz. Ókinishke qaray, etti eksporttaugha, onyng sapasyn arttyrugha mәn berilmeude. Mal etin kóbeytu mindeti tórt týlik baqqan sharualar ýshin qiyngha týspese de, onyng túqymyn asyldandyryp, ónim sapasyn kóteru mәselesine kelgende kibirtiktep qala beretinimiz shyndyq. Asyl túqymdy sharuashylyqtardyng júmysy jýielenbey-aq qoydy. Búl mәsele, әsirese, bizding oblystaghy Bayanauyl audanynda kýrdelenip túr.

Maldyng 15 payyzy Bayanauylda

Asyl túqymdy mal sharuashylyghy qaytse damidy

Qazaqstanda mal ósiruding egin sharuashylyghynan әldeqayda artta qalyp otyrghandyghy ózekti mәselege ainalghandyghy qashan. Osydan biraz jyldar egis alqaptary da osynday kýide edi. Degenmen memleket qoldauynyng arqasynda diqandar egis dalalaryndaghy júmystardy tez jandandyrdy. Nәtiyjesinde Qazaqstan qazirgi kýni biday eksporttaudan әlemdegi aldynghy qatarly memleketterding kóshine endi. Úndy syrtqa satudan birinshi satyda túrmyz. Ókinishke qaray, etti eksporttaugha, onyng sapasyn arttyrugha mәn berilmeude. Mal etin kóbeytu mindeti tórt týlik baqqan sharualar ýshin qiyngha týspese de, onyng túqymyn asyldandyryp, ónim sapasyn kóteru mәselesine kelgende kibirtiktep qala beretinimiz shyndyq. Asyl túqymdy sharuashylyqtardyng júmysy jýielenbey-aq qoydy. Búl mәsele, әsirese, bizding oblystaghy Bayanauyl audanynda kýrdelenip túr.

Maldyng 15 payyzy Bayanauylda

Bayanauyl audany tórt týlikting sany boyynsha oblystaghy aimaqtar arasynda birinshi orynda keledi. Osy jyldyng 1 qazanyna deyingi esep boyynsha, atalmysh ónirde 68 myng iri qara mal, 151,3 myng qoy-eshki jәne on jeti myng jylqy bary anyqtaldy. Búl degenimiz - oblystaghy barlyq mal sanynyng 15 payyzy. Qoy-eshkining jiyrma toghyz payyzy, qara maldyng on alty, jylqynyng on jeti payyzy osy audanda shoghyrlanghan. Audandaghy auyl sharuashylyghy salasynyng negizgi baghyty mal sharuashylyghy bolyp sanalady. Alayda tauly ólkedegi maldy asyldandyru júmystaryna tipten kónil tolmaydy. Biylgha deyin múnda asyl túqymdy mal sharuashylyghy mәrtebesine 3 sharuashylyq ie edi, onyng bireui jaqynda mal basynyng azangyna baylanysty mәrtebesinen aiyryldy. Endigisin asyldandyru mindeti «MTS Jayma» JShS men «Orazbek» sharua qojalyghyna tiyesili bolyp túr. Olar qazaqtyng etti-sýtti aq bas siyryn ósiredi. Alghashqy sharuashylyqta asyl túqymdy mal sany bir jarym mynday bolsa, ekinshisinde tórt jýzden ghana asady. Asyl túqymdy qara maldyng ýles salmaghy audan boyynsha 6,7 payyzdy qúrasa, qoyda 0,2 payyz ghana. Al jylqy maly boyynsha ol tipten joq. Aymaqta mal sanynyng basy jyl sanap kóbeyip kele jatqandyghy bayqalghanymen, ónimning sapasy men ónimdilik kórsetkishi tómen jatyr. Oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasynyng bergen mәlimetine sýiensek, 2009 jyly audanda 16110 bas mal satylghan. Biraq әr satylghan qara maldan shyqqan et mólsheri az. Sharualar barlyq satylghan qara maldan jalpy qúny 1 milliard 330 million tenge tabys tapqan. Mamandardyng esepteuinshe, eger satylymgha týsken maldyng barlyghy asyl túqymdy bolyp ósirilgende, shyqqan et ónimi de kóp bolyp, mal iyeleri 440 million tengege artyq tabys tapqan bolar edi. Ókinishke qaray, túqymy azghan, ónimdiligi tómen mal basy ónirde jyl sayyn artyp keledi.

Atalghan mәselelerdi elekten ótkizip, eskergen oblys basshylyghy men jergilikti biylik qazirde audan sharualaryn asyl túqymdy mal sharuashylyghymen ainalysugha yntalandyru júmystaryn qolgha ala bastady. Sonday sharanyng biri ótken senbi kýni audangha qarasty Birlik auyldyq okrugi ortalyghynda úiymdastyryldy. Oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasynyng qoldauymen atalghan eldi mekende asyl túqymdy maldardyng kórmesi ótti. Kórmege mal kóp ósiriletin Bayanauyl, Lebyaji, Pavlodar, May audandary jәne Ekibastúz qalasynyng auyldyq aimaghy qatysty. May audanynan kelgen «Aqjar-óndiris» seriktestigi ózderining edilbay qoyy, qazaqtyng jaby túqymdy jylqylaryn alyp kelse, ekibastúzdyq «EMPK» JShS et baghytynda ósiriletin әuliyekóldik әleuetti siyrlardy úsyndy. Kórmege atsalysqan on bir sharuashylyq sonday-aq qazaqtyng qylshyq jýndi qoyyn, et-sýt baghytyndaghy qazaqtyng aq bas siyrlaryn tanystyrdy.

Kórmege Bayanauyl audany әkimi Ernúr Aytkenov, oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasy bastyghynyng orynbasary Qayyrtay Baytilesov, sharua qojalyqtary basshylary men auyl sharuashylyghy ghalymdary, veterinar mamandar qatysty.

E.Aytkenovting atap ótkenindey, kórmeni úiymdastyru jergilikti auyl sharuashylyghy tauarlaryn óndirushilerding nazaryn sapa mәselesine audaru qajettiginen tuyndady. Jergilikti mal ósirushiler basqa aimaqtaghy asyl túqymdy sharuashylyqtardyng tәjiriybesine ýnilip, olardyng ónimdi maldaryn satyp alugha jaghday tudyru kerek. Audannyng qolayly tabighy klimaty asyl túqymdy maldy kóptep ósiruge mýmkindik beredi әri jyldyng tórt mezgilinde jayylymgha shygharyp, nәtiyjesinde shyghyny az sapaly ónimge qol jetkizuge bolady. Kórmege jinalghan jergilikti sharualardyng keybiri kónilderinen shyqqan týlikti layyqty baghasyna saudalap, satyp aldy. Qatysushylar óz maldarynyng túqymdyq qasiyetteri men artyqshylyqtaryn әngimelep berdi.

 

Ghylym kómeginsiz is algha baspaydy

Osy kýni auyldyq mәdeniyet ýiinde «Auyl sharuashylyghy maldarynyng túqymdyq-tauarlyq sapasyn arttyru» taqyrybynda seminar ótkizildi. Mamandar men mal ósirushiler maldy asyldandyru baghytyndaghy oi-pikirlerimen, úsynystarymen bólisti. Býginde oblysta asyl túqymdy mal ósiretin 42 subekt, 4 zauyt, 36 sharuashylyq jәne 2 distribiuterlik ortalyq bar. Asyldandyru júmystary oblysta birkelki emes, keybir audandarda mәrtebege ie sharuashylyqtar tipten az. Al Aqtoghay audanynda onday subekti atymen joq. Q.Baytilesov asyl túqymdy maldyng ýles salmaghy bizding aimaqta tómen ekendigin aityp ótti. Asyldandyru sharuashylyqtary býginde elimizding aldynghy qatarly ghylymy mekemelerimen baylanys ornatqan. Iri qara maldy keng auqymdy seleksiyalaudyng respublikalyq baghdarlamasy shenberinde «QazAgroInnovasiya» aksionerlik qoghamymen oblystyng 70 auylsharuashylyq qúrylymy kelisimshartqa otyrdy. Jaqynda seleksiyalau júmystary bastalady.

Biyl respublikalyq budjetten bizding oblysqa 94 million tenge bólinip, býginge deyin sharualar asyl túqymdy 175 iri qara mal, 60 jylqy, 800 bas qoy, 60 shoshqa, 280 myng asyl túqymdy júmyrtqa men jasandy úryqtandyrugha qajetti búqa-óndirushilerding jeti mynnan astam dozasyn satyp aldy. 17 myng siyr jasandy jolmen úryqtandyryldy. Oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasy mal sharuashylyghy jәne veterinariya bólimining bastyghy Rahmetolla Aqyljanov úryqtandyrudyng múnday týri ótken jylmen salystyrghanda tórt payyzgha juyq artqanyn aitady.

Ata-babalarymyzdyng barlyq ómiri mal ósirumen tyghyz baylanysta ótti. Ertedegi halqymyzdyng mal tanyghyshtyghy, olardyng túqymdyq qasiyetteri men ónimdilikterin aiyra bilgenderi eshbir ghylym kómeginsiz-aq jýzege asty. Qysy-jazy dalada jayylyp ósken tórt týlikting sapaly ónimi joghary baghalandy. Osy kýni óz ónimdiligin joghaltyp bara jatqan maldyng kóbengine aldymen sharualardyng ózderi kinәli. Súryptau, yaghny maldyng әleuettilerin tandap ósiru bizde eskerilmey kele jatyr. S.Torayghyrov atyndaghy PMU-ding agrotehnologiya fakulitetining dekany, auyl sharuashylyghy ghylymdarynyng doktory, professor Toqtar Bekseyitov maldyng ónimdilik kórsetkishterin arttyrugha arnalghan ghylymy túrghydan dәleldengen әdis-tәsilderdi algha tartty. Onyng sózinshe, aldymen maldyng azyq qoryn jasau kerek. Odan keyin qoldanystaghy ozyq tehnologiyalardy iske jaratqan jón. Songhysy ósiriletin maldyng qay týri bolmasyn asyl túqymdy qasiyetteri joghary boluy kerek. Ókinishke qaray, bizding sharuashylyqtar maldyng asyl túqymdyq kórsetkishterin esepke alyp tirkeu, ony elektrondy bazagha engizip, basqa túqymdarmen salystyryp otyrugha eshbir mәn bermeydi. Asyl túqymdy mal ósiretin sharuashylyqtarda mindetti týrde zootehniyk, esepke alushylar boluy qajet. Bizde maman jetispeushiligi de - kýn tәrtibinde túrghan mәsele. Degenmen oghan sharuashylyqtardyng ózderi nemqúraydy bolghan son, joghary oqu oryndaryna týsetin súranys az. Mәselen, PMU-de zootehnikter dayyndalady. Bitirip shyqqan týlekter qazir oblystyng beldi sharuashylyqtarynda enbek etip jýr. Kórshiles elderding tәjiriybesin paydalanugha zor kónil bólgen jón.

- Bizding maqsatymyz auyl sharuashylyghy ónimderining kólemin kóbeytu jәne sapasyn arttyru ekendigi ras. Biraq aldymen sharualardyng ózderi osyghan mýddeli boluy kerek,- dedi audan әkimi E.Aytkenov. - Keleshekte ghylymy úiymdarmen birlesip, qajetti mamandardy tartu qajet. Býginde bizding audanda asyl túqymdy mal sharuashylyghyn damytu baghytynda júmys az da bolsa jýre bastady. Jyl sonyna deyin taghy bir sharuashylyq qazaqtyng aq bas siyryn ósiruge asyl túqymdy subekti mәrtebesin alugha niyet bildirip otyr.

Audan basshysy jergilikti sharualargha biyl qysqa jem-shóp qoryn jetkilikti jinap alu qajettigin eskertti. Ótken jyl auyldaghy aghayyngha biraz sabaq bolghany anyq. Audan boyynsha kóktemde kóterem kýige týsken maldyng birazy shyghyn bolghany da jasyryn emes. Aldaghy jyly onday kelensiz jaghday qaytalanbauy ýshin azyq qoryn artyghymen jasap qoy kerek.

Seminardy qorytyndylay kele audan әkimi kórmege shalghay jerden kelip qatysqan sharuashylyqtar basshylaryna alghysyn aitty. Olardyng birazyna Alghys hattaryn tabys etti. Sharanyng jergilikti mal ósirushiler ýshin manyzy zor bolghandyghyn atap ótti.

Týiindey kelgende, Bayanauylda ótken kórme men seminarda aitylghan kemshilikterdi syn emes, sabaq retinde qabyldaghan abzal. Býginge deyin oryn alghan olqylyqtar bolashaqta qalpyna keltiriletinine senim zor. Mal basynyng ósu qarqynyn jyl sanap arttyryp kele jatqan sharualar sapa mәselesin de jaqyn uaqytta rettey alatyny anyq. Tek búl baghytta yntaly enbek pen yqylas bite qaynasyp, ózgeden ýlgi alghanymyz abzal.

 

Múrat AYaGhANOV

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1569
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2264
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3558