Júma, 29 Nauryz 2024
Tughan jerge tuyng tik! 3572 0 pikir 14 Shilde, 2017 saghat 12:28

Atyrau múnayynyng múnarasyn kótergen túlgha

 

Kez kelgen adamnyng ómiri ózinshe bir әlem. Jaryq dýniyege kelgen әrbir pende ótkenine kóz jibere otyryp, «mening ómirim bosqa ótipti» dep ókinetini neken-sayaq, kerisinshe olardyng basym kópshiligi mәndi de maghynaly ómir keshtim dep sanaydy. Alayda, tarih barlyghyn da ózi ólshep, әrkimge layyqty oryndy týptep kelgende erte me, kesh pe әdilettilikpen aiqyndaytyny búljymas shyndyq.

 

Qalay degenmen de, ótken ghasyrdyng jiyrmasynshy jyldarynyng sonyn ala tughan halqymyzdyng ruhany ardagerlerine býkil qazaq últy alghys aitqanday. Óitkeni, olar búghanasy qatyp ýlgermegen bozókpe úlan bola túra, auyl arasynyng kóppen kórgen úly toy deytin ýirenshikti sýrleuine týspey, óz baghyn ózi synap baghatyn nar tәuekelding jalyna jarmasypty. Osynday kórnekti túlghalardyng biri – memlekettik qyzmetti ghylymiy-úiymdastyrushylyq jәne shәkirt tәrbiyeleu júmystarymen sheber úshtastyra jýrgizgen Bólekbay Saghynghaliyev aghamyz edi.

Adamgha erekshe qasiyet, mol daryn, biyik abyroy, eren talap bergende Jaratqan iyem onyng keskin-kelbetin, bolmys-bitimin, týr-túlghasyn, jýris-túrysyn, kesimdi sózin, kesek oi-tolghamdaryn, alymy men shalymyn soghan say etip jaratatyn kórinedi. Aldynghy tolqyngha ayauly ini, keyingi tolqyngha ardaqty agha bola bilgen, akademik Zeynolla Qabdolovtyng sózimen aitsaq, «Úly adamdardyng ólgen kýni bolmaydy, tughan kýni ghana bolady» degendey, jogharyda keltirilgen izgi qasiyetterding barlyghy Bólekbay Saghynghaliyevting boyynda bar edi.

Biyik taudyng asqar shyndary alystaghan sayyn aiqyndala týsetini sekildi, jer besikke týskenine tórtinshi jylgha taqap qalghan, tughanyna seksen bes jyl tolyp otyrghan biregey túlghanyng qaytalanbas qadir-qasiyetin, uaqyt ótken sayyn aiqyn angharyp, tereng týsinip kele jatqandaymyz.

Bólekbay agha 1927 jyly, yaghni, el tarihynyng eng bir auyr kezeninde dýniyege keldi. Ol jyldardyng soyqany men soqqysy qar jaumay, qazan úrmay, últymyzdyng ýreyin alyp, halqymyzdy taryday shashyratyp jibergenin kórgen kózder de qazir sanauly qaldy.

Zúlmat kýnder, súrqay uaqyt pen almaghayyp zaman talaby, sol kezdegi bu­ynnyng balday balalyq shaghyna qyr­ghiday tiyip, tym erte eseytti. Sodan da bolar, Bólekbay aghanyng tústastary etek-jenderin tez jidy. Qabyrghalary qatyp, búghanalary bekimey jatyp-aq auyr enbekke aralasty. Odan keyingi súrapyl soghys, júrt basyna týsken túrmys tauqymeti, tirshilik qamy, el aldyndaghy jauapkershilikti erte sezinip ósken sol estiyar úrpaqty, últ kóshin bastar bir-bir jaysang azamattar etip, eren túlghalar qataryna qosty.

Búl tarihy oqigha, qazaq degen ha­lyq­tyn, tútas jatqan bir últtyng ghylymy men mәdeniyetinin, әdebiyeti men ónerinin, bilimi men biligining myqty ekenin, top jarar úldarynyng bar ekenin kórsetti. Sonau soghys órti lapyldap jatqan tústa Dossor orta mektebin birge bitirip, keyinnen bireui әigili akademiyk, ekinshisi – belgili múnayshy, ýshinshisi – Qazaqstan múnayynyng kórnekti túlghasyna ainalghan Zeynolla Qabdolov, Rahmet Ótesinov, Bólekbay Saghynghaliyevtar qol ústasyp, bilim izdep Almatygha attanuynyng ózi kóp jaydy anghartsa kerek.

Endi Bólekbay aghanyng Qazaqstan múnay ónerkәsibine qosqan eleuli enbegin sanamalap kóreyik.

Osy salanyng órkendeuine orasan ýles qosqan әigili múnayshy, ózining bilimi men qabiletin erte tanytqan isker basshy, sheber úiymdastyrushy Bólekbay Saghynghaliyev Qazaqstan Kompartiyasy Ortalyq Komiytetinde 10 jyl, onyng ishinde 6 jyl Auyr ónerkәsip bólimining múnay jónindegi orynbasary qyzmetinde bolyp, elimizding ekonomikalyq órleuining basy-qasynda jýrgen qayratker. Qazaqstan múnayy jónindegi birde-bir mәsele onyng qatysuynsyz sheshilmeytin. Áldeneshe ret Odaqtyn, Qazaqstannyng Jogharghy Kenesining deputaty, partiya sezderining delegaty boluy da onyng qyzmetining manyzdylyghyn anghartsa kerek. Bókenning pikirleri men úsynystary Mәskeude de, Almatyda da qyzu talqylanyp, kezek kýttirmey iske asyp jatatyn. Qalay degenmen de, osy aituly túlgha Qazaqstan múnay ónerkәsibining basynda túrghan sanauly qayratkerlerding biri retinde Batys Qazaqstandaghy múnay ónerkәsibining negizin salyp qana qoymay, ózining mol bilimi men tәjiriybesin ayamay júmsap, kemel úiymdastyrushy dәrejesine kóterilgen Bókeng qayta ainalyp, qart Embige basshylyqqa keldi. Kóp úzamay onyng batyl sheshimi, ghylymy әri iskerlik tújyrymynyng nәtiyjesinde býkil әlemning nazaryn audarghan, milliardtaghan tonna qory bar, әigili Teniz kenishi ashyldy. Búl orasan enbegine oray isker basshy Otannyng eng jogharghy marapattaryna ie bolyp, Qazaq SSR Memlekettik syilyghynyng laureaty atandy. Ýsh mәrte Enbek Qyzyl Tu jәne Oktyabri revolusiyasy ordenderimen marapattaldy. «Qazaqstan Respublikasyna enbek sinirgen múnayshy» qúrmetti ataghyn iyelendi.

Atap aitqanda, 1970 jyldarda Aqtóbe oblysyndaghy «Jana jol», «Kenqiyaq», taghy da basqa múnay ken oryndarynyng ashyluyna ózi tikeley basshylyq etti.

Bókene Edil men Jayyq aralyghyndaghy, kәri týbek Manghystaudaghy ken oryndary bes sau­saqtay tanys, sonday-aq әr jyldary onda istegen adamdardy jaqsy biledi, kóbi­men qyzmettes, aralas-qúralas bolghan. Qay nysannyng qalay salynghanyn, oghan kimder qatysqanyn, qanday qiyndyqtar bolghanyn da jatqa biletin. Biz búl maqalamyzda Bólekbay Saghynghaliyúlynyng ómirbayanyn tizbelemey-aq, onyng kýrdeli ghúmyryn myndaghan múnayshylardyng qajyrly en­begi arqyly, sansyz mәselelerding qalay sheshi­min tapqany, sol kezdegi óndiris bas­shylarynyng kóregendigi әri sheber úiym­dastyrushylyqtaryn tilge tiyek etip, osy tolaghay isterdi kiristire otyryp, aishyqtaudy maqsat ettik.

Qalay degenmen de, býginde aty әlemge әigili Atyrau múnayynyng biyik túghyrgha kóterilui – keshegi kýnderde qonyshty etikterimen saz keship, su keship, may singen kýrtelerin qoldan jasalghan budka-qalqalardaghy temir peshterde keptirip qayta kiyip, qoynyndaghy tas bolyp qatqan qalashtaryn qara sugha jibitip, talghajau etken, ash qúrsaq kýiinde anyzaq jel ótinde, borandy, jauyndy-shashyndy kýnderde, ýskirik ayazda, aptap ystyqta jayaulap-jalpylap jýrip únghylardy aralaytyn geologtardyn, jarylghan qúbyrlardy jamap-jasqaytyn operatorlardyn, so­lar­­dyng kilt-qúralyn arqalasyp tannyng aty­sy, kýnning batysy birge jýretin jýrgi­zu­shi mehanizatorlardyn, mashinisterdin, jón­­deushi-slesarilardyng janqiyarlyq en­begi bolmasa, Qazaqstan múnay ónerkәsibi osynday biyik dәrejede qalyptasar ma edi?!

Sonday qiyndyqtargha tózip, ózderine mindettelgen tapsyrmany mýltiksiz oryn­daghan agha buyn, orta buyn ókilderi qan­day qúrmetke de layyq. Endeshe, Bólekbay Saghynghaliyúlynyng aty da úrpaqtaryna maqtanysh, balalaryna, nemerelerine ýlgi-ónege bolatyny aqiqat. Biz bayyrghy múnayshy, ghalym-geologtyng ómirbayanyn saralau arqyly, múnayly ólkening keshegisi men býginin aitu arqyly, ony bolashaqpen baylanystyrudy maqsat túttyq.

Sonau, 1970 jyldardyng ózinde Mәskeude «Qart Embining qory tausyldy, endi ony jauyp, qarjylandyrudy toqtatu kerek» degen úshqary pikirler etek alyp, aqyry shyndyqqa ainala bastady. Osyn­day almaghayyp kezde Bókeng Mәskeuge әldeneshe ret baryp, KSRO Ministrler Kenesining sol kezdegi tóraghasy A.Kosyginning qabyldauynda bolyp, ózining san jyldar boyghy biligi men tәjiriybesining arqasynda әlgi úshqary pikirdi joqqa shygharyp, qart Embini saqtap qaluynyng ózi ýlken erlik edi. Búl degeniniz Atyrau manynda múnaydan nәpaqasyn aiyryp otyrghan jiyrma myn­day adamnyng taghdyryn da saqtap qalu de­gen sóz ghoy. Óitkeni, qart Embige qaraytyn qyruar kenishter jabylsa, myndaghan mú­nay­shylar júmyssyz qalmay ma?

Alayda, Bókenning kóregendik sheshimderi aqiqatqa ainalyp, qyryq jyldan as­tam uaqyt qart Embi múnay beruden janylghan joq. Isker basshy eng aldymen múnayshylardyng túrmystyq jaghdayyna, әleumettik mәselelerine basa nazar audardy. Qoynauyndaghy qazynasy tausyla bastaghan Eskene, Qarsaq, Bayshonas, Saghyz ken alandarynyng júmysshylaryn qalagha kóshiruge basshylyq etti. Osy orayda múnayshylardyng basty mýddeleri, bala-sha­ghasynyng jaghdaylary da qaghys qalghan joq. Jogharyda attary atalghan kenishterden qonys audarghan júmysshylar ýshin Bókenning tikeley aralasuymen Atyrau qalasynan «Avangard-4» yqshamaudany salyndy. Atyrau qalasynyng manyndaghy Aqjar búrghyshylar kentining salynuyna, sәuletti mektep túrghyzyluyna, Atyrau qalasynda bolashaq múnayshylardy dayyndaytyn poliy­tehnikalyq instituttyng ashyluyna da Bókeng qyruar enbek etti. Qazaqstandy múnay­ly alyp elderding qataryna qosqan iri maman, isker úiymdastyrushy Bókenning jýzdegen shәkirti býginde elimizding bes oblysynda jemisti enbek etude. Bólekbay agha qay júmysty da adal atqaryp, ózgeden de sony talap etetin. Jarty ghasyr boyy týrli qyzmette jýrgende aldynghy tolqyn aghalarynyng aldyn qiyp ótpey, aqyl-kenesin tyndap, izet-qúrmetin kórsetip, jastar jaghyna kelgende ainalasyna tek talantty, talghamy biyik, oi-ólshemi tas­búlaqtyng suynday taza, aitqan sózdi úghyp, tapsyrghan júmysty bar qabilet-qarymymen jýrgizetinderdi toptastyrdy. El isi, úrpaq bolashaghy degende әrbir sheshimin úlan-ghayyr parasaty men payymyna jýgindiretin. Sondyqtan da eshkimdi de shetqaqpay qylmaytyn. Sen qaydan edin, kimge jaqyn edin, kimge ini-bauyr eding dep súramaytyn. Qolynan sharua kelse, qoltyghynan demep, jaqsy isindi jarqyrata aityp, aghalyq aqylmen, parasat-payymmen baghytyndy týzep jiberetin.

Mәueli bәiterekting salaly bútaghynday, aq jauynday aghanyng sózderin tyndaghanda jýzimiz jaynap, boyymyz ben oiymyzgha kýsh-quat kirip, jigerdi janyp jýretin edik.

Endi eseye kele, ózimiz de sol jaqsy dәstýrdi sabaqtastyryp, әrqaysysymyz óz jón-jolymyzdy tapqan sәtte bayqap qarasaq, Bólekbay agha bizge tәlim alarlyq ýlken mektep bolypty-au! Sol ghibratty ýrdisti ýzip almay, ýki taqqan kiyeli dombyraday keyingige miras etip qaldyru – býgin bizding enshimizge tiyip, almaqtyng da salmaghyn sezip otyrghandaymyz. Úrpaq jalghastyghy osynday altyn arqau arqyly keleshekke jetetin bolsa kerek. IYә, Bólekbay aghanyng Qazaq múnayynyng jazirasynda ózindik óshpeytin qoltanbasy qaldy. Talay shәkirtterding mandayynda onyng ayaly alaqanynyng taby jatyr.

 

Ádilbay Qojybayúly

Atyrau

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2283
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3620