كەز كەلگەن ادامنىڭ ءومىرى وزىنشە ءبىر الەم. جارىق دۇنيەگە كەلگەن ءاربىر پەندە وتكەنىنە كوز جىبەرە وتىرىپ، «مەنىڭ ءومىرىم بوسقا ءوتىپتى» دەپ وكىنەتىنى نەكەن-ساياق، كەرىسىنشە ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءماندى دە ماعىنالى ءومىر كەشتىم دەپ سانايدى. الايدا، تاريح بارلىعىن دا ءوزى ولشەپ، اركىمگە لايىقتى ورىندى تۇپتەپ كەلگەندە ەرتە مە، كەش پە ادىلەتتىلىكپەن ايقىندايتىنى بۇلجىماس شىندىق.

قالاي دەگەنمەن دە، وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارىنىڭ سوڭىن الا تۋعان حالقىمىزدىڭ رۋحاني ارداگەرلەرىنە بۇكىل قازاق ۇلتى العىس ايتقانداي. ويتكەنى، ولار بۇعاناسى قاتىپ ۇلگەرمەگەن بوزوكپە ۇلان بولا تۇرا، اۋىل اراسىنىڭ كوپپەن كورگەن ۇلى توي دەيتىن ۇيرەنشىكتى سۇرلەۋىنە تۇسپەي، ءوز باعىن ءوزى سىناپ باعاتىن نار تاۋەكەلدىڭ جالىنا جارماسىپتى. وسىنداي كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك قىزمەتتى عىلىمي-ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە شاكىرت تاربيەلەۋ جۇمىستارىمەن شەبەر ۇشتاستىرا جۇرگىزگەن بولەكباي ساعىنعاليەۆ اعامىز ەدى.

ادامعا ەرەكشە قاسيەت، مول دارىن، بيىك ابىروي، ەرەن تالاپ بەرگەندە جاراتقان يەم ونىڭ كەسكىن-كەلبەتىن، بولمىس-ءبىتىمىن، ءتۇر-تۇلعاسىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن، كەسىمدى ءسوزىن، كەسەك وي-تولعامدارىن، الىمى مەن شالىمىن سوعان ساي ەتىپ جاراتاتىن كورىنەدى. الدىڭعى تولقىنعا اياۋلى ءىنى، كەيىنگى تولقىنعا ارداقتى اعا بولا بىلگەن، اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ سوزىمەن ايتساق، «ۇلى ادامداردىڭ ولگەن كۇنى بولمايدى، تۋعان كۇنى عانا بولادى» دەگەندەي، جوعارىدا كەلتىرىلگەن ىزگى قاسيەتتەردىڭ بارلىعى بولەكباي ساعىنعاليەۆتىڭ بويىندا بار ەدى.

بيىك تاۋدىڭ اسقار شىڭدارى الىستاعان سايىن ايقىندالا تۇسەتىنى سەكىلدى، جەر بەسىككە تۇسكەنىنە ءتورتىنشى جىلعا تاقاپ قالعان، تۋعانىنا سەكسەن بەس جىل تولىپ وتىرعان بىرەگەي تۇلعانىڭ قايتالانباس قادىر-قاسيەتىن، ۋاقىت وتكەن سايىن ايقىن اڭعارىپ، تەرەڭ ءتۇسىنىپ كەلە جاتقاندايمىز.

بولەكباي اعا 1927 جىلى، ياعني، ەل تاريحىنىڭ ەڭ ءبىر اۋىر كەزەڭىندە دۇنيەگە كەلدى. ول جىلداردىڭ سويقانى مەن سوققىسى قار جاۋماي، قازان ۇرماي، ۇلتىمىزدىڭ ۇرەيىن الىپ، حالقىمىزدى تارىداي شاشىراتىپ جىبەرگەنىن كورگەن كوزدەر دە قازىر ساناۋلى قالدى.

زۇلمات كۇندەر، سۇرقاي ۋاقىت پەن الماعايىپ زامان تالابى، سول كەزدەگى بۋ­ىننىڭ بالداي بالالىق شاعىنا قىر­عيداي ءتيىپ، تىم ەرتە ەسەيتتى. سودان دا بولار، بولەكباي اعانىڭ تۇستاستارى ەتەك-جەڭدەرىن تەز جيدى. قابىرعالارى قاتىپ، بۇعانالارى بەكىمەي جاتىپ-اق اۋىر ەڭبەككە ارالاستى. ودان كەيىنگى سۇراپىل سوعىس، جۇرت باسىنا تۇسكەن تۇرمىس تاۋقىمەتى، تىرشىلىك قامى، ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ەرتە سەزىنىپ وسكەن سول ەستيار ۇرپاقتى، ۇلت كوشىن باستار ءبىر-ءبىر جايساڭ ازاماتتار ەتىپ، ەرەن تۇلعالار قاتارىنا قوستى.

بۇل تاريحي وقيعا، قازاق دەگەن حا­لىق­تىڭ، تۇتاس جاتقان ءبىر ۇلتتىڭ عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ، ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ، ءبىلىمى مەن بىلىگىنىڭ مىقتى ەكەنىن، توپ جارار ۇلدارىنىڭ بار ەكەنىن كورسەتتى. سوناۋ سوعىس ءورتى لاپىلداپ جاتقان تۇستا دوسسور ورتا مەكتەبىن بىرگە ءبىتىرىپ، كەيىننەن بىرەۋى ايگىلى اكادەميك، ەكىنشىسى – بەلگىلى مۇنايشى، ءۇشىنشىسى – قازاقستان مۇنايىنىڭ كورنەكتى تۇلعاسىنا اينالعان زەينوللا قابدولوۆ، راحمەت وتەسىنوۆ، بولەكباي ساعىنعاليەۆتار قول ۇستاسىپ، ءبىلىم ىزدەپ الماتىعا اتتانۋىنىڭ ءوزى كوپ جايدى اڭعارتسا كەرەك.

ەندى بولەكباي اعانىڭ قازاقستان مۇناي ونەركاسىبىنە قوسقان ەلەۋلى ەڭبەگىن سانامالاپ كورەيىك.

وسى سالانىڭ وركەندەۋىنە وراسان ۇلەس قوسقان ايگىلى مۇنايشى، ءوزىنىڭ ءبىلىمى مەن قابىلەتىن ەرتە تانىتقان ىسكەر باسشى، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى بولەكباي ساعىنعاليەۆ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندە 10 جىل، ونىڭ ىشىندە 6 جىل اۋىر ونەركاسىپ ءبولىمىنىڭ مۇناي جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىندە بولىپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ورلەۋىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن قايراتكەر. قازاقستان مۇنايى جونىندەگى بىردە-ءبىر ماسەلە ونىڭ قاتىسۋىنسىز شەشىلمەيتىن. الدەنەشە رەت وداقتىڭ، قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، پارتيا سەزدەرىنىڭ دەلەگاتى بولۋى دا ونىڭ قىزمەتىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اڭعارتسا كەرەك. بوكەڭنىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارى ماسكەۋدە دە، الماتىدا دا قىزۋ تالقىلانىپ، كەزەك كۇتتىرمەي ىسكە اسىپ جاتاتىن. قالاي دەگەنمەن دە، وسى ايتۋلى تۇلعا قازاقستان مۇناي ونەركاسىبىنىڭ باسىندا تۇرعان ساناۋلى قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى رەتىندە باتىس قازاقستانداعى مۇناي ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن سالىپ قانا قويماي، ءوزىنىڭ مول ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىن اياماي جۇمساپ، كەمەل ۇيىمداستىرۋشى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن بوكەڭ قايتا اينالىپ، قارت ەمبىگە باسشىلىققا كەلدى. كوپ ۇزاماي ونىڭ باتىل شەشىمى، عىلىمي ءارى ىسكەرلىك تۇجىرىمىنىڭ ناتيجەسىندە بۇكىل الەمنىڭ نازارىن اۋدارعان، ميللياردتاعان توننا قورى بار، ايگىلى تەڭىز كەنىشى اشىلدى. بۇل وراسان ەڭبەگىنە وراي ىسكەر باسشى وتاننىڭ ەڭ جوعارعى ماراپاتتارىنا يە بولىپ، قازاق سسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. ءۇش مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ جانە وكتيابر رەۆوليۋتسياسى وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن مۇنايشى» قۇرمەتتى اتاعىن يەلەندى.

اتاپ ايتقاندا، 1970 جىلداردا اقتوبە وبلىسىنداعى «جاڭا جول»، «كەڭقياق»، تاعى دا باسقا مۇناي كەن ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا ءوزى تىكەلەي باسشىلىق ەتتى.

بوكەڭە ەدىل مەن جايىق ارالىعىنداعى، كارى تۇبەك ماڭعىستاۋداعى كەن ورىندارى بەس ساۋ­ساقتاي تانىس، سونداي-اق ءار جىلدارى وندا ىستەگەن ادامداردى جاقسى بىلەدى، كوبى­مەن قىزمەتتەس، ارالاس-قۇرالاس بولعان. قاي نىساننىڭ قالاي سالىنعانىن، وعان كىمدەر قاتىسقانىن، قانداي قيىندىقتار بولعانىن دا جاتقا بىلەتىن. ءبىز بۇل ماقالامىزدا بولەكباي ساعىنعاليۇلىنىڭ ءومىربايانىن تىزبەلەمەي-اق، ونىڭ كۇردەلى عۇمىرىن مىڭداعان مۇنايشىلاردىڭ قاجىرلى ەڭ­بەگى ارقىلى، سانسىز ماسەلەلەردىڭ قالاي شەشى­مىن تاپقانى، سول كەزدەگى ءوندىرىس باس­شىلارىنىڭ كورەگەندىگى ءارى شەبەر ۇيىم­داستىرۋشىلىقتارىن تىلگە تيەك ەتىپ، وسى تولاعاي ىستەردى كىرىستىرە وتىرىپ، ايشىقتاۋدى ماقسات ەتتىك.

قالاي دەگەنمەن دە، بۇگىندە اتى الەمگە ايگىلى اتىراۋ مۇنايىنىڭ بيىك تۇعىرعا كوتەرىلۋى – كەشەگى كۇندەردە قونىشتى ەتىكتەرىمەن ساز كەشىپ، سۋ كەشىپ، ماي سىڭگەن كۇرتەلەرىن قولدان جاسالعان بۋدكا-قالقالارداعى تەمىر پەشتەردە كەپتىرىپ قايتا كيىپ، قوينىنداعى تاس بولىپ قاتقان قالاشتارىن قارا سۋعا ءجىبىتىپ، تالعاجاۋ ەتكەن، اش قۇرساق كۇيىندە اڭىزاق جەل وتىندە، بوراندى، جاۋىندى-شاشىندى كۇندەردە، ۇسكىرىك ايازدا، اپتاپ ىستىقتا جاياۋلاپ-جالپىلاپ ءجۇرىپ ۇڭعىلاردى ارالايتىن گەولوگتاردىڭ، جارىلعان قۇبىرلاردى جاماپ-جاسقايتىن وپەراتورلاردىڭ، سو­لار­­دىڭ كىلت-قۇرالىن ارقالاسىپ تاڭنىڭ اتى­سى، كۇننىڭ باتىسى بىرگە جۇرەتىن جۇرگى­زۋ­شى مەحانيزاتورلاردىڭ، ماشينيستەردىڭ، ءجون­­دەۋشى-سلەسارلاردىڭ جانقيارلىق ەڭ­بەگى بولماسا، قازاقستان مۇناي ونەركاسىبى وسىنداي بيىك دارەجەدە قالىپتاسار ما ەدى؟!

سونداي قيىندىقتارعا ءتوزىپ، وزدەرىنە مىندەتتەلگەن تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىن­داعان اعا بۋىن، ورتا بۋىن وكىلدەرى قان­داي قۇرمەتكە دە لايىق. ەندەشە، بولەكباي ساعىنعاليۇلىنىڭ اتى دا ۇرپاقتارىنا ماقتانىش، بالالارىنا، نەمەرەلەرىنە ۇلگى-ونەگە بولاتىنى اقيقات. ءبىز بايىرعى مۇنايشى، عالىم-گەولوگتىڭ ءومىربايانىن سارالاۋ ارقىلى، مۇنايلى ولكەنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىن ايتۋ ارقىلى، ونى بولاشاقپەن بايلانىستىرۋدى ماقسات تۇتتىق.

سوناۋ، 1970 جىلداردىڭ وزىندە ماسكەۋدە «قارت ەمبىنىڭ قورى تاۋسىلدى، ەندى ونى جاۋىپ، قارجىلاندىرۋدى توقتاتۋ كەرەك» دەگەن ۇشقارى پىكىرلەر ەتەك الىپ، اقىرى شىندىققا اينالا باستادى. وسىن­داي الماعايىپ كەزدە بوكەڭ ماسكەۋگە الدەنەشە رەت بارىپ، كسرو مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى ا.كوسىگيننىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ءوزىنىڭ سان جىلدار بويعى بىلىگى مەن تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا الگى ۇشقارى پىكىردى جوققا شىعارىپ، قارت ەمبىنى ساقتاپ قالۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن ەرلىك ەدى. بۇل دەگەنىڭىز اتىراۋ ماڭىندا مۇنايدان ناپاقاسىن ايىرىپ وتىرعان جيىرما مىڭ­داي ادامنىڭ تاعدىرىن دا ساقتاپ قالۋ دە­گەن ءسوز عوي. ويتكەنى، قارت ەمبىگە قارايتىن قىرۋار كەنىشتەر جابىلسا، مىڭداعان مۇ­ناي­شىلار جۇمىسسىز قالماي ما؟

الايدا، بوكەڭنىڭ كورەگەندىك شەشىمدەرى اقيقاتقا اينالىپ، قىرىق جىلدان اس­تام ۋاقىت قارت ەمبى مۇناي بەرۋدەن جاڭىلعان جوق. ىسكەر باسشى ەڭ الدىمەن مۇنايشىلاردىڭ تۇرمىستىق جاعدايىنا، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋداردى. قويناۋىنداعى قازىناسى تاۋسىلا باستاعان ەسكەنە، قارساق، بايشوناس، ساعىز كەن الاڭدارىنىڭ جۇمىسشىلارىن قالاعا كوشىرۋگە باسشىلىق ەتتى. وسى ورايدا مۇنايشىلاردىڭ باستى مۇددەلەرى، بالا-شا­عاسىنىڭ جاعدايلارى دا قاعىس قالعان جوق. جوعارىدا اتتارى اتالعان كەنىشتەردەن قونىس اۋدارعان جۇمىسشىلار ءۇشىن بوكەڭنىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن اتىراۋ قالاسىنان «اۆانگارد-4» ىقشاماۋدانى سالىندى. اتىراۋ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى اقجار بۇرعىشىلار كەنتىنىڭ سالىنۋىنا، ساۋلەتتى مەكتەپ تۇرعىزىلۋىنا، اتىراۋ قالاسىندا بولاشاق مۇنايشىلاردى دايىندايتىن پولي­تەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ اشىلۋىنا دا بوكەڭ قىرۋار ەڭبەك ەتتى. قازاقستاندى مۇناي­لى الىپ ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسقان ءىرى مامان، ىسكەر ۇيىمداستىرۋشى بوكەڭنىڭ جۇزدەگەن شاكىرتى بۇگىندە ەلىمىزدىڭ بەس وبلىسىندا جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە. بولەكباي اعا قاي جۇمىستى دا ادال اتقارىپ، وزگەدەن دە سونى تالاپ ەتەتىن. جارتى عاسىر بويى ءتۇرلى قىزمەتتە جۇرگەندە الدىڭعى تولقىن اعالارىنىڭ الدىن قيىپ وتپەي، اقىل-كەڭەسىن تىڭداپ، ىزەت-قۇرمەتىن كورسەتىپ، جاستار جاعىنا كەلگەندە اينالاسىنا تەك تالانتتى، تالعامى بيىك، وي-ولشەمى تاس­بۇلاقتىڭ سۋىنداي تازا، ايتقان ءسوزدى ۇعىپ، تاپسىرعان جۇمىستى بار قابىلەت-قارىمىمەن جۇرگىزەتىندەردى توپتاستىردى. ەل ءىسى، ۇرپاق بولاشاعى دەگەندە ءاربىر شەشىمىن ۇلان-عايىر پاراساتى مەن پايىمىنا جۇگىندىرەتىن. سوندىقتان دا ەشكىمدى دە شەتقاقپاي قىلمايتىن. سەن قايدان ەدىڭ، كىمگە جاقىن ەدىڭ، كىمگە ءىنى-باۋىر ەدىڭ دەپ سۇرامايتىن. قولىنان شارۋا كەلسە، قولتىعىنان دەمەپ، جاقسى ءىسىڭدى جارقىراتا ايتىپ، اعالىق اقىلمەن، پاراسات-پايىممەن باعىتىڭدى تۇزەپ جىبەرەتىن.

ماۋەلى بايتەرەكتىڭ سالالى بۇتاعىنداي، اق جاۋىنداي اعانىڭ سوزدەرىن تىڭداعاندا ءجۇزىمىز جايناپ، بويىمىز بەن ويىمىزعا كۇش-قۋات كىرىپ، جىگەردى جانىپ جۇرەتىن ەدىك.

ەندى ەسەيە كەلە، ءوزىمىز دە سول جاقسى ءداستۇردى ساباقتاستىرىپ، ارقايسىسىمىز ءوز ءجون-جولىمىزدى تاپقان ساتتە بايقاپ قاراساق، بولەكباي اعا بىزگە ءتالىم الارلىق ۇلكەن مەكتەپ بولىپتى-اۋ! سول عيبراتتى ءۇردىستى ءۇزىپ الماي، ۇكى تاققان كيەلى دومبىراداي كەيىنگىگە ميراس ەتىپ قالدىرۋ – بۇگىن ءبىزدىڭ ەنشىمىزگە ءتيىپ، الماقتىڭ دا سالماعىن سەزىپ وتىرعاندايمىز. ۇرپاق جالعاستىعى وسىنداي التىن ارقاۋ ارقىلى كەلەشەككە جەتەتىن بولسا كەرەك. ءيا، بولەكباي اعانىڭ قازاق مۇنايىنىڭ جازيراسىندا وزىندىك وشپەيتىن قولتاڭباسى قالدى. تالاي شاكىرتتەردىڭ ماڭدايىندا ونىڭ ايالى الاقانىنىڭ تابى جاتىر.

ءادىلباي قوجىبايۇلى

اتىراۋ

Abai.kz