Mysal janry Lafonten zamanynan beri kele jatyr. Orys әdebiyetinde IY.Krylov mysal janryn damytsa, últ ústazy Ahmet Baytúrsynov qazaq әdebiyetinde mysal janryn órkendetti. Mening mysaldarymnyng ereksheligi – onyng әzilge (ngmorgha) qúryluynda.

Avtor

 «Mynau ay sayyn tuatyn tasbaqalar»

Keng sary dalada qúmnyng shetinde jergilikti ýsh tórt tasbaqa qydyryp jýredi. Sol kezde bir tóbeshikting arasynan bir dәu tasbaqa shygha keledi. Jergilikti tasbaqalar mynanyng ýlkendigine tang qalady. Olar "mynau bizge qaydan kelgen?" dep daghdarady. Sonda olardyng arasyndaghy bir bilgishi: "Búl Amerikadan kelgen tasbaqa-au, shamasy. Búl bizde kóp ómir sýre almas. Jau kelse, tyghylatyn quysta búghan tabylmas" deydi. Sol aitqanday Amerikadan kelgen dәu tasbaqa bir eki aidan keyin saryadyrlardy jersine almay, eline qaytypty. Sodan kóp úzamay orystyng ormanynan bir jasyl tasbaqa keledi. Sonda jergilikti tasbaqanyng kópti kórgen kәrisi: "Ay, mynau kirgen jerinen jabysyp airylmaytyn jabysqaq pәle bolar. Biraq, búlar kóbeyip te onbas" degen eken. Sol aitqanday jasyl tabaqalar sary qúmnyng arasynda úzaq túryp, jersinip qapty. Endi bir kýni sap-sary ala, basy men ayaghy qayda ekeni bilinbeytin tórt bes sary tasbaqa payda bolypty.
Jergilikti tasbaqalar qyzyq kórip, sóileseyin dese, әlgi tasbaqalardyng basynda tilin de taba admaydy.
Sodan bәri kópti kórgen qariya tasbaqany shaqyryp, "mynalardyng kimder ekenin aitasyz ba?" dep súraydy. Sonda kóregen qariya sary ala tasbaqalargha úzaq qarap: " Búlar ontýstik qytaydan kelgen tasbaqalar bolar shamasy. Búl tasbaqalar ay sayyn tua beredi. Búlargha keyin ie boluymyzda qiyn bolar" degen eken.

«Erteng osy aqylsyzdargha baryp leksiya oqisyn»

Bir eresek tyshqan kompiuterden "aqylsyz", aqyldy" degen birkelerdi basyp shygharyp otyr. Sosyn olardy sanap, iriktep otyr.
"Aqylsyz", "aqylsyz", aqylsyz", aqyldy", aqylsyz", aqylsyz, "aqylsyz", aqyldy"... Sosyn eresek tyshqan әkesine:
- Papa, mynalardyng ishinde aqyldydan aqylsyzdar kóp qoy "- depti. Sonda әkesi:
- Balam-au, bizding jas tyshqandardyng ishinde aqyldysy kóp bolsa, osylay otyramyz ba, jikke bólip. Erteng sen sol "aqylsyz jas tyshqandargha baryp, "Qaqpangha qalay týspeu kerek". "Túzaqqa qalay týspeu kerek", "Uly tamaqtardy qalay ajyratu kerek" degen leksiya oqisyn" - degen eken.

Altyn alabúghanyng aitqany

Bir jigit tanertennen keshke deyin balyq aulap otyrady. Qarmaghyna esh balyq týspeydi. Tek keterde bir alabúgha qarmaghyna týsedi. Jigit alabúghagha:
- Seni bәribir asyp jeymin, - deydi. Alabúgha:
- Oghan bәribir toymaysyng ghoy, - deydi. Jigit:
- Enbegim esh ketpesin dep... Sodan jigit alabúghany asyp jep otyrghanda qylqany tamaghyna túryp qalyp, jedel jәrdem shaqyrtady. Jigitting tamaghynan qylqandy hirurgter alyp beripti. Jigit ýiine kelip, alabúghanyng basyna:
- Endi sendey balyqtyng myny týsse de jemeymin, - deydi. Alabúghanyng basy:
- Odan bizding mýiizimiz qisaymaydy
- Senderde mýiiz joq qoy?
- Endeshe qylshyghymyz qisaymaydy.
- Senderde qylshyq joq qoy?
- Endeshe qúiryghymyz qisaymaydy.
- Ras senderde qúiryq jaghy bar, - depti de jigit alabúghanyng basy men omyrtqa sýiegin qaytadan ózenge laqtyryp jiberipti. Sol kezde alabúghagha qaytadan jan bitip, Altyn alabúghagha ainalyp, sudan basyn shygharyp:
- Jigitim, sen aqylsyzdyghynnan basyna qonatyn baqtan airyldyn. "Kózi toymastyn, qarny toymas degen" dep sugha qaytadan sýngip ketipti.

Aqbas býrkitting qyrylyp jatqan jәndikterge kómegi

(mysal ertegi)

Erte ertede qazaqtyng sahara qúmynda ýsh basty aidahar payda bolypty. Sol aidahar manyndaghy jәndikterdi ulap, shaynap, qyra bastapty. Ásirese, eshkimge ziyany joq jәndikter ómir sýruden qalypty. Sodan qúmda aman qalghan onshaqty kesirtkening biri әlemnen әdildik izdeuge shyghypty.

Sol kesirtke әueli qarshyghagha kelip kómek súrasa, ol: "Oypyrmay, bir basty jylan bolsa, jener edim, ýsh bastygha әlim kelmeydi" dep kómekten bas tartypty. Sodan kesirtke qaraqúsqa keledi. Jaghdayyn aitady. Qaraqús basyn shayqap: "Eki basty aidahar bolsa, jener edim, ýsh bastygha әlim jetpes. Biraq, saghan aqyl bereyin, Jerding týbinde, Aqtau degen tau bar, sonyng shynynda Aqbas býrkit ómir sýredi. Bir kómektesse, sol saghan qol ýshin berer" dep kesirtkeni jolgha shygharyp salghan eken. Kesirtke ai, jyl jýrip Aqtaudy tauyp, shyng basyna ólerdegi kýshin salyp әreng shyqqan eken. Shyng basynda aqbas býrkit otyr eken, entigip túrghan kesirtkeni kórip, búdan: "Jan keshti bop shyng basyna shyqqanyna qaraghanda, ýlken sharuamen kelgen tәrizdisin, tilegindi ait" deydi.
Kesirtke Aqbas býrkitke sәlem berip, jer týbinen kelgen sharuasyn aitady. Sonda Aqbas býrkit kóp oilanyp: "IYә, aityp túrghan tilegin, onaylyqpen oryndalatyn sharua emes eken. Biraq adal, perishtedey taza ishki dýniyendi, keship jýrgen azaptaryndy kózinnen kórip túrmyn. Tәuekel, kómekteseyin!" dep kesirtkeni qanatyna otyrghyzyp, kesirtkeler mekendeytin qyzylqúmgha úshyp kelipti. Olar kelgende ýsh basty aidahar qúm ortasyndaghy ýlken jiydeni bar denesimen orap, qúmda qalghan toghyz kesirtkening beseuin rahattanyp shaynap jatyr eken. Sony kórip, qany qaynap ketken Aqbas býrkit kesirtkeni arqasyna týsire sap, zu etip, túmsyghymen Aydahardyng bir basyn qiyp ótedi. Anau aidahar da bos túrmay býrkitting qúiryq qanatynyn birin júlyp alady. Aq bas býrkit taghy kókten bir zu etip, aidahardyng taghy bir basyn qyrqyp ótedi. Anau da qalyspay, býrkitting qúiryghynyng jartysyn tisimen júlyp alady. Yzagha bulyqqan Aqbas býrkit ýshinshi ret tóbeden qúiylyp, aidahardyng ýshinshi basyn qiyp týsirgen eken. Býrkitting ózi de qansyrap, sharshap qapty. Biraq, aidahar jan tapsyryp, jerde súlap jatty. Onyng uysynan jem bolyp jatqan bir kesirtke tiri qalyp, tuysymen kórisip, jylap jatty. Sodan aqbas býrkitti alyp kelgen kesirtke Býrkitke qarap:
"Sizge mәngilik qaryzbyn. Qanday alghys aitsam da, mening sizding aldynyzdaghy paryzymdy qaytara almas edi. Bizding úrpaqty aman alyp qalghanynyz ýshin, mening janymdy alynyz! Mening tilegim sol!" deydi. Sonda Aqbas býrkit aidahar tistegen jerining qanyn sýrtip túryp:
"Maghan sening janyng kerek emes. Tek ózdering aman bolyndar. Tirshilik birge ómir sýrgenimizben qúndy" degen eken.

«Jym jabu»

Úrghashy týlki ózining er jetip qalghan týlkishekterin "ómir sýru" әdicterin ýiretu ýshin bir auyldyng syrtyna alyp keledi.
- Kórip túrsyndar ghoy ana týtini kókke shanshylyp jatqan auyldy?
- IYә, kórip túrmyz.
- Kórsender sonyng eng shetki qorasyna kirip, tauyqtarynyng moyyndaryn qyrqamyz. Etterin qoyyndarymyzgha salamyz da, dalagha shyghamyz.
- Sosyn?.
- Socyny... sol... tauyqtyng jýnderin әr jerge bytyrata shashamyz.
- Nege? - deydi bir jas týlki.
- Ogo. Mine sening tәjiriybesizdiging kórinip túr. Ony bizding tilde "jym jabu" deydi. Ýiding iyesi sodan bizding qay jaqqa ketken izimizdi bilmey qalady, - depti ana týlki.
Abai.kz