Preziydentting baghdarlamalyq «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» maqalasy eng aldymen, últ nazaryn ruhany salagha búrdy. Mәdeniyetke búrdy. Nege deysiz ghoy? Óitkeni damyghan últtyq mәdeniyet qana – damyghan últtyq sanany qalyptastyrmaq. Damu túrmaq, últtyq mәdeniyetimiz, últtyq sana tirekteri – til, din, dil, tarihy jady, salt-dәstýrlerimiz keshegi kenestik kezennen shashylyp qala jazdap shyqqany belgili. Búl qúbylys – kenestik kelensizdik, býginde «birlik» dep bolashaqqa bettegen tәuelsiz sanamyzgha túsau bola bastaghany da mәlim. Sondyqtan da Tәuelsizdik logikasy kenestik kertartpa kedergilerden qalayda qútyludy kýn tәrtibine qoydy. «Ruhany janghyrudyn» ómirge kelu sebebin biz osylay týsindik. Alayda janghyru nauqandyq júmys emes. Qashan da «batpandap kirgen kesel, mysqaldap shyghady». Tilimizdin, dinimizdin, dilimizdin, tarihy jadymyzdyng birtútastyghyn búzghan sol bir imperiyalyq iydeologiya izderi sanada sayrap jatyr. Ósher emes. Múnday bodan sanany sauyqtyrmay, sapaly últ bolu qiyn. Elbasy maqalasynyng jalpyúlttyq qoldaugha ie bolu sebebi osy edi.

«Kenestik kertartpalyq» demekshi, sanada qalghan sol bir bodan qúbyjyqtar býginde algha basqan ayaghymyzdy keri tartyp, últty úiysugha shaqyrghan bostan sanany búghattaghysy keledi. Qazaq qoghamyndaghy búl qúbylysqa etimizding ólip ketkeni son­sha, biz tipten olardan shoshyp, serpip, sil­kip tastaudyng ornyna, kózimiz baqy­rayyp otyra beretin boldyq. Áytpese, deni sau últ, deni sau sana tilsizdik, dinsizdik, últ­syzdyq degendey ruhany qúbyjyqtar­dan yrshyp týsip, túla boyyn aulaq salugha tiyis emes pe?! Áriyne, sóiter edi. Últ bolyp úiysar halyq sóiter edi. Keshegi kenestik iydeo­logiya osy úiysudy tejedi. Qazaqtyng ruhyn syndyryp, kemsituding nebir qiy­túr­qy tetikterin iske qosty. «Búl halyqtyng tarihy joq, memleketi joq, jazuy joq, mәdeniyeti joq» dep úrpaq sanasyn ulady. Ony estip ósken úrpaq óz últynan ózi je­ridi. Aldymen – dininen, sodan keyin tilinen, sodan keyin tarihynan, salt-dәs­týrinen bezdi. Aynalyp kelgende, óz-ózinen bezdi. Ruhany harakiry jasady. Orystandy. Orys bolsaq, ozamyz dedi. Býginde sol otarshyl iydeologiya tudyrghan úrpaq ara­synda alashtyng Tәuelsizdik tuy astynda toptasugha qúlyqsyzdar da joq emes. Olar orys tildi kenestik kenistikti ansaydy. Osy orayda jýzge juyq qazaq kәsipkerlerining toqsanynshy jyldar basynda orys tilin memlekettik til etemiz dep ashyqhat ja­riyalaghany este. Orystanghan sana bodan­-dyq qamytyn qayta kiyip, Kremlige qayta qúldyq úrugha qayyl. Sondyqtan da búl qúl­dyq sana iyeleri alashshyl azat sanadan tughan iydeyalardy, patriottyq is-qimyl­dardy kórse, últ ensesin kóteretin pa­triottyq kinotuyndylardy kórse, kirpi­dey jiyrylady. Shayanday shaghady. Eger de biz, osynday úrpaqty kózben kórmesek, olar­dyng qazaq tarihyna, tili, dini, dәs­týri­ne topyraq shashqanyn bilmesek, býitip, aq qaghazgha uday oilarymyzdy aqtaryp otyr­mas edik. Óitkeni ashy da bolsa, aqiqatyn aityp kýrespesek, bodandyq kezde boygha júqqan múnday keselderden arylu qiyn. Janghyru qiyn. Biz kórip jýrgen kesel – últsyzdanghan úrpaq sanasynan bastalyp, mәdeny salagha jayylghan kesel. Mәde­niyet­ting eng bir qalyng búqaralyq týri kinoda kóringen kesel. Ol keselding atyn atap, týsin týsteu kenestik kezende mýmkin emes-ti. Onyng atyn atap, týsin týstesek, tayaq otarshyl iydeologiyagha tiyetin. Otarshyl iydeologiya «últshylsyn!» dep ózindi kós­tiytip salatyn. Mysaly, Sovet Odaghy kezinde «Qazaqfilim» qabyldaytyn sse­nariylerding 80-90 payyzy mәskeulik av­torlardyng qolymen jazyldy. Ózge últ ókilderi qansha talantty bolghanymen, qa­zaq bolmysyn qaydan biledi?! Bilmek túrmaq, maqúrym emes pe?! Biraq soghan qara­mastan Mәskeu degenin istedi. Onyng rúq­satynsyz bir de bir filim óndiriske ket­pedi. Sodan kelip aty – qazaq, zaty – jat filimder topyrlap shyghyp jatty. Qazaq kinodramaturgteri men rejisser­lerining qolynan tughan filimderde bolsa, últ bol­mysy shynayy kórindi. Mysalgha – «Qyz Jibek», «Taqiyaly perishte», «Mening atym Qoja», «Shoq pen Sher», «Atameken», «Kózim­ning qarasy». Sekseninshi, toq­sa­nyn­shy jyldary óz tilin, elin biletin agha re­jiys­serler ómirden ótti. Olardyng ornyna «asfalitta tughan» úrpaq keldi. Olardy biz әspettep «jana tolqyn» dedik. Ókinishke qaray, osynau «jana tolqyn» qazaq kýt­ken qazaq kinosyn jasay almady. Óitkeni «jana tolqynnyn» deni ana tilderin bil­meytin «asfalit» balalary edi. Óz tili, әdebiyetin bilmeytin shalalar edi. Oqysa óz әdebiyetin audarmadan oqityn. Aty qazaq bolghanymen, zaty mәskeulik kinogerler­den aiyrmashylyghy shamaly edi. Tәuel­sizdik túsynda qazaq kórermeni bolsa: «qazaq kinosy qayda?» dep dabyl qaghumen boldy. Últtyq kórermen aty ghana emes, zaty últtyq qazaq kinosyn kórgisi keldi. «Asfalitta ósken» tilden, dinnen, tarihtan, últtyq salt-sanadan maqrúm úrpaq qansha kýshense de, onday qazaq kórermeni kýtken kinony tudyra almady. Jasaghysy kelse de ózderine úqsatyp shala jasady. Óitkeni búl úrpaq qazaq bolmysyna kenestik úrpaq dýrbisimen qarady. Ol kenestik dýrbi qa­zaqqa jogharydan qaraytyn imperiyalyq dýrbi edi. Nәtiyjesinde, qazaq kinosynda qazaq bolmysy beyshara, kýiki keyipte kórine bastady. Óitkeni kenestik kózqaras irgetasynda myzghymay kóshpendilerge degen evrosentristik astamshyl kózqaras jatqan edi. Osy mektepten ótken «jana tolqyn» qazaqty sýmireytumen kózge týsti. Búl kózqaras qazaq kórermenining ashu – yzasyn tudyrsa da mәskeulik, europalyq festivaliderding oiyn dóp basty. Onday rejisserlerdi «ashy shyndyqty aitty» dep sheteldik, Resey festivalideri arqadan qaqty. Bәige berdi. Biraq shetel qansha bәige bergenimen, sol bәige alghan filim­derdi qazaq kórermenderi kórmedi. Ol filimder prokatta jýrmedi. Búl bir aituy qiyn auyr shyndyq edi. Aytayyn desek, tayaq ózimizge de tiyedi, sol jerde jýrgennen keyin. Aytpayyq desek – aqiqat. Osynday kýldi badam kýide jýrgende «asfalit bala­larynyn» ózderi bastady daudy. Bizge qarsy attandap shabuylgha shyqty. Iliyas Esenberlinning romany boyynsha biz sse­nariyin jazyp, Rýstem Ábdirash týsirgen «Almas qylyshqa» aiqaylap qarsy shyqty. Sonday «asfalittyq» rejisserding biri: «Almas qylyshty» kórmender!» dep aiqay saldy kóktemde ótken bir jiynda.

Býginde oilanamyn. «Álgi «asfalit bala» nege attandap «Almas qylyshqa» qar­sy shyqty? – dep. – Býkil qazaq quanghan osynau tarihy jobagha nege kórmey túryp topyraq shashty, – dep. – Elbasy iydeyasy­men ómirge kelgen, qan keship jýrip qazaq handyghyn qúrghan Kerey, Jәnibek ruhyna, últtyq memleket tarihyna nege topyraq shashty?» dep. Sonda onyng kóksegeni ne? Últ ruhyn kóteretin patriottyq filim­-der týsirilmeui kerek pe?! Álde, júrttyng bәri osy shalarejisser tәrizdi qazaq auylyn karikaturagha ainaldyra berui kerek pe? Onsyz da, otarlyq ezgiden ensesi týsip shyqqan halyqty ezgiley beruimiz kerek pe?! Eng jamany, «Almas qylyshqa» shabuyldaushy bala jalghyz emes-ti. Syndy orys tilinde oqtay boratatyn synshy­sy­maqtary jetedi. «Almas qylyshqa» to­pyraqty shashyp jatqandar da – solar. «Qazaq memleketining ómirge kelui» turaly filim dep keketedi, mysqyldaydy. Men sonda tanghalamyn, ashugha bulyghyp. «Myna mәngýrt kinony bylay qoyyp, endi mem­leketimizding tarihyna tiyisti-au!» dep. Jalpy, býginde әleumettik jeli júrttyng auyzyna kelgenin aitatyn oryngha ainal­dy. Sýirendegen synshylar kez kelgen últ­tyq iydeyany kýlge aunatugha qúshtar. Kez kelgenge kýie jaghady. Qarsy shyqqangha jabyla ketedi, araday guildep. Kino sala­syndaghy múnday kelensizdikterdi jóndey­tin qúzyret memleket tarapynan Mәde­niyet jәne sport ministrligine berilgen. Endeshe, «Ministrlik qayda qarap otyr?» degen súraq tuady. Ministrlik kýresip jatyr. Osydan 3 jyl búryn osy salagha bas­shy bolyp kelisimen Múhamediyúly ózine tәn tóteden ketetin ashyq kýreskerligimen
ә degennen әlgindey ekranda qazaqty kem­situshilerge qarsy shyqty. «Tym ashyq ketti-au!» dedik. Aytqanday-aq aranyng úyasynday gu etti kino salasy. Qalyptasqan jýiening bir kýnde ózgerui mýmkin emes edi. Qazaqty sýmireytip kórsetip, osy «shyn­dyghy» ýshin shetelde bәige ala bastaghan shalalar, el bedelin emes, bәigeni ghana oilap, alghan betterinen qaytar bolmady. Halyq qarajatyna kino týsirip, biraq ekranda sol halyqty karikaturagha ainal­dyra bergisi keldi. Onday filimderdi ha­lyq qalay qabyldamaq?! Áriyne, qabyl­da­maydy. Endeshe, onday filimder óndiriske nege ketuge tiyis?! Mine, jalghyz ministrdi ghana emes, jalpy, namysty kórermendi mazalaytyn osy súraq. Býginde osy salada kýres jýrip jatyr. Ýlken qarjy men úsh­qyr óner toghysqan búl sala – kino salasy, qashanda, ruhani, iydeologiyalyq kýres maydany. Últtyq pen últsyzdyq shar­pys­qan maydan. Bizdinshe, endigi jerde mem­lekettik mýdde, patriottyq taqyryptar ýshin bastalghan tabandy kýres toqtamauy kerek. Tabandy kýres bolghan jerde ta­masha jemis te bar. Songhy ýsh jyldyng ózinde qazaq kinosynda últtyq patriottyq ta­qyryptar kóbeye bastady. Qoldau kóre bastady. Kórermender ýshin kózayym bolghan «Amanat», «Almas qylysh» «Anagha aparar jol», «Qúnanbay», «Oralman» filimderi – sol kýres jemisi. Búl filim­derdi qazaq kórermeni jaqsy qabyldady. Kórermen yqylasyna bólenude, әsirese, «Almas qylysh» filimi aldyna jan sal­mady. Rýstem Ábdirәsh týsirgen búl kino­dastan últtyq sanany dýr silkindirdi. Eger, búryn kinoteatrlargha jastar ghana bara­-tyn bolsa, biyl jastar túrmaq, «Almas qylyshty» kóruge kinoteatrlargha agha buyn da aghyldy. Olar aqparat qúraldarynda aghyl-tegil pikirlerin bildirdi. Enbek Eri, әigili akter Asanәli Áshimov: «Búl filim­di kórip arqalanyp qaldym. Kartinadaghy «Alash! «Alash!» dep úrandaghan beyne ja­dymda úzaq saqtalary sózsiz. Mәdeniyet jәne sport ministrining baghyty dúrys. Eng bastysy, qiyndyqtargha, kedergilerge qa­ra­mastan últtyng ruhyn kóteretin osynday dýniyelerding ómirge keluine barynsha at salysyp jýr» dep aghynan jaryldy. Halyq Qaharmany Baqytjan Ertaev: «Ekranda ata-babalarymyz maydandasyp jatqanda, ózim de ornymnan atyp túryp, sol shay­qasqa kirip ketkim keldi!» deydi. Aytuly aqyn Iranghayyp: «Janym rahattanyp kór­gen filimim osy boldy. Óte rizamyn. Osy filimdi josparlaghan joghary biylik­-ke, ministrge, «Qazaqfilim» kino­stu­diyasyna, osy filimge qatysqan býkil újymgha shyn jýrekten ýlken alghys bildi­remin!» dep tebirendi kórsetilimnen keyin. «Densaulyghyma qaramastan eki ret baryp kórdim!» deydi bizdi qúttyqtaghan agha jazu­shy Sәbit Dosanov. Aytuly qayratker Amalbek Tshanov aghyl-tegil sezimin «Týr­kistan» gazeti betinde aqtardy. Talghar audanynyng búrynghy әkimi Kenjebek Omarbaev: «Kinoteatrdan ózimning qazaq ekenime quanyp shyqtym, maqtanyp shyq­tym!» deydi telefon shalyp. Jastardyng býgingi bir kósemi, sayasatker Múhtar Tayjan bolsa: «Bir kórgende toymay qalyp, eki ret baryp kórdim!» deydi.
Áleumettik jelide Bahytjan Rys­dәu­letov atty kórermen «Almas qylyshty» kórgennen keyin bylay dep tebirenedi:

«Ya, Alla! Myng da bir shýkir! Quanam osy elde túrghanyma! Bas iyem myna baytaq da­la­ma! Sheyit bolyp ketken qayran baba­larym! Elimning baghyn basynan taydyra kórme! Áumiyn!»

Osy kinojoba barysynda biz Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng qamqorlyghyn sezip otyrdyq. Prokattyq «Almas qy­lyshtan» bólek, televiydeniyege arnalghan 10 seriyalaq «Qazaq eli» núsqasyn qosqan­-da búl joba ýlken qarajatty qajet etti. Ministr Arystanbek Múhamediyúly, filim rejisseri Rýstem Ábdirash, pro­duser Arman Ásenov qarajat izdep, sa­by­lyp ketti. Osy tústa búrynghy Qorghanys ministri Imanghaly Tasmaghambetov, Al­maty qalasynyng әkimi Bauyrjan Baybek ýlken azamattyq jasady. Filimge qyruar kómek kórsetti. Nәtiyjesinde, filim mer­ziminen kóp keshikse de, sapaly shyqty. Tas týsken jerine auyr. Tarihy shyndyqtan onsha alystamay, shynayy ssenariy jazyp shyghu Timur Jaqsylyqov, Rýstem ýsheu­mizge onay týspedi. Desek te, negizgi salmaq rejisserge týsti. Aqyn otbasynda dýniyege kelgen, ana tili, әdebiyeti, tarihynan mol habardar Rýstem osy kinojobada ózining kinorejissuradaghy ýlken kәsiby dengeyin jarqyrata kórsetti. Shyndalghan suret­kerlik sheberligin tanytty. Búghan deyin Rýstem Elbasy ómiri turaly asa kýrdeli kinojobany abyroymen atqaryp shyqqan bolatyn. Sol tәjiriybe Rýstemning «Qazaq handyghyn da» abyroymen alyp shyghuyna shipaly septigin tiyigizdi. Birinshiden, Rýs­tem akter tandauda qatelespedi. Doshan Jol­­jaqsynov, Erkebúlan Dayyrov, Qay­rat Kemalov, Bekbolat Tileuhanov, Din­múhamed Ahimov, Madina Esmanova, Inkәr Ábdirash, Qarlyghash Múhamedjanova, IYisbek Ábil­mәjinov, Meyirhat Amangel­din orynda­ghan rólder kórermen jýreginen oiyp oryn aldy. Filim kompozitory Ábil­qayyr Jarasqannyng әr tarihy kóri­nisti últtyq naqyshty әn-sazben әrleui «qú­laqtan kirip boydy aldy», әserli shyq­ty. Suretshiler Sәbit Qúrmanbek, Ómirzaq Shmanov júmysy kózge úryp túr. Kiyim suretshisi Ajar Áubәkirova handar men bi, ba­tyr­lardy sol dәuirge say sәndi kiyindire bildi. Operatorlar Plotnikov, Maslov, Qoy­­­shymanov kameralary, sóz joq, ekranda siyrek jyrlanatyn kóshpendiler stihiya­syn Úly Dala bolmysyna say kózi toyarlyq qalypta bere bildi. Salmaqtyng ýlkeni Asanqayghynyng mono­loginen bas­tap, biyler men handardyng auyzyna salatyn sózderge týsti. Biz – filim ssenariy av­torlary, eng birinshiden, osy tarihy kino­dastanda ruhy qozghalatyn Asanqayghy, Kerey, Jәnibek, Ábilqayyr, Qobylandy, Esenbúgha, Aqjol bi, Rәbiya hanym, Jahan­biyke, Ayymbiyke, Qasym súltan, Búryndyq súltan tәrizdi alash ýshin ayauly túlghalar­dyng auyzyna sóz salarda olardyng aruaq­taryn syiladyq. Seskendik. Halyq jady ol aruaqtardy jýzdegen jyl­dar boyy óz jýreginde qalay ayalap kelse, biz de sony shashyp shayqap almay, býgingi ekranda sol qalpynda qayta «tiriltudi» kózdedik. Búl tym salmaghy auyr jauap­kershilik edi, ót­kenimiz aldynda da, býgingi men bolasha­ghymyz aldynda da. Alayda júmyla kótergen jýk jenil. Ssenarister men rejisser júmyla, qúlshyna júmys istedik. Eshkim ayanyp qalghan joq. Týsirilim alanynda bolghan talantty redaktor Erlan Tóleu­taygha deyin akter auyzyna útymdy sóz saluda ayanbay enbek etti.

Kino – újymdyq óner. Orkestr deuge keledi. Ayyrmasy – diriyjer ornynda rejisser túrady. Bәri rejisserge bayla­nysty. Diriyjer talantty orkestr qúray almasa, tamasha muzyka da shyqpaydy. Búl filim Rýstemning kinorejissurada kemel­dikke kóterilgenin kórsetti. Áriyne, «Almas qylyshta» mýldem min joq dey almaymyz. Alayda filimning 90 payyzy kórermendi qanaghattandyrsa, qalghanyn keshirsin.

«Almas qylysh» turaly belgili kino­synshy Gýlnar Ábikeeva «otandyq tarihy taqyrypta topjarghan filim boldy» dep qorytqan edi. Kino ónerining bir jan­-kýieri retinde, bizding de qorytqanymyz bar. Bizdinshe, Elbasy iydeyasymen ómirge kelgen osynau kinojoba – «Almas qylysh» bir nәrseni anyq kórsetti. «Qazaqfilim» kinostudiyasynyng endigi jerde memleket tarapynan qoldau bolyp otyrsa, Golliy­vudtik dengeyde keng tynysty tarihy blok­basterler týsire alatyn qarymyn kórsetti. «Qazaqfilimde» әlemdik dengeyde júmys istey alatyn shygharmashylyq potensial qalyptasqanyn kórsetti.

Endigi jerde qazaq kinosy osy baghyt­tan taymay, maqala basynda aitylghanday, kenestik kezennen qalghan kelen­siz­dik­terden arylugha tiyis. Últ mýddesine tolyq bet búruy tiyis. Sonda últ ta óz kinosyna bet búrmaq. Áytpegen jaghdayda býginge deyin qazaq kórermeni bir jaqta, qazaq kinosy bir jaqta bolyp kelgenin bilemiz. «Almas qylysh» túsynda qazaq kórer­meni men qazaq kinosy bas qosty kino­teatrda. «Qazaq kinosyna kórermen bar­maydy» degenning bos sóz ekeni dәleldendi. Eger, qazaq kinosy «qazaq kinosy» bola alsa, qazaq kórermeni de ýide otyra bermey, enbektegen baladan, enkeygen kәrige deyin kinoteatrlargha aghylatynyn kórdik. Últ­tyq ruhany úiysu kinoteatrlarda oryn aldy. Búl – býgin bizge berilgen ýlken iydeo­logiyalyq mýmkindik emes pe?! Últty úiys­tyrudyng ýlken bir mýmkindigi. Endeshe, sony paydalanu kerek emes pe?! Qazaqty karikatura etudi toqtatyp, el ensesin kóteretin «Almas qylysh» tәrizdi tarihy jobalardy toghytatyn kez keldi. Qazaq kórermeni qazaq kinosynan osyny kýtedi. Tarihy patriottyq kinotuyndylargha kórermenning әli susyny qanbay otyr. Bir-eki filimmen shóli qanbay qaldy. Endeshe, ókimetimiz, kinogerlerimiz ne isteui kerek? Eng aldymen, últtyq kórermen talabyn oryndau ýshin júmyluy kerek. Sonda ghana qazaq kinosy óz prokatyna ózi ie bola almaq. Ázirshe, Qazaqstandaghy kinopro­-kat – shetel kinosynyng iyeliginde. Jas­tary­myzdy shetel kinosy tәrbiyelep jatyr. Jastar arasynda últsyzdyq, imansyzdyq, últtyq ruhany bojyrau jyl ótken sayyn asqyna týsui sodan. Ekran ýshin kýres – bo­la­shaq ýshin kýres. Ázirshe, neni kórip otyr­myz? Kinoteatrlar kýndiz-týni Gollivud filimderin ainaldyryp jatqanyn kórip otyrmyz. Jastarymyz jyl – on eki ay amerikandyq patriotizmge tәrbiyelenip jatyr. Kinoteatrlar otandyq kinodan at-tonyn ala qashady. Kórermen kelmeydi dep.Kassadan qaghylamyz dep. Búl kelensizdik prokatta bolmaugha tiyis. Prokat ýshin sheteldik emes, otandyq kinony ainal­-dyru paydaly bolugha tiyis. Ol ýshin shetel kino­syna salyq salynyp, ol salyq otan­dyq kinony damytugha júmys isteuge tiyis. Sonda prokat el bolashaghyna, qazaq bola­shaghyna júmys istemek. Kinogha salynghan materialdyq shyghyn, sonda, iydeologiyalyq ruhany diviydend bolyp qayta oralmaq. Ol, az ba?! Qazaq kinosy Qazaqstangha júmys istep jatsa, ruhany janghyrugha qosqan zor ýles emes pe?! Osy orayda býginde kino salasynda ong ózgerister bolyp jatqanyn aitu oryndy. Salada qazaq kinosyn qazaq kórermenine búru әreketi jýrip jatyr. Oghan mysal retinde, songhy jyldary jo­gharyda atalghan filimderden de bólek, óndiristen shyqqan nemese óndiriske endi ketip jatqan jobalardy sholyp ótsek jetkilikti.

Qazaq tәrizdi otyzynshy jyldardaghy oirannan jer betine shashylyp ketken ha­lyqtyng Tәuelsizdik túsynda elge oraluy – últtyq úiysudyng bir ýlken ózekti taqy­ryby. Osy taqyrypty ashyq qozghaghan eki filim biyl óndiristen shyqty. Jaqynda olar kórermenmen qauyshpaq. Onyng biri – ssenariyin Núrlan Sanjar jazghan, re­jiys­ser Sәbit Qúrmanbek týsirgen, keshe ghana Euraziya kinofestialinde bas bәige alghan «Oralman» filimi de, ekinshisi – ssena­riyin osy maqala avtory jazghan, jas re­jisser B.Elubaev týsirgen «Oaziys» filimi. Búl filimning ekeui de eng aldymen, qazaq auditoriyasyna arnalghan. Sóite túra, ózge auditoriyany da beyjay qaldyrmaytyn dramalyq tuyndylar. Qazaqtyng keshegi, býgingi ashy taghdyryn arqau etken tuyn­dylar. Ssenariyin aituly dramaturg Dulat Isabekov jazyp, jas rejisser Núrgeldi Sadyghúlovqa senip tapsyrghan «Baluan Sholaq» filimi de óndiriste, jyl ayaghynda dayyn bolmaq. Búl joba da qazaq kórer­menine kózayym bolugha tiyis dep bilemiz. Býgingi qazaq kinosynyng jetekshi re­jiys­seri Satybaldy Narymbetov «Amanatta» qozghalghan Kenesary taqyrybyn polyak Yanushkevich turaly kinojobada taghy da qolgha almaq. Polyak kózimen qaraghanda XIX ghasyrdaghy qazaq qauymy ssenariyde tartymdy da qyzyq surettelgen. Rejisser Quat Ahmetov kóp jyldardan beri ekranda Asanәli Áshimov somdap kele jatqan kýres­ker chekist beynesin odan әri jalghastyr­maq. Áygili akter búl dramada ómirdi kóre-kóre kósemge ainalghan kәri chekist rólinde erekshe filosofiyalyq kózqarasy bar keyip­kerdi somdaydy . Filimderi otandyq prokatta jaqsy jýretin, «Jaujýrek myng balany» týsirgen talantty rejisser Aqan Sataev biyl «Tomiristi» qolgha aldy. Álemge әigili búl taqyryp, eger Aqan re­jisser aman-esen alyp shygha alsa, Úly Dalanyng ruhyn kóterer taghy bir tarihy joba bolugha tiyis. Odan keyin Ahan aldaghy jyly Tәuelsiz Qazaqstan jylnamasynyng bir jarqyn paraghy – Astananyng salynuy turaly filimge kirispek. Auyr da bolsa, aishyqty taqyryp. Biyl Manghystauda Janabek Jetiruov týsirgen Ábish Kekil­baydyng «Shynyrau» hiqayaty da otandyq kórermendi beyjay qaldyrmaugha tiyis.
Qazaqstandyq kórermenge keng tanymal rejisser Ermek Túrsynov óz ssenariyi boyynsha «Kinomehaniyk» atty filimdi, belgili jurnalist Tólegen Baytýkenov «Shala­qazaq» atty filimdi týsiruge kiristi.
Tanymal akter әri rejisser Bolat Qalymbetov biyl belgili jazushy Jýsipbek Qorghasbekting «Qasqyr adam» hikayaty boyynsha «Talan» atty kinodramasyn ayaqtady.

Rýstem Ábdirash bolsa, qazir Qazaq handyghyn qúrghan Kerey, Jәnibek ta­rihyn ayaqtaytyn «Altyn taq» filimine kiristi. Búl filimde qazaq kórermeni «Almas qylyshtan» tanys tarihy keyipkerlerimen, qúday qalasa, aldaghy jyl basynda qayta qauyshpaq.

Osynau tolyq emes ataulardyng ózinen Mәdeniyet jәne sport ministrligining qolas­tyndaghy «Qazaqfilim» el qúlaghyn eleng etkizer elge etene jaqyn taqyryp­targha bet búrghanyn kóremiz. Osylaysha, kinostudiya betin otandyq kórermenge búrsa, onda otandyq kórermen de betin qazaq kinosyna búrary haq. Endeshe, búl birlikten tek memlekettik mýdde – Tәuelsiz Qazaqstan mýddesi útary anyq.

Redaksiyadan

Cmaghúl Elubaydyng "Kinonyng qiyn asuy" atty tuyndysy juyrda "Ayqyn" gazetinde jariyalandy. Biz belgili jazushynyng búl maqalasyn oqyrmannyng súranysy boyynsha tolyghymen kóshirip basyp otyrmyz.

Smaghúl ELUBAEV

Abai.kz