پرەزيدەنتتىڭ باعدارلامالىق «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى ەڭ الدىمەن، ۇلت نازارىن رۋحاني سالاعا بۇردى. مادەنيەتكە بۇردى. نەگە دەيسىز عوي؟ ويتكەنى دامىعان ۇلتتىق مادەنيەت قانا – دامىعان ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرماق. دامۋ تۇرماق، ۇلتتىق مادەنيەتىمىز، ۇلتتىق سانا تىرەكتەرى – ءتىل، ءدىن، ءدىل، تاريحي جادى، سالت-داستۇرلەرىمىز كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنەن شاشىلىپ قالا جازداپ شىققانى بەلگىلى. بۇل قۇبىلىس – كەڭەستىك كەلەڭسىزدىك، بۇگىندە «بىرلىك» دەپ بولاشاققا بەتتەگەن تاۋەلسىز سانامىزعا تۇساۋ بولا باستاعانى دا ءمالىم. سوندىقتان دا تاۋەلسىزدىك لوگيكاسى كەڭەستىك كەرتارتپا كەدەرگىلەردەن قالايدا قۇتىلۋدى كۇن تارتىبىنە قويدى. «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ومىرگە كەلۋ سەبەبىن ءبىز وسىلاي تۇسىندىك. الايدا جاڭعىرۋ ناۋقاندىق جۇمىس ەمەس. قاشان دا «باتپانداپ كىرگەن كەسەل، مىسقالداپ شىعادى». ءتىلىمىزدىڭ، ءدىنىمىزدىڭ، ءدىلىمىزدىڭ، تاريحي جادىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعىن بۇزعان سول ءبىر يمپەريالىق يدەولوگيا ىزدەرى سانادا سايراپ جاتىر. وشەر ەمەس. مۇنداي بودان سانانى ساۋىقتىرماي، ساپالى ۇلت بولۋ قيىن. ەلباسى ماقالاسىنىڭ جالپىۇلتتىق قولداۋعا يە بولۋ سەبەبى وسى ەدى.

«كەڭەستىك كەرتارتپالىق» دەمەكشى، سانادا قالعان سول ءبىر بودان قۇبىجىقتار بۇگىندە العا باسقان اياعىمىزدى كەرى تارتىپ، ۇلتتى ۇيىسۋعا شاقىرعان بوستان سانانى بۇعاتتاعىسى كەلەدى. قازاق قوعامىنداعى بۇل قۇبىلىسقا ەتىمىزدىڭ ءولىپ كەتكەنى سون­شا، ءبىز تىپتەن ولاردان شوشىپ، سەرپىپ، ءسىل­كىپ تاستاۋدىڭ ورنىنا، كوزىمىز باقى­رايىپ وتىرا بەرەتىن بولدىق. ايتپەسە، دەنى ساۋ ۇلت، دەنى ساۋ سانا تىلسىزدىك، دىنسىزدىك، ۇلت­سىزدىق دەگەندەي رۋحاني قۇبىجىقتار­دان ىرشىپ ءتۇسىپ، تۇلا بويىن اۋلاق سالۋعا ءتيىس ەمەس پە؟! ارينە، سويتەر ەدى. ۇلت بولىپ ۇيىسار حالىق سويتەر ەدى. كەشەگى كەڭەستىك يدەو­لوگيا وسى ۇيىسۋدى تەجەدى. قازاقتىڭ رۋحىن سىندىرىپ، كەمسىتۋدىڭ نەبىر قي­تۇر­قى تەتىكتەرىن ىسكە قوستى. «بۇل حالىقتىڭ تاريحى جوق، مەملەكەتى جوق، جازۋى جوق، مادەنيەتى جوق» دەپ ۇرپاق ساناسىن ۋلادى. ونى ەستىپ وسكەن ۇرپاق ءوز ۇلتىنان ءوزى جە­رىدى. الدىمەن – دىنىنەن، سودان كەيىن تىلىنەن، سودان كەيىن تاريحىنان، سالت-ءداس­تۇرىنەن بەزدى. اينالىپ كەلگەندە، ءوز-وزىنەن بەزدى. رۋحاني حاراكيري جاسادى. ورىستاندى. ورىس بولساق، وزامىز دەدى. بۇگىندە سول وتارشىل يدەولوگيا تۋدىرعان ۇرپاق ارا­سىندا الاشتىڭ تاۋەلسىزدىك تۋى استىندا توپتاسۋعا قۇلىقسىزدار دا جوق ەمەس. ولار ورىس ءتىلدى كەڭەستىك كەڭىستىكتى اڭسايدى. وسى ورايدا جۇزگە جۋىق قازاق كاسىپكەرلەرىنىڭ توقسانىنشى جىلدار باسىندا ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل ەتەمىز دەپ اشىقحات جا­ريالاعانى ەستە. ورىستانعان سانا بودان­-دىق قامىتىن قايتا كيىپ، كرەملگە قايتا قۇلدىق ۇرۋعا قايىل. سوندىقتان دا بۇل قۇل­دىق سانا يەلەرى الاششىل ازات سانادان تۋعان يدەيالاردى، پاتريوتتىق ءىس-قيمىل­داردى كورسە، ۇلت ەڭسەسىن كوتەرەتىن پا­تريوتتىق كينوتۋىندىلاردى كورسە، كىرپى­دەي جيىرىلادى. شايانداي شاعادى. ەگەر دە ءبىز، وسىنداي ۇرپاقتى كوزبەن كورمەسەك، ولار­دىڭ قازاق تاريحىنا، ءتىلى، ءدىنى، ءداس­تۇرى­نە توپىراق شاشقانىن بىلمەسەك، ءبۇيتىپ، اق قاعازعا ۋداي ويلارىمىزدى اقتارىپ وتىر­ماس ەدىك. ويتكەنى اششى دا بولسا، اقيقاتىن ايتىپ كۇرەسپەسەك، بوداندىق كەزدە بويعا جۇققان مۇنداي كەسەلدەردەن ارىلۋ قيىن. جاڭعىرۋ قيىن. ءبىز كورىپ جۇرگەن كەسەل – ۇلتسىزدانعان ۇرپاق ساناسىنان باستالىپ، مادەني سالاعا جايىلعان كەسەل. مادە­نيەت­تىڭ ەڭ ءبىر قالىڭ بۇقارالىق ءتۇرى كينودا كورىنگەن كەسەل. ول كەسەلدىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەۋ كەڭەستىك كەزەڭدە مۇمكىن ەمەس-ءتى. ونىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەسەك، تاياق وتارشىل يدەولوگياعا تيەتىن. وتارشىل يدەولوگيا «ۇلتشىلسىڭ!» دەپ ءوزىڭدى كوس­تيتىپ سالاتىن. مىسالى، سوۆەت وداعى كەزىندە «قازاقفيلم» قابىلدايتىن ستسە­ناريلەردىڭ 80-90 پايىزى ماسكەۋلىك اۆ­تورلاردىڭ قولىمەن جازىلدى. وزگە ۇلت وكىلدەرى قانشا تالانتتى بولعانىمەن، قا­زاق بولمىسىن قايدان بىلەدى؟! بىلمەك تۇرماق، ماقۇرىم ەمەس پە؟! بىراق سوعان قارا­ماستان ماسكەۋ دەگەنىن ىستەدى. ونىڭ رۇق­ساتىنسىز ءبىر دە ءبىر فيلم وندىرىسكە كەت­پەدى. سودان كەلىپ اتى – قازاق، زاتى – جات فيلمدەر توپىرلاپ شىعىپ جاتتى. قازاق كينودراماتۋرگتەرى مەن رەجيسسەر­لەرىنىڭ قولىنان تۋعان فيلمدەردە بولسا، ۇلت بول­مىسى شىنايى كورىندى. مىسالعا – «قىز جىبەك»، «تاقيالى پەرىشتە»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «شوق پەن شەر»، «اتامەكەن»، «كوزىم­نىڭ قاراسى». سەكسەنىنشى، توق­سا­نىن­شى جىلدارى ءوز ءتىلىن، ەلىن بىلەتىن اعا رە­جيس­سەرلەر ومىردەن ءوتتى. ولاردىڭ ورنىنا «اسفالتتا تۋعان» ۇرپاق كەلدى. ولاردى ءبىز اسپەتتەپ «جاڭا تولقىن» دەدىك. وكىنىشكە قاراي، وسىناۋ «جاڭا تولقىن» قازاق كۇت­كەن قازاق كينوسىن جاساي المادى. ويتكەنى «جاڭا تولقىننىڭ» دەنى انا تىلدەرىن ءبىل­مەيتىن «اسفالت» بالالارى ەدى. ءوز ءتىلى، ادەبيەتىن بىلمەيتىن شالالار ەدى. وقىسا ءوز ادەبيەتىن اۋدارمادان وقيتىن. اتى قازاق بولعانىمەن، زاتى ماسكەۋلىك كينوگەرلەر­دەن ايىرماشىلىعى شامالى ەدى. تاۋەل­سىزدىك تۇسىندا قازاق كورەرمەنى بولسا: «قازاق كينوسى قايدا؟» دەپ دابىل قاعۋمەن بولدى. ۇلتتىق كورەرمەن اتى عانا ەمەس، زاتى ۇلتتىق قازاق كينوسىن كورگىسى كەلدى. «اسفالتتا وسكەن» تىلدەن، دىننەن، تاريحتان، ۇلتتىق سالت-سانادان ماقرۇم ۇرپاق قانشا كۇشەنسە دە، ونداي قازاق كورەرمەنى كۇتكەن كينونى تۋدىرا المادى. جاساعىسى كەلسە دە وزدەرىنە ۇقساتىپ شالا جاسادى. ويتكەنى بۇل ۇرپاق قازاق بولمىسىنا كەڭەستىك ۇرپاق دۇربىسىمەن قارادى. ول كەڭەستىك ءدۇربى قا­زاققا جوعارىدان قارايتىن يمپەريالىق ءدۇربى ەدى. ناتيجەسىندە، قازاق كينوسىندا قازاق بولمىسى بەيشارا، كۇيكى كەيىپتە كورىنە باستادى. ويتكەنى كەڭەستىك كوزقاراس ىرگەتاسىندا مىزعىماي كوشپەندىلەرگە دەگەن ەۆروتسەنتريستىك استامشىل كوزقاراس جاتقان ەدى. وسى مەكتەپتەن وتكەن «جاڭا تولقىن» قازاقتى سۇمىرەيتۋمەن كوزگە ءتۇستى. بۇل كوزقاراس قازاق كورەرمەنىنىڭ اشۋ – ىزاسىن تۋدىرسا دا ماسكەۋلىك، ەۋروپالىق فەستيۆالدەردىڭ ويىن ءدوپ باستى. ونداي رەجيسسەرلەردى «اششى شىندىقتى ايتتى» دەپ شەتەلدىك، رەسەي فەستيۆالدەرى ارقادان قاقتى. بايگە بەردى. بىراق شەتەل قانشا بايگە بەرگەنىمەن، سول بايگە العان فيلم­دەردى قازاق كورەرمەندەرى كورمەدى. ول فيلمدەر پروكاتتا جۇرمەدى. بۇل ءبىر ايتۋى قيىن اۋىر شىندىق ەدى. ايتايىن دەسەك، تاياق وزىمىزگە دە تيەدى، سول جەردە جۇرگەننەن كەيىن. ايتپايىق دەسەك – اقيقات. وسىنداي كۇلدى بادام كۇيدە جۇرگەندە «اسفالت بالا­لارىنىڭ» وزدەرى باستادى داۋدى. بىزگە قارسى اتتانداپ شابۋىلعا شىقتى. ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ رومانى بويىنشا ءبىز ستسە­ناريىن جازىپ، رۇستەم ءابدىراش تۇسىرگەن «الماس قىلىشقا» ايقايلاپ قارسى شىقتى. سونداي «اسفالتتىق» رەجيسسەردىڭ ءبىرى: «الماس قىلىشتى» كورمەڭدەر!» دەپ ايقاي سالدى كوكتەمدە وتكەن ءبىر جيىندا.

بۇگىندە ويلانامىن. «الگى «اسفالت بالا» نەگە اتتانداپ «الماس قىلىشقا» قار­سى شىقتى؟ – دەپ. – بۇكىل قازاق قۋانعان وسىناۋ تاريحي جوباعا نەگە كورمەي تۇرىپ توپىراق شاشتى، – دەپ. – ەلباسى يدەياسى­مەن ومىرگە كەلگەن، قان كەشىپ ءجۇرىپ قازاق حاندىعىن قۇرعان كەرەي، جانىبەك رۋحىنا، ۇلتتىق مەملەكەت تاريحىنا نەگە توپىراق شاشتى؟» دەپ. سوندا ونىڭ كوكسەگەنى نە؟ ۇلت رۋحىن كوتەرەتىن پاتريوتتىق فيلم­-دەر تۇسىرىلمەۋى كەرەك پە؟! الدە، جۇرتتىڭ ءبارى وسى شالارەجيسسەر ءتارىزدى قازاق اۋىلىن كاريكاتۋراعا اينالدىرا بەرۋى كەرەك پە؟ ونسىز دا، وتارلىق ەزگىدەن ەڭسەسى ءتۇسىپ شىققان حالىقتى ەزگىلەي بەرۋىمىز كەرەك پە؟! ەڭ جامانى، «الماس قىلىشقا» شابۋىلداۋشى بالا جالعىز ەمەس-ءتى. سىندى ورىس تىلىندە وقتاي بوراتاتىن سىنشى­سى­ماقتارى جەتەدى. «الماس قىلىشقا» تو­پىراقتى شاشىپ جاتقاندار دا – سولار. «قازاق مەملەكەتىنىڭ ومىرگە كەلۋى» تۋرالى فيلم دەپ كەكەتەدى، مىسقىلدايدى. مەن سوندا تاڭعالامىن، اشۋعا بۋلىعىپ. «مىنا ماڭگۇرت كينونى بىلاي قويىپ، ەندى مەم­لەكەتىمىزدىڭ تاريحىنا ءتيىستى-اۋ!» دەپ. جالپى، بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلى جۇرتتىڭ اۋىزىنا كەلگەنىن ايتاتىن ورىنعا اينال­دى. سۇيرەڭدەگەن سىنشىلار كەز كەلگەن ۇلت­تىق يدەيانى كۇلگە اۋناتۋعا قۇشتار. كەز كەلگەنگە كۇيە جاعادى. قارسى شىققانعا جابىلا كەتەدى، اراداي گۋىلدەپ. كينو سالا­سىنداعى مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردى جوندەي­تىن قۇزىرەت مەملەكەت تاراپىنان مادە­نيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە بەرىلگەن. ەندەشە، «مينيسترلىك قايدا قاراپ وتىر؟» دەگەن سۇراق تۋادى. مينيسترلىك كۇرەسىپ جاتىر. وسىدان 3 جىل بۇرىن وسى سالاعا باس­شى بولىپ كەلىسىمەن مۇحامەديۇلى وزىنە ءتان توتەدەن كەتەتىن اشىق كۇرەسكەرلىگىمەن
ءا دەگەننەن الگىندەي ەكراندا قازاقتى كەم­سىتۋشىلەرگە قارسى شىقتى. «تىم اشىق كەتتى-اۋ!» دەدىك. ايتقانداي-اق ارانىڭ ۇياسىنداي گۋ ەتتى كينو سالاسى. قالىپتاسقان جۇيەنىڭ ءبىر كۇندە وزگەرۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. قازاقتى سۇمىرەيتىپ كورسەتىپ، وسى «شىن­دىعى» ءۇشىن شەتەلدە بايگە الا باستاعان شالالار، ەل بەدەلىن ەمەس، بايگەنى عانا ويلاپ، العان بەتتەرىنەن قايتار بولمادى. حالىق قاراجاتىنا كينو ءتۇسىرىپ، بىراق ەكراندا سول حالىقتى كاريكاتۋراعا اينال­دىرا بەرگىسى كەلدى. ونداي فيلمدەردى حا­لىق قالاي قابىلداماق؟! ارينە، قابىل­دا­مايدى. ەندەشە، ونداي فيلمدەر وندىرىسكە نەگە كەتۋگە ءتيىس؟! مىنە، جالعىز ءمينيستردى عانا ەمەس، جالپى، نامىستى كورەرمەندى مازالايتىن وسى سۇراق. بۇگىندە وسى سالادا كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. ۇلكەن قارجى مەن ۇش­قىر ونەر توعىسقان بۇل سالا – كينو سالاسى، قاشاندا، رۋحاني، يدەولوگيالىق كۇرەس مايدانى. ۇلتتىق پەن ۇلتسىزدىق شار­پىس­قان مايدان. بىزدىڭشە، ەندىگى جەردە مەم­لەكەتتىك مۇددە، پاتريوتتىق تاقىرىپتار ءۇشىن باستالعان تاباندى كۇرەس توقتاماۋى كەرەك. تاباندى كۇرەس بولعان جەردە تا­ماشا جەمىس تە بار. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ وزىندە قازاق كينوسىندا ۇلتتىق پاتريوتتىق تا­قىرىپتار كوبەيە باستادى. قولداۋ كورە باستادى. كورەرمەندەر ءۇشىن كوزايىم بولعان «امانات»، «الماس قىلىش» «اناعا اپارار جول»، «قۇنانباي»، «ورالمان» فيلمدەرى – سول كۇرەس جەمىسى. بۇل فيلم­دەردى قازاق كورەرمەنى جاقسى قابىلدادى. كورەرمەن ىقىلاسىنا بولەنۋدە، اسىرەسە، «الماس قىلىش» ءفيلمى الدىنا جان سال­مادى. رۇستەم ءابدىراش تۇسىرگەن بۇل كينو­داستان ۇلتتىق سانانى ءدۇر سىلكىندىردى. ەگەر، بۇرىن كينوتەاترلارعا جاستار عانا بارا­-تىن بولسا، بيىل جاستار تۇرماق، «الماس قىلىشتى» كورۋگە كينوتەاترلارعا اعا بۋىن دا اعىلدى. ولار اقپارات قۇرالدارىندا اعىل-تەگىل پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ەڭبەك ەرى، ايگىلى اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ: «بۇل فيلم­دى كورىپ ارقالانىپ قالدىم. كارتيناداعى «الاش! «الاش!» دەپ ۇرانداعان بەينە جا­دىمدا ۇزاق ساقتالارى ءسوزسىز. مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ باعىتى دۇرىس. ەڭ باستىسى، قيىندىقتارعا، كەدەرگىلەرگە قا­را­ماستان ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن وسىنداي دۇنيەلەردىڭ ومىرگە كەلۋىنە بارىنشا ات سالىسىپ ءجۇر» دەپ اعىنان جارىلدى. حالىق قاھارمانى باقىتجان ەرتاەۆ: «ەكراندا اتا-بابالارىمىز مايدانداسىپ جاتقاندا، ءوزىم دە ورنىمنان اتىپ تۇرىپ، سول شاي­قاسقا كىرىپ كەتكىم كەلدى!» دەيدى. ايتۋلى اقىن يرانعايىپ: «جانىم راحاتتانىپ كور­گەن ءفيلمىم وسى بولدى. وتە ريزامىن. وسى ءفيلمدى جوسپارلاعان جوعارى بيلىك­-كە، مينيسترگە، «قازاقفيلم» كينو­ستۋ­دياسىنا، وسى فيلمگە قاتىسقان بۇكىل ۇجىمعا شىن جۇرەكتەن ۇلكەن العىس ءبىلدى­رەمىن!» دەپ تەبىرەندى كورسەتىلىمنەن كەيىن. «دەنساۋلىعىما قاراماستان ەكى رەت بارىپ كوردىم!» دەيدى ءبىزدى قۇتتىقتاعان اعا جازۋ­شى ءسابيت دوسانوۆ. ايتۋلى قايراتكەر امالبەك تشانوۆ اعىل-تەگىل سەزىمىن «ءتۇر­كىستان» گازەتى بەتىندە اقتاردى. تالعار اۋدانىنىڭ بۇرىنعى اكىمى كەنجەبەك ومارباەۆ: «كينوتەاتردان ءوزىمنىڭ قازاق ەكەنىمە قۋانىپ شىقتىم، ماقتانىپ شىق­تىم!» دەيدى تەلەفون شالىپ. جاستاردىڭ بۇگىنگى ءبىر كوسەمى، ساياساتكەر مۇحتار تايجان بولسا: «ءبىر كورگەندە تويماي قالىپ، ەكى رەت بارىپ كوردىم!» دەيدى.
الەۋمەتتىك جەلىدە باحىتجان رىس­داۋ­لەتوۆ اتتى كورەرمەن «الماس قىلىشتى» كورگەننەن كەيىن بىلاي دەپ تەبىرەنەدى:

«يا، اللا! مىڭ دا ءبىر شۇكىر! قۋانام وسى ەلدە تۇرعانىما! باس يەم مىنا بايتاق دا­لا­ما! شەيىت بولىپ كەتكەن قايران بابا­لارىم! ەلىمنىڭ باعىن باسىنان تايدىرا كورمە! ءاۋمين!»

وسى كينوجوبا بارىسىندا ءبىز ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قامقورلىعىن سەزىپ وتىردىق. پروكاتتىق «الماس قى­لىشتان» بولەك، تەلەۆيدەنيەگە ارنالعان 10 سەريالاق «قازاق ەلى» نۇسقاسىن قوسقان­-دا بۇل جوبا ۇلكەن قاراجاتتى قاجەت ەتتى. مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلى، فيلم رەجيسسەرى رۇستەم ءابدىراش، پرو­ديۋسەر ارمان اسەنوۆ قاراجات ىزدەپ، سا­بى­لىپ كەتتى. وسى تۇستا بۇرىنعى قورعانىس ءمينيسترى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، ال­ماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك ۇلكەن ازاماتتىق جاسادى. فيلمگە قىرۋار كومەك كورسەتتى. ناتيجەسىندە، فيلم مەر­زىمىنەن كوپ كەشىكسە دە، ساپالى شىقتى. تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر. تاريحى شىندىقتان ونشا الىستاماي، شىنايى ستسەناري جازىپ شىعۋ تيمۋر جاقسىلىقوۆ، رۇستەم ۇشەۋ­مىزگە وڭاي تۇسپەدى. دەسەك تە، نەگىزگى سالماق رەجيسسەرگە ءتۇستى. اقىن وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن، انا ءتىلى، ادەبيەتى، تاريحىنان مول حاباردار رۇستەم وسى كينوجوبادا ءوزىنىڭ كينورەجيسسۋراداعى ۇلكەن كاسىبي دەڭگەيىن جارقىراتا كورسەتتى. شىڭدالعان سۋرەت­كەرلىك شەبەرلىگىن تانىتتى. بۇعان دەيىن رۇستەم ەلباسى ءومىرى تۋرالى اسا كۇردەلى كينوجوبانى ابىرويمەن اتقارىپ شىققان بولاتىن. سول تاجىريبە رۇستەمنىڭ «قازاق حاندىعىن دا» ابىرويمەن الىپ شىعۋىنا شيپالى سەپتىگىن تيىگىزدى. بىرىنشىدەن، ءرۇس­تەم اكتەر تاڭداۋدا قاتەلەسپەدى. دوسحان جول­­جاقسىنوۆ، ەركەبۇلان دايىروۆ، قاي­رات كەمالوۆ، بەكبولات تىلەۋحانوۆ، ءدىن­مۇحامەد احيموۆ، مادينا ەسمانوۆا، ىڭكار ءابدىراش، قارلىعاش مۇحامەدجانوۆا، يىسبەك ءابىل­ماجينوۆ، مەيىرحات امانگەل­دين ورىندا­عان رولدەر كورەرمەن جۇرەگىنەن ويىپ ورىن الدى. فيلم كومپوزيتورى ءابىل­قايىر جاراسقاننىڭ ءار تاريحي كورى­نىستى ۇلتتىق ناقىشتى ءان-سازبەن ارلەۋى «قۇ­لاقتان كىرىپ بويدى الدى»، اسەرلى شىق­تى. سۋرەتشىلەر ءسابيت قۇرمانبەك، ومىرزاق شمانوۆ جۇمىسى كوزگە ۇرىپ تۇر. كيىم سۋرەتشىسى اجار اۋباكىروۆا حاندار مەن بي، با­تىر­لاردى سول داۋىرگە ساي ءساندى كيىندىرە ءبىلدى. وپەراتورلار پلوتنيكوۆ، ماسلوۆ، قوي­­­شىمانوۆ كامەرالارى، ءسوز جوق، ەكراندا سيرەك جىرلاناتىن كوشپەندىلەر ستيحيا­سىن ۇلى دالا بولمىسىنا ساي كوزى تويارلىق قالىپتا بەرە ءبىلدى. سالماقتىڭ ۇلكەنى اسانقايعىنىڭ مونو­لوگىنەن باس­تاپ، بيلەر مەن حانداردىڭ اۋىزىنا سالاتىن سوزدەرگە ءتۇستى. ءبىز – فيلم ستسەناري اۆ­تورلارى، ەڭ بىرىنشىدەن، وسى تاريحي كينو­داستاندا رۋحى قوزعالاتىن اسانقايعى، كەرەي، جانىبەك، ابىلقايىر، قوبىلاندى، ەسەنبۇعا، اقجول بي، ءرابيا حانىم، جاحان­بيكە، ايىمبيكە، قاسىم سۇلتان، بۇرىندىق سۇلتان ءتارىزدى الاش ءۇشىن اياۋلى تۇلعالار­دىڭ اۋىزىنا ءسوز سالاردا ولاردىڭ ارۋاق­تارىن سىيلادىق. سەسكەندىك. حالىق جادى ول ارۋاقتاردى جۇزدەگەن جىل­دار بويى ءوز جۇرەگىندە قالاي ايالاپ كەلسە، ءبىز دە سونى شاشىپ شايقاپ الماي، بۇگىنگى ەكراندا سول قالپىندا قايتا «ءتىرىلتۋدى» كوزدەدىك. بۇل تىم سالماعى اۋىر جاۋاپ­كەرشىلىك ەدى، ءوت­كەنىمىز الدىندا دا، بۇگىنگى مەن بولاشا­عىمىز الدىندا دا. الايدا جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل. ستسەناريستەر مەن رەجيسسەر جۇمىلا، قۇلشىنا جۇمىس ىستەدىك. ەشكىم ايانىپ قالعان جوق. ءتۇسىرىلىم الاڭىندا بولعان تالانتتى رەداكتور ەرلان تولەۋ­تايعا دەيىن اكتەر اۋىزىنا ۇتىمدى ءسوز سالۋدا ايانباي ەڭبەك ەتتى.

كينو – ۇجىمدىق ونەر. وركەستر دەۋگە كەلەدى. ايىرماسى – ديريجەر ورنىندا رەجيسسەر تۇرادى. ءبارى رەجيسسەرگە بايلا­نىستى. ديريجەر تالانتتى وركەستر قۇراي الماسا، تاماشا مۋزىكا دا شىقپايدى. بۇل فيلم رۇستەمنىڭ كينورەجيسسۋرادا كەمەل­دىككە كوتەرىلگەنىن كورسەتتى. ارينە، «الماس قىلىشتا» مۇلدەم ءمىن جوق دەي المايمىز. الايدا ءفيلمنىڭ 90 پايىزى كورەرمەندى قاناعاتتاندىرسا، قالعانىن كەشىرسىن.

«الماس قىلىش» تۋرالى بەلگىلى كينو­سىنشى گۇلنار ابىكەەۆا «وتاندىق تاريحي تاقىرىپتا توپجارعان فيلم بولدى» دەپ قورىتقان ەدى. كينو ونەرىنىڭ ءبىر جان­-كۇيەرى رەتىندە، ءبىزدىڭ دە قورىتقانىمىز بار. بىزدىڭشە، ەلباسى يدەياسىمەن ومىرگە كەلگەن وسىناۋ كينوجوبا – «الماس قىلىش» ءبىر نارسەنى انىق كورسەتتى. «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ ەندىگى جەردە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولىپ وتىرسا، گوللي­ۆۋدتىك دەڭگەيدە كەڭ تىنىستى تاريحي بلوك­باستەرلەر تۇسىرە الاتىن قارىمىن كورسەتتى. «قازاقفيلمدە» الەمدىك دەڭگەيدە جۇمىس ىستەي الاتىن شىعارماشىلىق پوتەنتسيال قالىپتاسقانىن كورسەتتى.

ەندىگى جەردە قازاق كينوسى وسى باعىت­تان تايماي، ماقالا باسىندا ايتىلعانداي، كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان كەلەڭ­سىز­دىك­تەردەن ارىلۋعا ءتيىس. ۇلت مۇددەسىنە تولىق بەت بۇرۋى ءتيىس. سوندا ۇلت تا ءوز كينوسىنا بەت بۇرماق. ايتپەگەن جاعدايدا بۇگىنگە دەيىن قازاق كورەرمەنى ءبىر جاقتا، قازاق كينوسى ءبىر جاقتا بولىپ كەلگەنىن بىلەمىز. «الماس قىلىش» تۇسىندا قازاق كورەر­مەنى مەن قازاق كينوسى باس قوستى كينو­تەاتردا. «قازاق كينوسىنا كورەرمەن بار­مايدى» دەگەننىڭ بوس ءسوز ەكەنى دالەلدەندى. ەگەر، قازاق كينوسى «قازاق كينوسى» بولا السا، قازاق كورەرمەنى دە ۇيدە وتىرا بەرمەي، ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن كينوتەاترلارعا اعىلاتىنىن كوردىك. ۇلت­تىق رۋحاني ۇيىسۋ كينوتەاترلاردا ورىن الدى. بۇل – بۇگىن بىزگە بەرىلگەن ۇلكەن يدەو­لوگيالىق مۇمكىندىك ەمەس پە؟! ۇلتتى ۇيىس­تىرۋدىڭ ۇلكەن ءبىر مۇمكىندىگى. ەندەشە، سونى پايدالانۋ كەرەك ەمەس پە؟! قازاقتى كاريكاتۋرا ەتۋدى توقتاتىپ، ەل ەڭسەسىن كوتەرەتىن «الماس قىلىش» ءتارىزدى تاريحي جوبالاردى توعىتاتىن كەز كەلدى. قازاق كورەرمەنى قازاق كينوسىنان وسىنى كۇتەدى. تاريحي پاتريوتتىق كينوتۋىندىلارعا كورەرمەننىڭ ءالى سۋسىنى قانباي وتىر. ءبىر-ەكى فيلممەن ءشولى قانباي قالدى. ەندەشە، وكىمەتىمىز، كينوگەرلەرىمىز نە ىستەۋى كەرەك؟ ەڭ الدىمەن، ۇلتتىق كورەرمەن تالابىن ورىنداۋ ءۇشىن جۇمىلۋى كەرەك. سوندا عانا قازاق كينوسى ءوز پروكاتىنا ءوزى يە بولا الماق. ازىرشە، قازاقستانداعى كينوپرو­-كات – شەتەل كينوسىنىڭ يەلىگىندە. جاس­تارى­مىزدى شەتەل كينوسى تاربيەلەپ جاتىر. جاستار اراسىندا ۇلتسىزدىق، يمانسىزدىق، ۇلتتىق رۋحاني بوجىراۋ جىل وتكەن سايىن اسقىنا ءتۇسۋى سودان. ەكران ءۇشىن كۇرەس – بو­لا­شاق ءۇشىن كۇرەس. ازىرشە، نەنى كورىپ وتىر­مىز؟ كينوتەاترلار كۇندىز-ءتۇنi گولليۆۋد فيلمدەرىن اينالدىرىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. جاستارىمىز جىل – ون ەكى اي امەريكاندىق پاتريوتيزمگە تاربيەلەنىپ جاتىر. كينوتەاترلار وتاندىق كينودان ات-تونىن الا قاشادى. كورەرمەن كەلمەيدى دەپ.كاسسادان قاعىلامىز دەپ. بۇل كەلەڭسىزدىك پروكاتتا بولماۋعا ءتيىس. پروكات ءۇشىن شەتەلدىك ەمەس، وتاندىق كينونى اينال­-دىرۋ پايدالى بولۋعا ءتيىس. ول ءۇشىن شەتەل كينو­سىنا سالىق سالىنىپ، ول سالىق وتان­دىق كينونى دامىتۋعا جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس. سوندا پروكات ەل بولاشاعىنا، قازاق بولا­شاعىنا جۇمىس ىستەمەك. كينوعا سالىنعان ماتەريالدىق شىعىن، سوندا، يدەولوگيالىق رۋحاني ديۆيدەند بولىپ قايتا ورالماق. ول، از با؟! قازاق كينوسى قازاقستانعا جۇمىس ىستەپ جاتسا، رۋحاني جاڭعىرۋعا قوسقان زور ۇلەس ەمەس پە؟! وسى ورايدا بۇگىندە كينو سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر بولىپ جاتقانىن ايتۋ ورىندى. سالادا قازاق كينوسىن قازاق كورەرمەنىنە بۇرۋ ارەكەتى ءجۇرىپ جاتىر. وعان مىسال رەتىندە، سوڭعى جىلدارى جو­عارىدا اتالعان فيلمدەردەن دە بولەك، وندىرىستەن شىققان نەمەسە وندىرىسكە ەندى كەتىپ جاتقان جوبالاردى شولىپ وتسەك جەتكىلىكتى.

قازاق ءتارىزدى وتىزىنشى جىلدارداعى ويراننان جەر بەتىنە شاشىلىپ كەتكەن حا­لىقتىڭ تاۋەلسىزدىك تۇسىندا ەلگە ورالۋى – ۇلتتىق ۇيىسۋدىڭ ءبىر ۇلكەن وزەكتى تاقى­رىبى. وسى تاقىرىپتى اشىق قوزعاعان ەكى فيلم بيىل وندىرىستەن شىقتى. جاقىندا ولار كورەرمەنمەن قاۋىشپاق. ونىڭ ءبىرى – ستسەناريىن نۇرلان سانجار جازعان، رە­جيس­سەر ءسابيت قۇرمانبەك تۇسىرگەن، كەشە عانا ەۋرازيا كينوفەستيالىندە باس بايگە العان «ورالمان» ءفيلمى دە، ەكىنشىسى – ستسەنا­ريىن وسى ماقالا اۆتورى جازعان، جاس رە­جيسسەر ب.ەلۋباەۆ تۇسىرگەن «وازيس» ءفيلمى. بۇل ءفيلمنىڭ ەكەۋى دە ەڭ الدىمەن، قازاق اۋديتورياسىنا ارنالعان. سويتە تۇرا، وزگە اۋديتوريانى دا بەيجاي قالدىرمايتىن درامالىق تۋىندىلار. قازاقتىڭ كەشەگى، بۇگىنگى اششى تاعدىرىن ارقاۋ ەتكەن تۋىن­دىلار. ستسەناريىن ايتۋلى دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ جازىپ، جاس رەجيسسەر نۇرگەلدى سادىعۇلوۆقا سەنىپ تاپسىرعان «بالۋان شولاق» ءفيلمى دە وندىرىستە، جىل اياعىندا دايىن بولماق. بۇل جوبا دا قازاق كورەر­مەنىنە كوزايىم بولۋعا ءتيىس دەپ بىلەمىز. بۇگىنگى قازاق كينوسىنىڭ جەتەكشى رە­جيس­سەرى ساتىبالدى نارىمبەتوۆ «اماناتتا» قوزعالعان كەنەسارى تاقىرىبىن پولياك يانۋشكەۆيچ تۋرالى كينوجوبادا تاعى دا قولعا الماق. پولياك كوزىمەن قاراعاندا XIX عاسىرداعى قازاق قاۋىمى ستسەناريدە تارتىمدى دا قىزىق سۋرەتتەلگەن. رەجيسسەر قۋات احمەتوۆ كوپ جىلداردان بەرى ەكراندا ءاسانالى ءاشىموۆ سومداپ كەلە جاتقان كۇرەس­كەر چەكيست بەينەسىن ودان ءارى جالعاستىر­ماق. ايگىلى اكتەر بۇل درامادا ءومىردى كورە-كورە كوسەمگە اينالعان كارى چەكيست رولىندە ەرەكشە فيلوسوفيالىق كوزقاراسى بار كەيىپ­كەردى سومدايدى . فيلمدەرى وتاندىق پروكاتتا جاقسى جۇرەتىن، «جاۋجۇرەك مىڭ بالانى» تۇسىرگەن تالانتتى رەجيسسەر اقان ساتاەۆ بيىل «ءتوميريستى» قولعا الدى. الەمگە ايگىلى بۇل تاقىرىپ، ەگەر اقان رە­جيسسەر امان-ەسەن الىپ شىعا السا، ۇلى دالانىڭ رۋحىن كوتەرەر تاعى ءبىر تاريحي جوبا بولۋعا ءتيىس. ودان كەيىن احان الداعى جىلى تاۋەلسىز قازاقستان جىلناماسىنىڭ ءبىر جارقىن پاراعى – استانانىڭ سالىنۋى تۋرالى فيلمگە كىرىسپەك. اۋىر دا بولسا، ايشىقتى تاقىرىپ. بيىل ماڭعىستاۋدا جاڭابەك جەتىرۋوۆ تۇسىرگەن ءابىش كەكىل­بايدىڭ «شىڭىراۋ» حيقاياتى دا وتاندىق كورەرمەندى بەيجاي قالدىرماۋعا ءتيىس.
قازاقستاندىق كورەرمەنگە كەڭ تانىمال رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ ءوز ستسەناريى بويىنشا «كينومەحانيك» اتتى ءفيلمدى، بەلگىلى جۋرناليست تولەگەن بايتۇكەنوۆ «شالا­قازاق» اتتى ءفيلمدى تۇسىرۋگە كىرىستى.
تانىمال اكتەر ءارى رەجيسسەر بولات قالىمبەتوۆ بيىل بەلگىلى جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ «قاسقىر ادام» حيكاياتى بويىنشا «تالان» اتتى كينودراماسىن اياقتادى.

رۇستەم ءابدىراش بولسا، قازىر قازاق حاندىعىن قۇرعان كەرەي، جانىبەك تا­ريحىن اياقتايتىن «التىن تاق» فيلمىنە كىرىستى. بۇل فيلمدە قازاق كورەرمەنى «الماس قىلىشتان» تانىس تاريحي كەيىپكەرلەرىمەن، قۇداي قالاسا، الداعى جىل باسىندا قايتا قاۋىشپاق.

وسىناۋ تولىق ەمەس اتاۋلاردىڭ وزىنەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولاس­تىنداعى «قازاقفيلم» ەل قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزەر ەلگە ەتەنە جاقىن تاقىرىپ­تارعا بەت بۇرعانىن كورەمىز. وسىلايشا، كينوستۋديا بەتىن وتاندىق كورەرمەنگە بۇرسا، وندا وتاندىق كورەرمەن دە بەتىن قازاق كينوسىنا بۇرارى حاق. ەندەشە، بۇل بىرلىكتەن تەك مەملەكەتتىك مۇددە – تاۋەلسىز قازاقستان مۇددەسى ۇتارى انىق.

رەداكتسيادان

Cماعۇل ەلۋبايدىڭ "كينونىڭ قيىن اسۋى" اتتى تۋىندىسى جۋىردا "ايقىن" گازەتىندە جاريالاندى. ءبىز بەلگىلى جازۋشىنىڭ بۇل ماقالاسىن وقىرماننىڭ سۇرانىسى بويىنشا تولىعىمەن كوشىرىپ باسىپ وتىرمىز.

سماعۇل ەلۋباەۆ

Abai.kz