Abay. kz-ning jigitteri, Assalaumaghaleykum! Ótken joly sayttarynyzda «Qúryltay men súrqyltay» atty «Dat» jobasy boyynsha jaryq kórip jatqan «Obshestvennaya pozisiya» gazetinen kóshirilip basylghan maqala jariyalandy. Batysta bolghaly jatqan Qúryltaydy kishi jýzderding Qúryltayy degen әngime tarapty. Soghan jauap retinde tómendegi súhbatty joldap otyrmyn.

- Qajeke, qaysybir beypil auyz basylymsymaqtar batys qúryltayyn taghy da sayasi, arzan oiyndargha  ainaldyryp, irgeli qazaqtyng arasyna iritki salmaqqa tyrysyp baghuda...

- Qazaqtyng tarihynan az da bolsa habary bar adam kemenger handarymyzdyng jalpyny qúraytyn jalqy ekendigin  biledi. Erkindik alghan jyldarymyzda últjandy azamattarymyzdyng ózi bir jaghadan bas, bir jennen qol shyghara almay keledi. Óitkeni, bizding dúshpandarymyz qazaqtyng airanday úyyna, birligining berik boluyna mýddeli emes. Kerek deseniz, bir dastarhannan dәm tatyp, bata qayyryp jýrgen keybir qandastarymyzdyng ózi lezde tabany tayyp, tasadan tas atyp jatady.

Abay. kz-ning jigitteri, Assalaumaghaleykum! Ótken joly sayttarynyzda «Qúryltay men súrqyltay» atty «Dat» jobasy boyynsha jaryq kórip jatqan «Obshestvennaya pozisiya» gazetinen kóshirilip basylghan maqala jariyalandy. Batysta bolghaly jatqan Qúryltaydy kishi jýzderding Qúryltayy degen әngime tarapty. Soghan jauap retinde tómendegi súhbatty joldap otyrmyn.

- Qajeke, qaysybir beypil auyz basylymsymaqtar batys qúryltayyn taghy da sayasi, arzan oiyndargha  ainaldyryp, irgeli qazaqtyng arasyna iritki salmaqqa tyrysyp baghuda...

- Qazaqtyng tarihynan az da bolsa habary bar adam kemenger handarymyzdyng jalpyny qúraytyn jalqy ekendigin  biledi. Erkindik alghan jyldarymyzda últjandy azamattarymyzdyng ózi bir jaghadan bas, bir jennen qol shyghara almay keledi. Óitkeni, bizding dúshpandarymyz qazaqtyng airanday úyyna, birligining berik boluyna mýddeli emes. Kerek deseniz, bir dastarhannan dәm tatyp, bata qayyryp jýrgen keybir qandastarymyzdyng ózi lezde tabany tayyp, tasadan tas atyp jatady.

Biylghy jyldyng  jazynda Almaty qalasynda qúryltay ótti. Biraq, biz: «Ontýstikting qazaqtary bólinip jatyr!» dep, atoylaghan joqpyz. Bir qazaqtyng mýddesi dep týsinip, jusannan alasa, betegeden biyik kýiimizde qúryltay júmysyna qatysyp qayttyq. Sondyqtan, batys qazaqtarynyng bastamasy el mýddesine, qazaqtyng biriguine qyzmet etuge tiyis. Al, «itting ýrip, keruenning kóshe beretini» baghzydan belgili ghoy...

- Qajeke, sizding osynday oiran oilarynyz ben ótkir sózderiniz birneshe gazetterinizding mýldem jabylyp qaluyna jәne ýzdiksiz qysym kóruine alyp kelgen joq pa? Mәselen, ótken jyly  «Júmadaghy jýzdesu» gazetin Almatydan shygharugha mәjbýr boldynyz?

- Onynyz ras. «Júmadaghy Jýzdesu» gazetin әli kýnge deyin jergilikti baspahanalar baspay otyr. Biyl shyqqanyna 10 jyl tolatyn basylymymyz ónirdegi qalyng qazaq izdep jýrip oqityn №1 gazet. Múnday halyqtyng sýiispenshiligi men yqylasyn eshqanday biylik bizden tartyp ala almaydy...

Osy jyldarda kórgen qúqayymyz az bolmady. Mysaly, 2005 jyly sottyng sheshimimen jabylghan gazetimizdi "Solay" degen ataumen qayta shyghardyq. Oqyrmanymyzdy shatastyryp almau maqsatynda «Jýzdesu» qal qalay?» degen saual tastap, astyna «Solay» dep jazyp qoydyq. Búl basylym da sottyng sheshimimen jabyldy. Keyinirek «Aqtóbedegi Jýzdesu» degen ataumen qayta tirkettik. Múnymyzdyng ghúmyry da úzaqqa barmady. Qazir «Júmadaghy Jýzdesu» degen atpen shyghyp jatyrmyz. Bizding maqsatymyz - kóringendi synap-mineu emes, tek elimizding gýldenui ýshin enbek etu. Biz әrqashan shyndyq ýshin kýreskenbiz, aldaghy uaqytta da solay etemiz.

- BAQ turaly zanda tilshilerge erkin sóilep, aqparat aluyna tolyq mýmkindik berilgen. Qalay oilaysyz, shyn mәnisinde, oiyndy  ashyq aityp, aqausyz aqparat alu mýmkin be qazir?

- Jylyna әlemde qanshama jurnalist әdildik pen aqiqat ýshin qúrban bolyp jatady. Úry-qarylar da, qylmyskerler de, sheneunikter de shyndyqtyng jariya bolghanyna jan-tәnimen qarsy. Jurnalisting ómirining qauiptiligi - shahterding nemese kosmonavtyng ómirining qauiptiliginen kem emes.

Sondyqtan, aqparatty qazirding ózinde qan maydanda qanghyp úshqan oq pen ottyng ortasynda jýrgendey jaghdayda jinaysyn, al, aqiqatty aitu - ózine qol júmsaumen para-par. Eger bir gazet jabylsa, ekinshisi tirkeledi, qazaq: «Qorqa-qorqa batyr boldym» demey me?!.

- Qazaq baspasózin damytu jolynda әdil bәsekelestik ornaghan ba?

- Qazaq baspasózine bәsekelesu óte qiyn. Memlekettik oryndardaghy qújattardyng týpnúsqasy oryssha әzirlenedi. Yaghni, orys tildiler aqparatty әri dayyn, әri alghashqy bolyp alady. Qazaq tildiler ekinshi oryngha shegerilip qalady. Sol sebepti, qazaq baspasózine jarnama mýldem berilmeydi. Osynau qysastyqty biylikting ózi jasap otyr. Ýkimet qazaq tildi basylymdargha mol qarjylay kómek kórsetip, jarnama turaly zanda barlyq jarnama kólemining jetpis payyzyn qazaq tilinde bergizu turaly tәrtip engizbese, qazaq tili de, qazaq baspasózi de ógey kýiinde qala beredi...

- Bizde memlekettik satyp alu tenderlerinde әdiletsizdikke keninen jol berilip jatady...

- Qoghamdyq oy men tújyrymnyng qalyptasuyna búqaralyq aqparat qúraldary tikeley әser etedi. Ókinishtisi sol, memleketten tenderlerge qoly jetken aqparat qúraldarynyng bәri búqara halyqtyng arman-mýddesin ashyq kórsetpeydi. Janalyqtardyng ózin boyamalap kórsetuden tanar emes.

Ákim-sheneuniktermen dastarhandas BAQ-targha sýiensek, elimizde júmyssyzdar men kedeyler mýldem joq, tek baquatty hәm baqytty jandar ghúmyr keship jatqanday kórinedi. Shyn mәninde solay ma?.. Bizding elde paraqorlyqtyng etek alghany sonshalyq, sәbiyindi balabaqshagha da tegin ornalastyra almaysyn...

- Songhy kezde «Qazaq jurnalisterining Ortalyghyn qúru kerek» degen  úsynystar aityla bastady?

- Shynyn aitsam, qashanda eldin, últtyng qamyn oilap, shyryldap jýrgen tek qazaq jurnalisteri ghana. Orys tildi jurnalister, tipti, memlekettik til mәselesine kelgende de әrdayym ayaqtan shalady...

Sondyqtan, búl pikirdi tolyq qoldaymyn. Barlyq qazaq jurnalisterining pikirlesu alany auaday qajet. Men óz tarapymnan jaqyn kýnderde www.dat.kz degen ózimning jeke veb-saytymdy ashpaqpyn. Qazaq tilindegi "Jýzdesu" internet-radiosyn tyndaghynyz kelse, virtualdy "Jýzdesu" shayhanasynda sayasatkerlermen pikirtalastyryp, mәselen: «El basqarugha kim layyq?» taqyrybyna atsalyspaq bolsanyz, onda dat.kz saytyna jii kirip túrynyz...

Súhbattasqan: Esen-Jomart NÚRMANOV